Prakseologia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Zarządzania
m (Dodanie TL;DR)
m (cleanup bibliografii i rotten links)
 
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{infobox4
'''Prakseologia ''' (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym [[Działanie|działaniu]], która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia [[Skuteczność|skuteczności]].
|list1=
<ul>
<li>[[Metodyka]]</li>
<li>[[Metoda]]</li>
<li>[[Zarządzanie]]</li>
<li>[[Etyka]]</li>
<li>[[Metodologia badań]]</li>
<li>[[Heurystyka]]</li>
<li>[[Tadeusz Marian Kotarbiński]]</li>
<li>[[Analiza systemowa]]</li>
<li>[[Metafora organizacji]]</li>
</ul>
}}
 
 
 
'''Prakseologia ''' (gr. práksis, prákseos (prâxis) praktyka, czynność + lógos nauka) to nauka o sprawnym [[Działanie|działaniu]], która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia [[Skuteczność|skuteczności]].


==TL;DR==
==TL;DR==
Linia 22: Linia 5:


==Historia==
==Historia==
Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, [[Aleksandr Aleksandrowicz Bogdanow|Aleksander Bogdanow]], John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka [[Ludwig von Mises|Ludwiga von Misesa]] w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich [[Działanie|działań]]. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był [[Tadeusz Kotarbiński]] i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. [[Eugeniusz Słucki]] w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną [[Teoria systemów|teorią systemów]] a bardziej szczegółową ekonomiką.


Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, [[Aleksandr Aleksandrowicz Bogdanow|Aleksander Bogdanow]], John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka [[Ludwig von Mises|Ludwiga von Misesa]] w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich [[Działanie|działań]]. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był [[Tadeusz Kotarbiński]] i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. [[Eugeniusz Słucki]] w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną [[Teoria systemów|teorią systemów]] a bardziej szczegółową ekonomiką.
==Istota i metodologia==
 
<google>ban728t</google>
==Istota i [[metodologia]] ==
 
Prakseologia jest nauką '''teoretyczną i uniwersalną'''. Obszarem jej zainteresowań i badań jest ludzkie [[działanie]] w ujęciu sprawnościowym. Poznanie prakseologiczne ma charakter ogólny, nie odnosi się do treści ani specyfiki pojedynczego działania. Twierdzenia prakseologiczne nie podlegają weryfikacji ani falsyfikacji na gruncie doświadczenia i faktów, są to bowiem twierdzenia pierwotne, które poprzedzają wszelkie formalne definicje. Nauka to poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania oraz konstruuje i uzasadnia [[Dyrektywa|dyrektywy]] praktyczne, dotyczące wzmagania [[Sprawność|sprawności]] i unikania niesprawności w działaniu. Poszukiwanie uzasadnień dla sprawnego działania odnosi się do każdego świadomego i celowego funkcjonowania człowieka. Usprawnia w działaniu to, co jest konieczne, a więc konstruuje i uzasadnia wskazówki oraz postulaty dotyczące zwiększenia sprawności. Prakseologia łączy nauki filozoficzne (racjonalność [[Zasada|zasad]]) i techniczne (wzorce działania). [M. Odlanicka-Poczobutt, 2014, s. 341-344]
Prakseologia jest nauką '''teoretyczną i uniwersalną'''. Obszarem jej zainteresowań i badań jest ludzkie [[działanie]] w ujęciu sprawnościowym. Poznanie prakseologiczne ma charakter ogólny, nie odnosi się do treści ani specyfiki pojedynczego działania. Twierdzenia prakseologiczne nie podlegają weryfikacji ani falsyfikacji na gruncie doświadczenia i faktów, są to bowiem twierdzenia pierwotne, które poprzedzają wszelkie formalne definicje. Nauka to poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania oraz konstruuje i uzasadnia [[Dyrektywa|dyrektywy]] praktyczne, dotyczące wzmagania [[Sprawność|sprawności]] i unikania niesprawności w działaniu. Poszukiwanie uzasadnień dla sprawnego działania odnosi się do każdego świadomego i celowego funkcjonowania człowieka. Usprawnia w działaniu to, co jest konieczne, a więc konstruuje i uzasadnia wskazówki oraz postulaty dotyczące zwiększenia sprawności. Prakseologia łączy nauki filozoficzne (racjonalność [[Zasada|zasad]]) i techniczne (wzorce działania). [M. Odlanicka-Poczobutt, 2014, s. 341-344]


Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie [[Cel|celów]] i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania.
Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie [[Cel|celów]] i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania.
<google>n</google>


==Zadania i cele==
==Zadania i cele==
Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi
Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi
słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę [[Typologia|typologii]] oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania. [T. Kotarbiński, 1972, s. 18]
słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę [[Typologia|typologii]] oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania [T. Kotarbiński, 1972, s. 18]


Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak [[kompetencje]] posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka. [W. Gasparski, 2010, s. 31]
Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak [[kompetencje]] posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka [W. Gasparski, 2010, s. 31]


Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy.
Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy.


==Tadeusz Kotarbiński jako główny prekursor prakseologii==
==Tadeusz Kotarbiński jako główny prekursor prakseologii==
Tadeusz Kotarbiński w swoim dziele "Traktat o dobrej robocie" (1955) szczegółowo definiuje naukę prakseologiczną i wrzuca ją w stadium dojrzałości. Określa on prakseologię jako ‘gramatykę czynu’. [Kolwas, S. 2016, s. 30]
Tadeusz Kotarbiński w swoim dziele "Traktat o dobrej robocie" (1955) szczegółowo definiuje naukę prakseologiczną i wrzuca ją w stadium dojrzałości. Określa on prakseologię jako ‘gramatykę czynu’. [Kolwas, S. 2016, s. 30]


Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej.
Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej.
Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, [[dyscyplina]] składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii.[Kolwas, S. 2016, s. 75]
Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, [[dyscyplina]] składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii". [Kolwas, S. 2016, s. 75]


Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty” ma nie być tym samym, co [[ocena]] skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom [[oszczędności]] i produkcyjności.  
Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty" ma nie być tym samym, co [[ocena]] skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom [[oszczędności]] i produkcyjności.
Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania:
Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania:
* analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego,
* analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego,
Linia 56: Linia 34:


==Prakseologiczna koncepcja dzialania i warunki jej spełnienia==
==Prakseologiczna koncepcja dzialania i warunki jej spełnienia==
 
Głównym założeniem pozwalającym zrozumieć prakseologię jest fakt, że dostarcza ona odpowiednich narzędzi metodologicznych do wyodrębnienia różnych sposobów działania i ich usystematyzowania. Najważniejszą istotą działania jest tworzenie z punktu widzenia skuteczności, w oderwaniu od jakichkolwiek ocen natury emocjonalnej. Prakseologia, ze względu na swoje założenia i metodologię badań, zajmuje się wyłącznie kwestią skuteczności działania, z pominięciem różnorodnych ocen etycznych czy estetycznych, które związane są z emocjonalnymi lub moralnymi aspektami.
Głównym założeniem pozwalającym zrozumieć prakseologię jest fakt, że dostarcza ona odpowiednich narzędzi metodologicznych do wyodrębnienia różnych sposobów działania i ich usystematyzowania. Najważniejszą istotą działania jest tworzenie z punktu widzenia skuteczności, w oderwaniu od jakichkolwiek ocen natury emocjonalnej. Prakseologia, ze względu na swoje założenia i metodologię badań, zajmuje się wyłącznie kwestią skuteczności działania, z pominięciem różnorodnych ocen etycznych czy estetycznych, które związane są z emocjonalnymi lub moralnymi aspektami.  


