Transakcja SWAP

Transakcja swap to umowa między dwoma partnerami, określająca zasady wzajemnych płatności, zależne od określonego parametru rynku (np. stopy procentowej, kursu walutowego). Podstawowym typem tej operacji jest umowa, w której jedna ze stron kompensuje drugiej konsekwencje zmian umówionego parametru. Pokrywa zatem różnicę, która wynika ze wzrostu danego czynnika (np. wpłaca sumę wzrostu odsetek określonego kredytu, która jest wynikiem wzrostu stóp procentowych), natomiast, gdy dojdzie do spadku danego parametru - pobiera odpowiednią kwotę, jaką rynek "zafundował" partnerowi (np. profity kredytobiorcy związane ze spadkiem stopy procentowej). W zależności od kierunku i skali zmian parametru, zmianie ulega również kierunek i wielkość transferów między stronami.

TL;DR

Transakcja swap to umowa między dwoma stronami, która pozwala na wymianę płatności zależnych od określonego parametru rynkowego. Swapy są używane do zabezpieczania się przed ryzykiem zmian cen surowców, kursów walutowych i stop procentowych. W Polsce rynek swapów rozwijał się od lat 90. XX wieku. Istota transakcji polega na traktowaniu jednego parametru jako stałego, co pozwala na uniknięcie strat wynikających z niekorzystnych zmian. Transakcje swapowe mogą być zawierane przez banki jako operacje wymienne. Wyróżnia się różne rodzaje swapów, takie jak swap walutowy, swap procentowy, swap walutowo-procentowy, swap towarowy, swap amortyzowany itp.

Rozwój transakcji swap

Pierwsze umowy, które można porównać do instrumentów pochodnych, były zawierane w już w XVII w., jednak w bardziej powszechny sposób zaczęto je stosować w XX w., gdy przez rosnącą trudność przewidywania sytuacji na rynku finansowym zaczęło się pojawiać ryzyko związane ze zmiennymi cenami surowców, kursami walutowymi oraz stopami procentowymi (D. Podedworna-Tarnowska i in. 2011, s. 270). Swapy powstały więc jako zabezpieczenie przed tego rodzaju zagrożeniami i rozwijały się bardzo dynamicznie. Do opracowania regulacji i zasad działania rynku swapów przyczyniły się dwie organizacje - Brytyjskie Stowarzyszenie Bankowców (BBA), a przede wszystkim Międzynarodowe Stowarzyszenie Swapów i Instrumentów Pochodnych (ISDA) przez umowę Master Agreement (1992).

W Polsce rynek swapów zaczął się rozwijać dopiero w latach 90. XX w. (wcześniej był blokowany przez panujący system gospodarki centralnie planowanej). Do pionierów kontraktów swap w Polsce zalicza się Polski Bank Rozwoju SA (przejęty później przez Bank Rozwoju Eksportu SA), Polski Bank Inwestycyjny oraz ING Bank (D. Podedworna-Tarnowska i in. 2011, s. 273).

Istota transakcji

Jedna ze stron na skutek umowy ma możliwość traktowania jednego z parametrów rynku jako stałego. Pozwala to na dokonywanie bardziej dokładnego rachunku ekonomicznego, a przede wszystkim - uniknąć ryzyka straty wynikającego z niekorzystnej zmiany kursu walutowego lub stopy procentowej.

Druga strona zarabia w momencie, gdy rynek ukształtował określony parametr na bardziej sprzyjającym jej poziomie. W sytuacji, gdy rynkowa stopa procentowa jest niższa od ustalonej, strona związana ze stałą stopą procentową nie ma z tego żadnych profitów. Dlatego, że jest zobowiązana "wyrównać" drugiej stronie różnicę między stopą umówioną a istniejącą, pomnożoną przez wielkość kontraktu. Jeśli jednak rynkowa stopa jest wyższa, strona o stałej stopie może osiągnąć zyski. W tym przypadku to drugi partner jest zobligowany do przekazania różnicy pomiędzy umówioną a realna stopą procentową.

W transakcjach swap pośredniczy inna instytucja finansowa (dealer swapu). Dealer ten ma możliwość może zawarcia kontraktu z jedną ze stron i dopiero wtedy poszukiwać drugiej strony. Celem zamiany płatności jest zysk obydwu stron oraz pośredniczącej instytucji finansowej.

SWAP a operacje bankowe

Patrząc z punktu widzenia operacji bankowych, transakcje swapowe to wymiana kwot pieniężnych w tej samej walucie między dwoma okresami, np. kupna dolarów z natychmiastowym dostarczeniem przy jednoczesnej ich sprzedaży z dostawą za trzy miesiące. Bank centralny zawiera tego typu transakcje z bankami handlowymi dla kierowania płynnością płatniczą banków. Kontrakty typu "swap" oznaczają również transakcje wymienne, np. pomiędzy dwoma kredytobiorcami wymieniającymi między sobą obsługę kredytów.

