Odszkodowanie

Odszkodowanie - jest świadczeniem mającym na celu zrekompensować stratę lub uszczerbek, którego doznała osoba wskutek tego, że jej interesy oraz dobra prawnie chronione zostały naruszone. W Polsce przyjmuje się, że odszkodowanie oznacza naprawienie straty majątkowej. Jeżeli chodzi o naprawienie straty niemajątkowej zwykle określa się ją zadośćuczynieniem za krzywdę. W języku potocznym odszkodowanie kojarzone jest z sumą pieniężną, która wypłacana jest poszkodowanemu przez osobę, która wyrządziła lub jest odpowiedzialna za daną szkodę. Jeżeli sprawdza szkody zabezpieczył się wcześniej przed możliwością powstania danego rodzaju szkody, odszkodowania wypłacane są przez towarzystwa ubezpiecznieniowe z którymi sprawdza podpisał umowę ubezpieczeniową.

Szkoda - jest jednym z głównych czynników branych pod uwagę przy ustalaniu odszkodowania. Musi być ona wynikiem zdarzenia, którego obowiązek jej naprawienia reguluje ustawa. Jest to uszczerbek/strata w dobrach prawem chronionych takich jak:

• majątek
• dobra osobiste
• zdrowie
• życie
• reputacja

TL;DR

Odszkodowanie to świadczenie mające na celu zrekompensowanie straty lub uszczerbku. W Polsce odszkodowanie dotyczy głównie naprawienia szkód majątkowych, a zadośćuczynienie dotyczy szkód niemajątkowych. Odszkodowanie jest wypłacane przez osobę odpowiedzialną za szkodę lub przez towarzystwo ubezpieczeniowe. Odpowiedzialność odszkodowawcza występuje, gdy szkoda wynika z zdarzenia, jest wina, i istnieje związek przyczynowy. Wypłacane są odszkodowania za szkody materialne, osobowe i utracone korzyści. Rozmiar odszkodowania zależy od rozmiaru szkody, przy czym może być niższe lub wyższe. Odszkodowanie może być wypłacone w formie przywrócenia stanu przed szkodą lub w formie pieniężnej.

Powody wypłacania odszkodowań

Podstawą do roszczenia o odszkodowanie jest wyrządzenie szkody przez jeden podmiot, który ponosi odpowiedzialność na drugim podmiocie, na którym szkoda została wykonana. Jest to odpowiedzialność cywilna. Odpowiedzialność odszkodowawcza występuje gdy zostaną spełnione poniższe warunki:

• szkoda musi wystąpić
• szkoda wynikać musi ze zdarzenia, z którym zgodnie z ustawą wiąże się obowiązek naprawienia jej
• musi powstać wina - umyślna bądź nieumyślna
• pomiędzy szkodą a zdarzeniem musi zachodzić zależność, która określana jest jako adekwatny związek przyczynowy

W Polskim prawie cywilnym wyróżnia się zasady podstawowe odpowiedzialności odszkodowawczej (są one zależne od sytuacji):

• zasada winy - jest to etyczne założenie, że sprawdza, który spowodował szkodę powinien ponieść konsekwencję przez naprawienie krzywdy. Wywodzi się ona z tradycji prawa rzymskiego.
• zasada słuszności - stosowana, gdy jednej ze stron brak jest podstaw do roszczenia o odszkodowanie. Jednak z drugiej powstają ważne motywy etyczne wskazujące za kompensacją szkody.
• zasada ryzyka - ma zastosowanie, gdy szkody powstają w niezawiniony sposób lub trudno je udowodnić. Jest to np. odpowiedzialność z tytułu rękojmi.

Rodzaje odpowiedzialności cywilnej:

• odpowiedzialność deliktowa - jest efektem zachowania niezgodnego z prawem oraz zasadami życia społecznego niezależne od umownych stosunków łączących strony (np. zbrodnia lub przestępstwo).
• odpowiedzialność kontraktowa - jest wynikiem zobowiązania się do poniesienia odpowiedzialności, gdy któraś ze stron nienależycie wykona lub nie wykona zobowiązania, które było przedmiotem umowy przez co wynikła szkoda (T. Filipiak i in. 2010, s298)

Za co wypłacane są odszkodowania - przykłady:

• Odszkodowanie za szkodę materialną - dotyczy szkód które zostały wyrządzone na majątku poszkodowanego.
• Odszkodowanie za szkodę osobową - dotyczy szkód które doprowadziły do uszczerbku na zdrowiu, kalectwa lub w najgorszym przypadku do śmierci poszkodowanego.
• Odszkodowanie z powodu utraconych korzyści - coraz częściej spotykane odszkodowanie za szkodę, która spowodowała zmniejszenie korzyści (przychodów), jakie realizowałby np. dany projekt inwestycyjny lub w skrajnych sytuacjach która powodowałaby przynoszenie strat.