Aby działanie było sprawne i skuteczne należy zachować pewien kanon postulatów. P Cabała wyróżnia następujące:
Aby działanie było sprawne i skuteczne należy zachować pewien kanon postulatów. P Cabała wyróżnia następujące:
Linia 67: Linia 44:


==Prakseologia w praktyce==
==Prakseologia w praktyce==
Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii [[Organizacja|organizacji]], teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. [[Rozwój]] takich nauk jak [[badania operacyjne]], teoria programowania, [[teoria gier]], w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe [[informacje]]. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą [[Ekonomia|ekonomistom]], socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii.  
Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii [[Organizacja|organizacji]], teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. [[Rozwój]] takich nauk jak [[badania operacyjne]], teoria programowania, [[teoria gier]], w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe [[informacje]]. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą [[Ekonomia|ekonomistom]], socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii.
 
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Metodyka]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Metoda]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Zarządzanie]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Etyka]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Metodologia badań]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Heurystyka]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Tadeusz Marian Kotarbiński]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Analiza systemowa]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Metafora organizacji]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Obiektywizacja]]}} }}


==Bibliografia==
==Bibliografia==
* Cabała, P. (2007), ''Wprowadzenie do prakseologii - [[Przegląd]] zasad skutecznego działania.'', Wydawnictwo AE, Kraków s. 57-76
<noautolinks>
* Gasparski, W. (2010), [http://www.kozminski.edu.pl/fileadmin/wspolne_elementy/Jednostki/Czasopismo_MBA/Prakseologia_2010.pdf ''Prakseologia wariacje na temat…''], "Prakseologia", nr 150, s. 30-31
* Cabała P. (2007), ''Wprowadzenie do prakseologii - Przegląd zasad skutecznego działania'', Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
* Kolwas, S. (2016), [http://zeszyty.woiz.pl/pliki/zeszyt_OiZ_65.pdf ''Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego''], "Zeszyty Naukowe - [[Organizacja]] i Zarządzanie" nr 65, Politechnika Łódzka, s. 30, 75-79
* Gasparski W. (2010), ''Prakseologia - wariacje na temat…'', Prakseologia, nr 150
* Kotarbiński, T.(1972), ''Abecadło praktyczności'', Wydawnictwo [[Wiedza]] Powszechna, Warszawa, s. 18
* Kolwas S. (2016), ''Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego'', Zeszyty Naukowe - Organizacja i Zarządzanie nr 65, Politechnika Łódzka
* Odlanicka Poczobutt, M. (2014), [http://www.woiz.polsl.pl/znwoiz/z%2070/Odlanicka.pdf ''Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych.''], "Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej", s. 341-344
* Kotarbiński T. (1972), ''Abecadło praktyczności'', Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
* Podrez, E. (2007), [http://www.annalesonline.uni.lodz.pl/archiwum/2007/2007_01_podrez_57_65.pdf ''Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny''], Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 57-65
* Odlanicka Poczobutt M. (2014), ''Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych'', Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
* Szpaderski, A. (2013), ''Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne.'', Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa
* Podrez E. (2007), ''Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny'', Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa
* Szpaderski A. (2013), ''Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne.'' Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa
</noautolinks>


{{a|Paulina Kajfasz}}
{{a|Paulina Kajfasz}}
[[Kategoria:Prakseologia]]
[[Kategoria:Prakseologia]]
{{#metamaster:description|Prakseologia to nauka o sprawnym działaniu, która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia skuteczności.}}

Aktualna wersja na dzień 22:59, 21 gru 2023

Prakseologia (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym działaniu, która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia skuteczności.

TL;DR

Prakseologia to nauka o efektywności działań ludzkich. Ma swoje korzenie w starożytności i była badana przez wielu myślicieli. Prakseologia bada warunki efektywności działań i tworzy dyrektywy praktyczne. Jest wykorzystywana w teorii organizacji, zarządzaniu, ekonomii i innych naukach społecznych.

Historia

Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, Aleksander Bogdanow, John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka Ludwiga von Misesa w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich działań. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był Tadeusz Kotarbiński i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. Eugeniusz Słucki w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną teorią systemów a bardziej szczegółową ekonomiką.

