Model organizacji

Organizacja stanowi całość złożoną z różnorodnych części, z których każda operuje własnymi zasadami i procedurami. Te z kolei determinują konkretne zachowania. Analogicznie, relacje pomiędzy poszczególnymi częściami organizacji, również są regulowane przez określone procedury i reguły. Naczelne kierownictwo stanowi zwieńczenie wszystkich części organizacji.

TL;DR

Model organizacyjny to schemat lub układ, który składa się z różnych elementów organizacji, takich jak ludzie, zadania, technologia i struktura. Są one powiązane i powinny poprawnie funkcjonować, aby organizacja działała prawidłowo. Istnieje wiele rodzajów modeli organizacyjnych, takich jak model Hatcha, model Leavitta i model Krzyżanowskiego. Wady modelu organizacyjnego to niska innowacyjność, słaba zdolność do reagowania na zmiany i nieefektywne procedury, a zalety to procesualny charakter decyzji i znaczenie procesu decyzyjnego dla podjęcia ostatecznych decyzji.

Czym jest model?

Model jest pewnego rodzaju schematem, bądź układem, składającym się z różnych składników, elementów, które są najistotniejsze, aby rozwiązywać określony problem lub poszukiwać optymalnego rozwiązania. W ujęciu do organizacji, przykładowymi elementami składającymi się na przedsiębiorstwo są np.: ludzie, zadania, technologia, struktura itp. Od razu można zauważyć bardzo istotną rzecz, a mianowicie, że są to składniki organizacji, które są ze sobą powiązane (każde z każdym). Pomijając jeden człon, wprowadzając w nim nowe zmiany, bądź też go naruszając, w danym modelu mogą zaistnieć komplikację, błędy, nieporozumienia, ale również pozytywne skutki, chociażby rozszerzanie, udoskonalanie pozostałych aspektów. Aby cały układ przebiegał prawidłowo, każdy z elementów powinien poprawnie funkcjonować.

Struktura modelu organizacyjnego

Poszczególne części organizacji traktowane są jako jej fragmenty. Zadaniem naczelnego kierownictwa jest wyznaczanie celów tym częściom. Niezależnie od tego, z uwagi na brak identyfikacji z narzuconymi celami, poszczególne części organizacji realizują także swoje cele wewnętrzne.

Za pomocą procedur i schematów upraszczane są złożone sytuacje, z którymi spotykają się poszczególne części organizacji. Pozwala to na łatwą interpretację oraz odniesienie do sytuacji, z którymi dana część organizacji miała wcześniej styczność. Zastosowanie procedur prowadzi do wyboru pierwszego satysfakcjonującego rozwiązania. Rozwiązanie to ma na celu zaspokojenie potrzeb naczelnego kierownictwa lub otoczenia przedsiębiorstwa. Części organizacji nie przeprowadzają analizy możliwych do wdrożenia rozwiązań, nie dokonują zatem wyboru optymalnego rozwiązania. Taka procedura postępowania wpływa w istotny sposób na reagowanie organizacji na zmiany. Zmiana bowiem, jest traktowana jako trudny do opanowania problem. Wynika to z uproszczeń przyjmowanych w toku procesów decyzyjnych co z kolei może przekładać się na nadmierne redukowanie kwestii do problemów wcześniej napotkanych i rozwiązanych. W dłuższym okresie może to prowadzić do oderwania organizacji od jej otoczenia.

Zmiany w organizacji następują zatem bardzo powoli. Zachowawcze stosowanie wdrożonych rozwiązań ograniczenia innowacyjność i może zwiększać koszty działalności przedsiębiorstwa.

Rodzaje modeli organizacyjnych

W zarządzaniu można spotkać wiele rodzajów modeli organizacji. Każdy z nich różni się poszczególnymi elementami lub sposobem zarządzania. Są to m.in.:

1.Pojęciowy model organizacji wg M. Hatch - członami składającymi się na ten układ są: struktura społeczna, struktura fizyczna, technologia oraz kultura. Ważnym w tym modelu jest fakt, że wszystkie ze składników tworzą wspólne otoczenie, które podkreśla istotną relację pomiędzy wszystkimi aspektami w systemie, a związanym z nimi środowiskiem (J.Puchalski 2008, s. 12-13)