Wyznaczanie rozmiaru szkody - wysokości odszkodowania

Zakres ciążącego obowiązku odszkodowawczego jest zależna od ustalenia rozmiaru wyrządzonej szkody. Panuje zasada, że odszkodowanie nie powinno być wyższe niż wysokość szkody jaka powstała. Nie powinno być ono również niższe, są jednak odstępstwa od tej reguły. W szczególnych przypadkach wysokość odszkodowania może być mniejsza niż rzeczywiste straty jakie poniósł poszkodowany (T. Filipiak i in. 2010, s300)

Przykładami obniżenia odszkodowania są:

• warunki określone w umowie lub ustawie
• przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody (M.Cycoń 2017, s44)
• zaliczenie uzyskanych dodatkowych korzyści majątkowych przez poszkodowanego w związku z powstałą szkodą
• ze względu na stan majątkowy osoby wyrządzającej szkodę lub poszkodowanego
• jeżeli odpowiednie zapisy o ograniczeniu odpowiedzialności odszkodowawczej były zawarte w umowie (Dz.U. 2000 nr 83 poz. 296 Art. 34)

Formy wypłacania odszkodowań

Przywrócenie stanu jaki istniał przed zaistnieniem szkody - stosowane głównie przy szkodach materialnych. Czasami okazuje się, że jest to niemożliwe ze względu na charakter przedmiotu, na którym została wyrządzona szkoda poprzez:

• Naprawa np. samochodu który został uszkodzony podczas zdarzenia drogowego
• Odkupienie przedmiotu - stosuje się w sytuacjach gdy naprawa jest niemożliwa ze względu na zbyt duże uszkodzenia i niemożność doprowadzenia przez nią do stanu jaki istniał przed powstaniem szkody
• Oddanie w momencie gdy zostało niesłusznie przywłaszczone

Pieniężna forma rekompensaty za szkody, - która powodowałaby wynagrodzenie strat, które zostały poniesione w momencie gdy szkoda powstała. Zdarza się również orzekanie wypłacania renty dla poszkodowanego, który utracił możliwość samodzielnego wykonywania pracy zarobkowej lub osobie/osobom które na skutek szkody straciły jedynego żywiciela rodziny (M.Cycoń. 2017, s122)

W przypadku wypłacania odszkodowań za szkody poniesione na składnikach majątku trwałego poszkodowanego, można precyzyjnie określić wartość szkody np. cena rynkowa maszyny dotkniętej szkodą. Natomiast w przypadku odszkodowań osobowych czy utraconych korzyści znacznie trudniej oszacować poniesioną stratę np. wartość ludzkiego życia, lub prognozowany zysk projektu inwestycyjnego.

Odszkodowanie — artykuły polecane

Ubezpieczenie nieruchomości — Szkoda — Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej — Odpowiedzialność kontraktowa — Ubezpieczenie majątkowe — Uposażony — Franszyza redukcyjna — Odpowiedzialność cywilna — Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków

Bibliografia

• Cycoń M., Jedynak T., Strupczewski G. (red.) (2017), Ubezpieczenia gospodarcze i społeczne w dobie przemian, Fundacja UEK, Kraków
• Ćwierz-Matysiak B. (1999), Wprowadzenie do prawa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław
• Filipak T. i in. (2010), Zarys prawa cywilnego, Verba, Lublin
• Monkiewicz J. (red.) (2000), Podstawy ubezpieczeń, Poltext, Warszawa
• Radwański Z., Panowicz-Lipska J. (2017), Zobowiązania - część szczegółowa, C.H. Beck, Warszawa
• Sowik A. (2013), Regres nietypowy - struktura prawna i znaczenie w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej, Wiadomości Ubezpieczeniowe, nr 3
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych. Dz.U. 2000 nr 83 poz. 959

Autor: Przemysław Rózga, Michał Konwiński

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.