Istota i metodologia

Prakseologia jest nauką teoretyczną i uniwersalną. Obszarem jej zainteresowań i badań jest ludzkie działanie w ujęciu sprawnościowym. Poznanie prakseologiczne ma charakter ogólny, nie odnosi się do treści ani specyfiki pojedynczego działania. Twierdzenia prakseologiczne nie podlegają weryfikacji ani falsyfikacji na gruncie doświadczenia i faktów, są to bowiem twierdzenia pierwotne, które poprzedzają wszelkie formalne definicje. Nauka to poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania oraz konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu. Poszukiwanie uzasadnień dla sprawnego działania odnosi się do każdego świadomego i celowego funkcjonowania człowieka. Usprawnia w działaniu to, co jest konieczne, a więc konstruuje i uzasadnia wskazówki oraz postulaty dotyczące zwiększenia sprawności. Prakseologia łączy nauki filozoficzne (racjonalność zasad) i techniczne (wzorce działania). [M. Odlanicka-Poczobutt, 2014, s. 341-344]

Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie celów i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania.

Zadania i cele

Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę typologii oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania [T. Kotarbiński, 1972, s. 18]

Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak kompetencje posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka [W. Gasparski, 2010, s. 31]

Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy.

Tadeusz Kotarbiński jako główny prekursor prakseologii

Tadeusz Kotarbiński w swoim dziele "Traktat o dobrej robocie" (1955) szczegółowo definiuje naukę prakseologiczną i wrzuca ją w stadium dojrzałości. Określa on prakseologię jako ‘gramatykę czynu’. [Kolwas, S. 2016, s. 30]

Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej. Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, dyscyplina składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii". [Kolwas, S. 2016, s. 75]

Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty" ma nie być tym samym, co ocena skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom oszczędności i produkcyjności. Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania:

  • analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego,
  • przeprowadzenie krytyki danych sposobów działania, biorąc pod uwagę ich sprawność, skuteczność, celowość.

Prakseologiczna koncepcja dzialania i warunki jej spełnienia

Głównym założeniem pozwalającym zrozumieć prakseologię jest fakt, że dostarcza ona odpowiednich narzędzi metodologicznych do wyodrębnienia różnych sposobów działania i ich usystematyzowania. Najważniejszą istotą działania jest tworzenie z punktu widzenia skuteczności, w oderwaniu od jakichkolwiek ocen natury emocjonalnej. Prakseologia, ze względu na swoje założenia i metodologię badań, zajmuje się wyłącznie kwestią skuteczności działania, z pominięciem różnorodnych ocen etycznych czy estetycznych, które związane są z emocjonalnymi lub moralnymi aspektami.

Aby działanie było sprawne i skuteczne należy zachować pewien kanon postulatów. P Cabała wyróżnia następujące:

  • Stworzenie dyrektywy praktycznej
  • Preparacje działań - przygotowanie i zaplanowanie działania
  • Racjonalizacja działań - zapewnia wzrost efektywności działania
  • Realizacja i kontrola - praktyczna część działania stosowana wraz z oceną osiągania wyznaczonych zamierzeń
  • Błąd praktyczny - znajdywanie i eliminowanie rozwiązań i środków sprzecznych z założonym celem [P. Cabała, 2010, s. 57-76]

Prakseologia w praktyce

Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii organizacji, teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. Rozwój takich nauk jak badania operacyjne, teoria programowania, teoria gier, w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe informacje. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą ekonomistom, socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii.


Prakseologiaartykuły polecane
MetodykaMetodaZarządzanieEtykaMetodologia badańHeurystykaTadeusz Marian KotarbińskiAnaliza systemowaMetafora organizacjiObiektywizacja

Bibliografia

  • Cabała P. (2007), Wprowadzenie do prakseologii - Przegląd zasad skutecznego działania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
  • Gasparski W. (2010), Prakseologia - wariacje na temat…, Prakseologia, nr 150
  • Kolwas S. (2016), Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego, Zeszyty Naukowe - Organizacja i Zarządzanie nr 65, Politechnika Łódzka
  • Kotarbiński T. (1972), Abecadło praktyczności, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
  • Odlanicka Poczobutt M. (2014), Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
  • Podrez E. (2007), Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa
  • Szpaderski A. (2013), Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne. Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa


Autor: Paulina Kajfasz