Inteligencja emocjonalna

Koncepcja inteligencji emocjonalnej pojawiła się w czasie, gdy coraz bardziej intensywniej niż kiedykolwiek poszukujemy odpowiedzi na zadawane pytanie o źródło osiągnięć życiowych. Stawiano sobie coraz częściej pytania jak to się dzieje, że osoby o wysokim ilorazie inteligencji okazują się tylko przeciętnymi pracownikami i nie osiągają sukcesów, również w życiu osobistym. W latach siedemdziesiątych podjęto próby wyjaśnienia problemu niskiej wartości predykcyjnej inteligencji racjonalnej. Założono, że efektywność radzenia sobie z otoczeniem zależy od wielu złożonych warunków wewnętrznych oraz zewnętrznych. Zaczęto poszukiwać czynników pozaintelektualnych i wreszcie nowych sposobów pomiaru inteligencji. Po latach dominacji poglądu, że sukcesy życiowe wiążą się z intelektem, proponuje się ujęcia integrujące wszystkie aspekty umysłu: poznanie, emocje, motywację.

W ten nurt myślenia doskonale wpisuje się koncepcja inteligencji emocjonalnej (Emotional Quotient w skrócie EQ). Pojęcie to pojawiło się niedawno w 1990 roku stworzone przez Saloveya i Meyera i szybko zyskało popularność, w dużej mierze dlatego, że obudziło nadzieję na trafne przewidywanie osiągnięć życiowych, a także zapobieganie zaburzeniom emocjonalno - społecznym. Dzięki niej lepiej się uczymy, pracujemy oraz nawiązujemy kontakty interpersonalne. Pojęcie inteligencji emocjonalnej wprowadzone zostało do psychologii przez Daniela Golemana. Przeprowadzając badania losów absolwentów Harvardu zauważył on, że nie zawsze wybitne wyniki w szkole i zasadniczo wysoki poziom inteligencji racjonalnej (Intelligence Quotient w skrócie IQ), odwzorowują sukcesy w pracy i życiu. Jest to czynnik, który decyduje o umiejętności radzenia sobie w życiu praktycznym. Goleman uznał, że ludzie inteligentni emocjonalnie są szczęśliwsi i łatwiej osiągają sukces, a inteligentnego przeżywania emocji można się nauczyć. Propagatorzy koncepcji przypuszczają, że siłą napędową rozwoju w XXI wieku będzie inteligencja emocjonalna i związana z nią inteligencja praktyczna i kreatywna dlatego też nie mniejszy rozgłos wywołała inteligencja emocjonalna w świecie biznesu i wielkich korporacji.

TL;DR

Inteligencja emocjonalna to zdolność radzenia sobie ze stresem, kontrolowania emocji i nawiązywania relacji z innymi. Jest ważniejsza dla sukcesu i satysfakcji życiowej niż iloraz inteligencji IQ. Składa się z kompetencji psychologicznych, społecznych i prakseologicznych. Według Daniela Golemana, inteligencja emocjonalna obejmuje samoświadomość, samoregulację, motywację, empatię i umiejętności społeczne. Peter Salovey definiuje ją jako zdolność rozpoznawania, oceny, wyrażania i kontrolowania emocji. John Mayer wyróżnia trzy wymiary cech związanych z inteligencją emocjonalną: absorpcyjność, przyjemność intelektualną i apatię intelektualną. Inteligencja emocjonalna pomaga w radzeniu sobie ze stresem poprzez wybieranie skutecznych strategii.

Charakterystyka inteligencji emocjonalnej

Inteligencja emocjonalna jest to zespół cech, różnego rodzaju uzdolnień takich jak zdolność motywacji i wytrwałość w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, umiejętność panowania nad popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia, regulowania nastroju i nie poddawania się zmartwieniom upośledzającym zdolność myślenia, wczuwania się w nastroje innych osób i optymistycznego patrzenia w przyszłość.

Jest to zdolność do radzenia sobie ze stresem, skuteczne panowanie nad takimi emocjami i nastrojami jak strach, gniew, depresja, zdolność do motywowania siebie w zmieniającym się środowisku emocjonalnym, jak i zdolność do motywowania innych.