2.Czteroelementowy model organizacji wg H. Leavitta - członami przypadającymi na ten system są: zadania/cele, struktura, technologia oraz ludzie (nazywani również aktorami). Aby dobrze opracować i zrozumieć dany model, w pierwszej kolejności warto skonkretyzować czym dla organizacji są te cztery aspekty (A. Czermiński i in. 1999, s. 45)

a.Ludzie - to element, który odgrywa bardzo ważną rolę w tym układzie. Efektywność i sprawność funkcjonowania organizacji ściśle opiera się na odpowiednim doborze zespołu, jego kwalifikacji, umiejętności, wiedzy specjalistycznej oraz wzajemnych relacji pomiędzy pracownikami.

b.Zadania/cele - organizacja w ujęciu zarządzania nastawiona jest na wspólny cel, który chce osiągnąć poprzez realizację poszczególnych zadań składowych.

c.Struktura - to nie tylko określona hierarchia w zespole, ale również podział zadań, oraz odpowiedzialność za ich wykonanie.

d.Technologia - czyli wyposażenie materialno-techniczne, zastąpienie pracy ludzkiej przez konkretne maszyny oraz powiązania pracy ludzkiej z urządzeniami technicznymi.

3.Pięcioczłonowy model organizacji wg Krzyżanowskiego - aspekty występujące w systemie to: cele, podsystem społeczny, podsystem materialno-techniczny, struktura oraz człon kierowniczy. W istocie wydaje się, że jest to identyczny układ co model Leavitta, natomiast główną i bardzo znaczącą różnicą jest to, że L. Krzyżanowski do swojego systemu dodał również ogniwo kierownicze, które za zadanie ma kontrolować oraz sterować pozostałymi elementami (R. Krupski 2004, s. 20)

Przykłady modeli organizacyjnych

Teoria ograniczonej racjonalności - teoria ta zakłada, iż człowiek jest istotą racjonalną, jednakże tylko w ograniczonym zakresie. A zatem, decydent, z uwagi na ograniczoną wiedzę oraz ograniczone zdolności intelektualne nie ma możliwości przeanalizowania wszystkich możliwych rozwiązań i wybrać optymalnego. Organizacja wpływa na zachowania ludzi (m.in. poprzez ustalenie standardowych procedur) co ma na celu uproszczenie całego procesu decyzyjnego.

Behawioralna teoria przedsiębiorstwa - zgodnie z tą teorią, organizacja to koalicja jednostek realizujących własne cele. Z kolei cele organizacji traktowane są przez te jednostki jako ograniczenia, które muszą być uwzględniane w realizowaniu własnych celów. W związku z tym, organizacja nie ma możliwości wdrażać rozwiązań optymalnych dla całego przedsiębiorstwa. Organizacja musi zatem zaspokajać partykularne potrzeby jednostek w celu realizowania własnych zadań. Przyjęte podejście prowadzi w długim okresie do rutyny i ograniczeniu procesów decyzyjnych.

Wady i zalety modelu organizacyjnego

Podstawowymi wadami modelu organizacyjnego są:

• niska innowacyjność,
• słaba zdolność reagowania na zmiany w otoczeniu,
• niewielki stopień uwzględnienia kwestii władzy organizacyjnej oraz,
• nieefektywność wdrożonych procedur.

Z kolei jako zalety modelu wskazuje się:

• akcent położony na procesualny charakter decyzji oraz,
• poziom istotności sposobu przebiegu procesu decyzyjnego dla celów podjęcia ostatecznej decyzji.

Model organizacji — artykuły polecane

System zarządzania — Myślenie systemowe — Nawyk — Sukces przedsiębiorstwa - determinanty — Zarządzanie przez cele — Szkoła systemów społecznych — Zależności organizacyjne — Empowerment — Agent zmiany

Bibliografia

• Czermiński A., Grzybowski M., Ficoń K. (1999), Podstawy organizacji i zarządzania, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, Gdynia
• Krupski R. (2004), Podstawy Organizacji i Zarządzania, WWSZIP, Wałbrzych
• Puchalski J. (2008), Podstawy nauki o organizacji, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. Tadeusza Kościuszki, Wrocław
• Stoner J., Freeman R., Gilbert D. (2001), Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Strategor (2001), Zarządzanie firmą. Strategie. Struktury. Decyzje. Tożsamość. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Katarzyna Dyląg, Aneta Czech