Zadania publiczne gminy

Zgodnie z art. 16 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, samorządowi terytorialnemu przysługuje istotna część zadań publicznych. Publiczny charakter tych zadań oznacza zarówno to, że mają one swoje umocowanie w prawie (samorządowi nie wolno podejmować się spraw, które nie leżą w zakresie jego zadań ustawowych), jak i to, że samorząd, wykonując swoje zadania, działa w interesie publicznym (jest przez to składnikiem systemu władzy publicznej). Sfery zadań publicznych, dla jednostek samorządu terytorialnego, określa odpowiednio ustawa o samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym i samorządzie województwa. Przepisy te, co do zasady, nie wyrażają bezpośrednio samych zadań, ale odsyłają do szczegółowych ustaw prawa administracyjnego, w których określono konkretne rezultaty i standardy do realizacji przez samorząd w określonych dziedzinach życia społecznego (np. oświata, drogownictwo, zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków).

TL;DR

Samorządy terytorialne mają przypisane zadania publiczne, które są finansowane z różnych źródeł. Przepisy określają trzy rodzaje zadań samorządu: własne, zlecone z zakresu administracji rządowej i zlecone przez państwo w zakresie organizacji wyborów i referendów. Zadania własne obejmują m.in. gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska, drogi, wodociągi, transport zbiorowy, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, edukację i kulturę. Zadania zlecone są określone w ustawach i mogą być realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej. Finansowanie zadań rządowych odbywa się za pomocą dotacji celowych z budżetu państwa.

Środki na realizację zadań jednostki samorządu terytorialnego

Zadania, które ma realizować samorząd lokalny, wymagają poniesienia nakładów finansowych, i dlatego też samorządy terytorialne (gminy, powiaty, województwa), otrzymują dochody z różnych źródeł. Według Konstytucji (art. 167), adekwatnie do posiadanych zadań, samorząd powinien mieć zapewniony, od państwa, dostęp do środków finansowych. Niekiedy wysuwane są propozycje oparcia systemu finansowego samorządów o własne dochody, co w praktyce jest często niemożliwe do uzyskania. Problem natomiast tkwi w rozdysponowaniu zewnętrznego zasilania budżetu, a mianowicie w regułach podziału środków pochodzących z budżetu państwa. Realizacji zadań publicznych służy również, pozostające w dyspozycji samorządu, mienie komunalne. W celu wykonywania zadań, samorząd może również zlecić swoje zadanie innemu samorządowi, tworzyć określone prawem jednostki organizacyjne lub przystępować do organizacji istniejących, a także zawierać umowy z innymi podmiotami (W. Skoczylas, 2011)

Rodzaje zadań jednostki samorządu terytorialnego

Przepisy obowiązującego prawa, określają trzy rodzaje zadań samorządu terytorialnego:

• zadania własne
• zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej
• zadania zlecone przez państwo w zakresie organizacji wyborów i referendów

Zadania własne finansowane są ze środków własnych samorządu. O sposobach ich realizacji, w granicach prawa, decydują władze samorządu. Szczególnym rodzajem zadań własnych są zadania własne obowiązkowe. Zaniechanie realizacji zadania własnego obowiązkowego lub jego realizacja niezgodnie z obowiązującymi standardami prawnymi, stanowią przesłankę zastosowanie środków nadzoru, wobec organów danego samorządu, w tym ich rozwiązania i ustanowienia zarządu komisarycznego.

Zadania własne

Ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska oraz gospodarka wodna:

• kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na poziomie gminy,
• uchwalenie i realizacja uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy,
• uchwalanie i wykonanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z wyjątkiem morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłączonej strefy ekonomicznej oraz terenów zamkniętych,
• ewidencjonowanie nieruchomości i ich wycena oraz zagospodarowanie, czyli np. dokonywanie
• sprzedaży, zamiany i zrzeczenia się, oddania w użytkowanie wieczyste, w najem lub dzierżawę, użyczenia, oddania w trwały zarząd,
• wydawanie informacji o położeniu działek zgodnie z miejscowym planem przestrzennym,
• sporządzanie programu ochrony środowiska w celu realizacji polityki ekologicznej państwa,
• przestrzeganie ustaw: Prawo o ochronie środowiska, o odpadach i utrzymaniu porządku i czystości,
• opracowanie gminnego programu gospodarki odpadami,
• rozmieszczenie środków produkcji w sposób najmniej szkodliwy dla środowiska
• budowa i utrzymanie nieruchomości służących, czyli np. Ochotniczej Straży Pożarnej
• dbanie o walory krajobrazowe środowiska,
• utrzymanie zieleni gminnej i zadrzewień, targowisk, cmentarzy gminnych,
• kontrola gospodarowania wodami, ochrona ich zasobów,
• ochrona przed powodzią i suszą.