Generacje i rodzaje

Początkowo transakcje swapowe prowadził Bank Centralny w przypadku występowania napięć na rynku pieniężnym. Obecnie są one używane przez banki komercyjne. Można je podzielić na dwie grupy (tzw. generacje).

Najbardziej klasyczne transakcje noszą nazwę swapów pierwszej generacji. Zalicza się do nich:

• swap walutowy (currency swap, foreign swap, FX swap) - operacja przetransferowania należności i zobowiązań w różnych walutach, w połączeniu z transakcją procentową (zakup waluty w określonym dniu, po określonym kursie; odsprzedaż po kursie terminowym w ustalonym początkowo terminie).
• swap procentowy (interest rate swap - IRS) - umowa dwóch stron o wymianie okresowych płatności odsetkowych w sprecyzowanym okresie; jej celem jest zmiana zobowiązań o oprocentowaniu stałym lub zmiennym na umowę o określonym nominale na sprecyzowany czas.
• swap walutowo-procentowy lub swap walutowy rynku kapitałowego (cross currency interest rate swap - CIRS) - dwuwalutowa transakcja zamiany stóp procentowych, która odbywa się na drodze wymiany kapitałów pomiędzy stronami w dwóch walutach, okresowych wymianach płatności odsetkowych od kwot nominalnych, a w ostatnim etapie na wymianie kapitałów po kursie natychmiastowym z daty rozpoczęcia swapu (M. Bartkowiak, K. Echaust 2014, s. 95-96), co pozwala zamienić zobowiązanie na zobowiązanie w niżej oprocentowanej walucie.

Na przestrzeni lat powstało wiele nowych specyfikacji swapów, rozszerzających ich pierwszą generację. Często wyróżniają się warunkowym charakterem wypłaty. Z racji ich niestandardowości, grupa swapów drugiej generacji wciąż się rozrasta. Wyróżnia się wśród nich m.in (M. Bartkowiak, K. Echaust 2014, s. 84-85):

• swap towarowy (commodity swap) - zmienna noga swapu jest indeksowana ceną określonego towaru,
• swap amortyzowany (amortising swap) - nominał swapu zostaje zmniejszany zgodnie z tabelą amortyzacyjną,
• swap zaliczkowy (accreting swap) - nominał swapu zostaje stopniowo zwiększany zgodnie z tabelą amortyzacyjną,
• swap o zmiennej kwocie kontraktu (roller-coaster swap) - nominał swapu początkowo zostaje zwiększany, po czym jego wartość zmniejsza się zgodnie z tabelą amortyzacyjną
• swap aktywów (asset swap) - pozwala na zmianę charakterystyki określonego papieru wartościowego
• swap zero-kuponowy (zero-cupon swap) - strona dokonuje tylko jednej płatności w okresie wygasania, w zamian za okresowe płatności w czasie ważności swapu
• swap opóźniony (deffer swap lub forward start swap) - przepływy generowane przez swap zostają uruchomione w przyszłości (w ustalonym momencie),
• swap prolongowany (extandable swap) - jedna ze stron ma prawo do wydłużenia okresu ważności swapu,
• callable swap - płacący stałą stopę procentową (kupujący) ma prawo do przedterminowego zakończenia transakcji,
• putable swap - płacący zmienną stopę procentową (sprzedający) ma prawo do przedterminowego zakończenia transakcji,
• capped swap - górny poziom zmiennej stopy procentowej jest ograniczony,
• floored swap - dolny poziom zmiennej stopy procentowej jest ograniczony,
• collared swap - górny i dolny poziom zmiennej stopy procentowej jest ograniczony,
• opcja swapowa (swaption) - opcja na IRS,
• CDS (credit default swap).

Transakcja SWAP — artykuły polecane

CDS — Spread — Kontrakt różnicy kursowej — Kontrakt terminowy — Swap walutowy — Kontrakt future — Opcja — Forex — Kredytowe instrumenty pochodne

Bibliografia

• Bartkowiak M., Echaust K. (2014), Instrumenty pochodne: wprowadzenie do inżynierii finansowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Poznań
• Malinowski A. (2011), Zastosowanie kontraktów swap w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Seria Administracja i Zarządzanie, nr 88
• Penc J. (1997), Leksykon Biznesu, Placet, Warszawa
• Podedworna-Tarnowska D. (red.) (2011), Dylematy inwestowania. Rodzaje, efektywność, przykłady, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Sopoćko A. (1999), Rynkowe instrumenty finansowe, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa

Autor: Dorota Czyżewska, Maciej Kubit