O sukcesie życiowym i życiowej satysfakcji, w większym stopniu decyduje inteligencja emocjonalna, niż iloraz inteligencji IQ. Osoby o rozwiniętej inteligencji emocjonalnej, mogą odnosić znaczne sukcesy życiowe, nawet jeśli nie posiadają tak wysokiego ilorazu IQ. Ci zaś, którzy posiadają wysoki stopień IQ powinni równocześnie rozwijać się emocjonalnie, ponieważ właśnie to umożliwi im konstruktywne wykorzystywanie swoich zdolności. Niekiedy posiadanie wysokiego IQ przyczynia się do lekceważenia sfery emocji i nie rozwijania inteligencji emocjonalnej, co jest błędem.

Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji:

• Kompetencje psychologiczne (relacje z samym sobą) - samoświadomość, samoocena, samokontrola, samoregulacja
• Kompetencje społeczne (relacje z innymi) - empatia, asertywność, perswazja, współpraca
• Kompetencje prakseologiczne (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do działań, wyzwań i zadań) - motywacja, zdolności adaptacyjne, sumienność

Inteligencja emocjonalna według Daniela Golemana

"Są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi". Inaczej mówiąc inteligencję emocjonalną stanowią zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych odczuć i odczuć innych. Chodzi w tym względzie również o umiejętność wzbudzenia u siebie pożądanego stopnia motywacji i zarazem kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas różne więzi. Krótko mówiąc, jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu.

W ujęciu Daniela Golemana na inteligencję emocjonalną składa się pięć podstawowych kompetencji emocjonalnych i społecznych:

• samoświadomość - obiektywne ocenianie własnej sytuacji, wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności;
• samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami czyli samokontrola, zdolność kierowania emocjami, utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian,
• motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm, sztuka podporządkowania emocji obranym celom,
• empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, zdolność do wczuwania się w uczucia i potrzeby innych,
• umiejętności społeczne - umiejętność wzbudzania u innych oczekiwanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe, łatwość nawiązywania i podtrzymywania związków ze światem.

Ludzie potrafiący korzystać z tych umiejętności osiągają sukcesy tam, gdzie inni ponoszą porażki. Inteligencja emocjonalna pozwala kontrolować własne zachowanie, radzić sobie w relacjach z innymi i podejmować w życiu takie decyzje, które dają pożądane rezultaty.

Peter Salovey

"Inteligencja emocjonalna reprezentuje zdolność spostrzegania, oceny i wyrażania emocji w trafny i przystosowawczy sposób; zdolność rozumienia emocji i wiedzę o nich; zdolność docierania do i/lub wzbudzania emocji, które wspomagają aktywność poznawczą i działania adaptacyjne; a także zdolność kontrolowania emocji własnych i emocji innych ludzi".

Inteligencja emocjonalna, według Petera Saloveya obejmuje następujące dziedziny:

znajomość własnych emocji - podstawą inteligencji emocjonalnej jest rozpoznawanie uczucia w chwili, kiedy nas ogarnia, zdolność śledzenia uczuć minuta po minucie odgrywa kluczową rolę we wglądzie w samego siebie i samozrozumieniu. Niezdolność rozpoznania naszych prawdziwych uczuć wydaje nas na ich łaskę i niełaskę. Osoby, które właściwie odczytują swoje uczucia lepiej kierują własnym życiem. Zdają sobie sprawę ze swoich odczuć, kiedy podejmują ważne decyzje zarówno osobiste, jak i zawodowe.

• kierowanie emocjami - panowanie nad emocjami, tak aby były właściwe w każdej sytuacji, jest zdolnością opierającą się na samoświadomości. Osoby, u których zdolność ta jest słabo rozwinięta, muszą stale walczyć z niemiłymi uczuciami, natomiast te, które posiadają ją w

dużym stopniu, potrafią o wiele szybciej dojść do równowagi po porażkach i niepowodzeniach. Emocje są zazwyczaj wynikiem interpretacji sytuacji: zdolność kierowania nimi pozwala świadomie wyciszać niepokój i irytację.