Gminne drogi, ulice, mosty place i organizacja ruchu drogowego:

• ustalanie przebiegu dróg gminnych, ustanawianie strefy śródmiejskiej, ustanawianie zarządcy dróg, zajmującego się sprawami z zakresu planowania, budowy i modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, oraz określenie źródeł finansowania tych planów,
• budowa, utrzymanie i ochrona dróg gminnych oraz obiektów oraz obiektów mostowych - pełnienie funkcji inwestora,
• prowadzenie ewidencji dróg i obiektów mostowych,
• prowadzenie okresów kontroli stanu dróg i mostów,
• opracowanie projektów planów rozwoju sieci drogowej,
• utrzymanie nawierzchni chodników, obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogami,
• utrzymanie zieleni w pasie drogowym,
• realizacji zadań w zakresie inżynierii ruchu,
• przygotowanie infrastruktury drogowej na potrzeby obronne oraz wykonywanie innych zadań na rzecz obronności kraju.

Wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku, unieszkodliwianie odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i ciepła oraz gaz:

• tworzenie warunków do wykonania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewnienie wykonania tych prac przez powołanie odpowiednich jednostek organizacyjnych,
• zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami składowisk odpadów komunalnych i obiektów wykorzystania lub utylizacji tych odpadów, stacji ziewnych, instalacji do zbierania, transportu, utylizacji zwłok zwierzęcych lub ich części,
• określenie lokalizacji wysypiska śmieci na swoim terenie,
• budowa i utrzymanie toalet publicznych,
• ustanawianie koszy na odpady w rejonach intensywnego ruchu pieszego,
• planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy,
• oświetlenie miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy.

Lokalny transport zbiorowy: organizacja transportu zbiorowego i specjalnego poprzez np. wydanie pozwoleń na przewozy regularne, prawo koordynacji rozkładów jazdy przewoźników zajmujących się zarobkowo przewozem osób pojazdami samochodowymi w regularnym transporcie zbiorowym,

Ochrona zdrowia:

• prowadzenie, tworzenie, przekształcanie i likwidacja zakładów usług zdrowotnych i publicznych zakładów opieki zdrowotnej o charakterze ambulatoryjnym,
• udzielanie świadczeń zdrowotnych mieszkańcom gminy i promocja zdrowia,
• monitorowanie stanu zdrowotności i świadczonych usług zdrowotnych.

Pomoc społeczna:

• prowadzenie domów pomocy społecznej,
• tworzenie i wspomaganie punktów informacyjno-konsultacyjnych, schronisk dla ofiar przemocy domowej i telefonów zaufania,
• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych,
• przyznawanie pomocy rzeczowej i innej pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie, przyznawanie i wypłacanie zasiłków oraz pożyczek w tym celu,
• świadczenie usług opiekuńczych, praca socjalna.

Edukacja publiczna:

• zakładanie, prowadzenie i utrzymanie przedszkoli, szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz zapewnienie im lokalowych i materialnych warunków do realizacji programów dydaktyczno-wychowawczych i innych zadań statutowych oraz likwidacja tych jednostek,
• prowadzenie polityki kadrowej wobec dyrektorów,
• finansowanie wyposażenia szkół w środki dydaktyczne,
• przygotowanie projektu budżetu i nadzór nad jego realizacją,
• wykonywanie zadań kuratora oświaty.

Kultura:

• tworzenie i prowadzenie instytucji i placówek kulturalnych w tym, muzeów i bibliotek oraz jednostek odpowiedzialnych za promocję gminy

Współpraca z organami pozarządowymi:

• nawiązywanie kontaktów i współpraca,
• ulepszanie metod pracy władz lokalnych i regionalnych,
• podejmowanie współpracy przygranicznej,
• popieranie działań i organizacji i zrzeszeń, których cele pokrywają się z zadaniami gminy.

Zadania zlecone

Źródłem obowiązku realizacji zadań zleconych, z zakresu administracji rządowej, są przepisy ustawy szczególnej, w której dla określonych zadań i kompetencji stwierdzono, że są to zadania i kompetencje zlecone. Poza zadaniami rządowymi zleconymi ustawowo, samorząd może dodatkowo realizować zadania rządowe drogą zawieranych, w tym przedmiocie, porozumień administracyjnych z organami administracji rządowej (np. przejęcie zarządzania drogami publicznymi krajowymi w granicach miasta będącego siedzibą władz gminy). Z zasady obowiązujące prawo, jako źródło finansowania zadań rządowych samorządu (ustawowych i przejętych w drodze porozumień), przewiduje dotacje celowe wypłacane z budżetu państwa. Samorząd niezadowolony z wysokości dotacji może wystąpić do budżetu państwa z roszczeniem, które rozpatrywane jest przez sąd powszechny.

Zadania publiczne gminy — artykuły polecane

Zadanie publiczne — Samorząd terytorialny — Formy organizacyjne jednostek samorządowych — Urząd gminy — Starostwo powiatowe — Administracja samorządowa — Pomoc społeczna — Służba zdrowia — Centrum zarządzania kryzysowego

Bibliografia

• Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W., Olesińska A., Zalasiński A. (2006), Prawo finansów publicznych, Dom Organizatora, Toruń
• Harańczyk A. (2010), Samorząd terytorialny Organizacja i gospodarka. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Kraków
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Malinowska-Misiąg E., Misiąg W. (2006), Finanse publiczne w Polsce, Lexis Nexis, Warszawa
• Skoczylas W. (2011), Mierniki monitorowania celów i zadań jednostki samorządu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 42

Autor: Agata Migdał, Aleksandra Noga

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.