Stowarzyszenie

Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Pojęcie zrzeszenia nie zostało zdefiniowane w żadnej ustawie, dlatego przyjmuje się znaczenie nadane zrzeszeniom w socjologii. Termin ten został przeciwstawiony pojęciu wspólnoty, która obejmuje swym zakresem takie grupy społeczne jak rodzina, gmina, naród. Dobrowolność to swoboda inicjatywy zrzeszania się, a więc tworzenia, przystąpienia i wystąpienia ze stowarzyszenia. Od samych członków zależy czy stowarzyszenie powstanie i kiedy ulegnie rozwiązaniu. Ustawa nie zalicza do stowarzyszeń np. organizacji samorządu zawodowego, w których przynależność do organizacji ma charakter obligatoryjny. Dobrowolność stowarzyszeń oznacza także, iż przepisy prawne nie mogą ustanowić obowiązku ich istnienia.

Kolejną cechą stowarzyszenia jest jego samorządność oznaczająca autonomię celów, struktury organizacyjnej, zasad działania, niezależność od podmiotów zewnętrznych. Przejawem samorządności stowarzyszenia jest swoboda w określaniu swoich uchwał i aktów wewnętrznych dotyczących prowadzonej działalności. Cecha ta odróżnia stowarzyszenia od partii politycznych, których cel działania został w ustawie określony jako udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Ograniczenie samorządności stowarzyszenia następuje poprzez ustawowe zastrzeżenie, iż władzą najwyższą jest walne zebranie członków, a także obowiązek posiadania przez stowarzyszenie zarządu i organu kontroli wewnętrznej. Niezbędnym elementem samorządności stowarzyszenia jest zapewnienie demokratycznych, opartych na woli jego członków, zasad działania. Trwałość stowarzyszenia oznacza, iż nie można za stowarzyszenie uznać organizacji zrzeszającej osoby do realizacji jakiegoś jednostkowego zadania. Stowarzyszenie winno mieć z góry nakreślone trwałe cele i wykonywać zadania służące osiągnięciu tych celów. Co więcej, stowarzyszenie nadal istnieje, mimo iż skład osobowy jego członków mógł ulec zmianie, następuje więc swoiste oderwanie egzystencji stowarzyszenia od egzystencji jego członków. Niemniej jednak, aby osiągać wyznaczone cele, niezbędne jest stworzenie takiej struktury organizacyjnej, która umożliwiłaby prowadzenie ciągłej działalności. Taką strukturą jest np. wymagany przez ustawę zarząd stowarzyszenia. Od trwałości stowarzyszenia odróżnić należy czas jego trwania. Gdyby stowarzyszenie zostało utworzone na pewien z góry określony czas nie powodowałoby to utraty cechy trwałości.

Wymóg niezarobkowego celu działania stowarzyszenia odróżnia go od innych organizacji i zrzeszeń. Stowarzyszenie może co prawda posiadać majątek i prowadzić działalność gospodarczą przynoszącą zysk (z wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych), jednak nie powinna ona przysparzać członkom korzyści majątkowych ani być działalnością główną stowarzyszenia. Dochód wypracowany przez stowarzyszenie ma służyć realizacji celów statutowych, które wedle ustawy mają być celami niezarobkowymi. Jednak ostatnia nowelizacja Prawa o stowarzyszeniach daje możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją (art. 10.5a)

Do stowarzyszenia może przynależeć każda osoba pełnoletnia, która posiada zdolność do czynności prawnych, ale nie może być ona pozbawiona praw publicznych. W przypadku małoletniego obywatela Polski muszą zostać spełnione dodatkowe warunki. Stowarzyszenie może powołać tylko i wyłącznie osoba fizyczna, lecz aby ono powstało musi być to zrzeszenie minimum siedmiu osób. W stowarzyszeniu nie może mieć miejsca zasada, która obliguje członków do bezwzględnego posłuszeństwa wobec władz.

TL;DR

Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne zrzeszenie o celach niezarobkowych. Cechuje je dobrowolność, samorządność, trwałość i niezarobkowy cel działania. Członkami mogą być osoby pełnoletnie, a stowarzyszenie musi składać się z co najmniej siedmiu osób. Istnieją stowarzyszenia zarejestrowane i zwykłe, a także stowarzyszenia mogące ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego. Organizacje te mają różne przywileje i obowiązki, takie jak możliwość otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych i przeznaczanie całego dochodu na działalność pożytku publicznego.