• zdolność motywowania się - podporządkowywanie emocji obranym celom ma zasadnicze znaczenie dla koncentracji uwagi, ma ogromny wpływ na wzrost samomotywacji i opanowania oraz twórczej pracy, i zaangażowania. Osoby obdarzone taką zdolnością, uzyskują wspaniałe wyniki we wszystkim, do czego się wezmą.
• rozpoznawanie emocji u innych - empatia, opierająca się na własnej samoświadomości uczuciowej, jest fundamentalną umiejętnością obcowania z ludźmi. Osoby posiadające zdolność empatii są bardziej wrażliwe na subtelne sygnały społeczne wskazujące, czego chcą inni lub czego im potrzeba. Dzięki temu sprawdzają się w zawodach wymagających troskliwości i opieki nad innymi oraz w zarządzaniu, są lepszymi nauczycielami i sprzedawcami.
• nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi - sztuka nawiązywania kontaktów polega w dużej mierze na umiejętności kierowania emocjami innych osób. Są to zdolności, które zapewniają popularność, pełnienie ról przywódczych i skuteczność w stosunkach interpersonalnych.. Osoby obdarzone tymi zdolnościami świetnie sobie radzą we wszystkich sprawach, które polegają na dobrych kontaktach z innymi, błyszczą w tych dziedzinach.

John Mayer

Koncepcje Mayera wskazują jednoznacznie, że cechy z pogranicza inteligencji i osobowości są związane przede wszystkim z sytuacjami zadań intelektualnych. Ludzie różnie przeżywają zadania związane z wytężonym wysiłkiem intelektualnym. Mayer wyodrębnił trzy wymiary cech. Wyróżnione czynniki to:

• absorpcja - cechuje ją subiektywne doświadczenie całkowitego pochłonięcia wykonywaną czynnością i skoncentrowania się na problemie. Towarzyszy temu zazwyczaj odcięcie uwagi od bodźców zewnętrznych,
• przyjemność intelektualna - to przeżycie pozytywnych emocji w związku z funkcjonowaniem poznawczym, odczucie radości w obcowaniu z problemem intelektualnym,
• apatia intelektualna - to z kolei doświadczenie niemocy w obliczu problemów poznawczych. Towarzyszą jej myśli lękowe i depresyjne, obniżona samoocena.

Według Mayera można wyłonić trzy podstawowe kategorie osób różniących się sposobem postrzegania emocji i reagowania na nie:

• świadomi swych uczuć,
• dający się ogarnąć emocją,
• akceptujący swoje emocje.

Inteligencja emocjonalna a radzenie sobie ze stresem

• Przeprowadzone dotychczas badania wskazują na to, że osoby o dużych zdolnościach emocjonalnych są mniej narażone na nieprzystosowanie. Uważa się, że inteligencja emocjonalna ma duże znaczenie w sytuacjach stresowych i może sprzyjać efektywnemu radzeniu sobie w obliczu problemów i przeszkód
• Salovey, Bedell, Detweiler i Mayer opracowali hierarchię zdolności emocjonalnych, które uczestniczą w procesie radzenia sobie: na podstawowym poziomie ulokowali zdolność rozpoznawania emocji, na drugim - zdolność rozumienia i analizy emocji, a na szczycie hierarchii - zdolność kontroli emocji. Aby możliwe było efektywne radzenie sobie ze stresem, wszystkie te zdolności muszą być na wysokim poziomie
• Zwraca się uwagę na to, że wysoki poziom zdolności emocjonalnych może sprzyjać wybieraniu bardziej skutecznych strategii radzenia sobie i dzięki temu może prowadzić do lepszego przystosowania w sytuacjach stresowych
• Inteligencja emocjonalna - cecha jest związana z efektywnością radzenia sobie ze stresem, podczas gdy inteligencja emocjonalna - zdolność umożliwia bardziej elastyczny wybór strategii radzenia sobie

Inteligencja emocjonalna — artykuły polecane

Pozytywne myślenie — Niska samoocena — Pewność siebie — Metoda Myers-Briggs — Potrzeba afiliacji — Wielka piątka — Osoba przedsiębiorcza — Samoocena — Rozwój osobisty

Bibliografia

• Baczyńska A. (2013), Wpływ inteligencji emocjonalnej i kompetencji społecznych na wyniki pracy w zawodzie windykatora, Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, Warszawa
• Goleman D. (1997), Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań
• Goleman D. (1997), Inteligencja emocjonalna w praktyce, Media Rodzina, Poznań
• Konrad S., Hendl C. (2005), Inteligencja emocjonalna, Videograf II, Katowice
• Nęcka E. (2005), Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje, GWP, Gdańsk
• Piekarska J. (2015), Zdolności emocjonalne kobiet i mężczyzn a stosowane strategie radzenia sobie ze stresem, Studia Psychologica UKSW, Warszawa
• Sękowski A. (2004), Psychologia zdolności: współczesne kierunki badań, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Danuta Adamowicz