Do stowarzyszeń nie należą: (art. 7.1 Prawa o stowarzyszeniach)

• organizacje społeczne, które podlegają innym ustawom lub umowom, w tym także międzynarodowym
• kościoły wraz z innymi związkami wyznaniowymi, w tym także organizacje religijne, które są uregulowane ustawami uściślającymi stosunek państwa do kościoła bądź innych związków wyznaniowych
• komitety wyborcze powstałe w wyniku przeprowadzanych wyborów
• wszystkie partie polityczne

Organy stowarzyszenia to

• walne zebranie członków (lub zebranie delegatów)
• zarząd (władza wykonawcza)
• organ kontrolny (komisja rewizyjna)

[B. Sitek, P. Kubiński 2011, s. 30-31]

Rodzaje

Można wyróżnić stowarzyszenia zarejestrowane, zwykłe oraz związki stowarzyszeń. Stowarzyszenia zarejestrowane mają bardziej złożoną formę organizacyjną. Osobliwą rejestracją jest obowiązkowy wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Z dniem wpisu stowarzyszenie nabywa osobowość prawną przez co staje się odrębnym podmiotem praw i obowiązków i może rozpocząć działalność. Przed dokonaniem wpisu musi zostać opracowany statut stowarzyszenia, ponieważ to właśnie on jest jednym z najważniejszych dokumentów. Staje się on prawomocny wraz z zatwierdzeniem dokonanym przez sąd rejonowy (nie przez członków/władze stowarzyszenia). Również warz z wpisem do KRS każde stowarzyszenie/fundacja otrzymuje numer REGON i NIP.

Stowarzyszenia zwykłe odróżnia od tych zarejestrowanych sposób powołania, rodzaj nadzoru i posiadane uprawnienia, a przede wszystkim brak osobowości prawnej przez co nie mają ani zdolności do czynności prawnej ani własnego majątku. Uproszczona forma stowarzyszenia zwykłego umożliwia mu szybsze i łatwiejsze funkcjonowanie oraz utworzenie mniej sformalizowanej struktury organizacyjnej, jednak łączy się to z pewnymi ograniczeniami co do ich działalności. Według art. 42 prawa o stowarzyszeniach nie mogą one:

1. powoływać terenowych jednostek organizacyjnych,
2. łączyć się w związki stowarzyszeń,
3. zrzeszać osób prawnych,
4. prowadzić działalności gospodarczej,
5. przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej.

W tym rodzaju stowarzyszenia, aby powołać je do życia potrzeba minimum trzech osób (ten limit osób dotyczy także związków stowarzyszeń)

Stowarzyszenie jako organizacja pożytku publicznego

Zarówno stowarzyszenia jak i fundacje mogą się ubiegać o status organizacji pożytku publicznego (OPP) na każdym etapie działalności. Z tym że działalność takiej organizacji powinna zostać rozszerzona na obszar obejmujący również zadania publiczne. Może to być np.

• pomoc społeczna
• działalność charytatywna
• działalność na rzecz osób niepełnosprawnych
• ochrona i promocja zdrowia
• turystyka i krajoznawstwo
• nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja
• pomoc Polonii, Polakom za granicą itd.

Przywileje OPP

• użytkowanie nieruchomości na dogodnych warunkach
• możliwość otrzymania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych
• zwolnienie od następujących podatków: CIT, od nieruchomości, PCC, opłat skarbowych i sądowych (ale tylko i wyłącznie w odniesieniu do działalności pożytku publicznego)
• prawo do wyemitowania poprzez radiofonię i telewizję informacji o prowadzonej działalności bez opłat
• możliwość korzystania z usług poborowych, którzy zostali skierowani do odbycia służby zastępczej

Jednak oprócz licznych przywilejów OPP muszą się liczyć z pewnymi obligatoryjnymi obowiązkami, np. są zobowiązane cały dochód przeznaczyć na którąś z wyżej wymienionych działalności pożytku publicznego, muszą także posiadać zapis w statucie mówiący o niemożności udzielania pożyczek lub zabezpieczenia zobowiązań majątkiem organizacji [R. Barański, A. Olejniczak 2014, s. 2,12-14]

Stowarzyszenie — artykuły polecane

Osoba prawna — Fundacja — Izba gospodarcza — Spółdzielnia socjalna — Samorząd terytorialny — Spółdzielnia — Organizacje pożytku publicznego — Ustawa o dostępie do informacji publicznej — Dane osobowe — Biuletyn zamówień publicznych

Bibliografia

• Barański R., Olejniczak A. (2014), Fundacje i stowarzyszenia. Współpraca organizacji pozarządowych z administracją publiczną, C.H. Beck, Warszawa
• Bernat R. (2014), Opodatkowanie działalności gospodarczej prowadzonej przez stowarzyszenie, Roczniki Administracji I Prawa, ROK XIV
• Chmaj M. (red.) (2008), Wolność zrzeszania się w Polsce, C.H. Beck, Warszawa
• Chmielewski M., Gudaszewski G., Jakubowski A. (2010), Wyznania religijne, stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006-2008, GUS, Warszawa
• Sitek B., Kubiński P. (2011), Podstawy prawa dla licencjackich studiów ekonomicznych, Poltext, Warszawa
• Solon-Lipiński M. (2016), Organizacje pozarządowe w przestrzeni sprawiedliwości. Dobre praktyki i współpraca międzyinstytucjonalna w zakresie pomocy skazanym i pokrzywdzonym, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa
• Suski P. (2002), Stowarzyszenia w prawie polskim, Lexis Nexis, Warszawa
• Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Dz.U. 1989 nr 20 poz. 104

Autor: Marta Wróblewska, Monika Pęcek

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.