Prakseologia: Różnice pomiędzy wersjami
m (Czyszczenie tekstu) |
m (cleanup bibliografii i rotten links) |
||
| (Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Prakseologia ''' (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym [[Działanie|działaniu]], która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia [[Skuteczność|skuteczności]]. | '''Prakseologia ''' (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym [[Działanie|działaniu]], która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia [[Skuteczność|skuteczności]]. | ||
| Linia 21: | Linia 6: | ||
==Historia== | ==Historia== | ||
Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, [[Aleksandr Aleksandrowicz Bogdanow|Aleksander Bogdanow]], John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka [[Ludwig von Mises|Ludwiga von Misesa]] w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich [[Działanie|działań]]. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był [[Tadeusz Kotarbiński]] i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. [[Eugeniusz Słucki]] w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną [[Teoria systemów|teorią systemów]] a bardziej szczegółową ekonomiką. | Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, [[Aleksandr Aleksandrowicz Bogdanow|Aleksander Bogdanow]], John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka [[Ludwig von Mises|Ludwiga von Misesa]] w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich [[Działanie|działań]]. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był [[Tadeusz Kotarbiński]] i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. [[Eugeniusz Słucki]] w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną [[Teoria systemów|teorią systemów]] a bardziej szczegółową ekonomiką. | ||
==Istota i metodologia== | ==Istota i metodologia== | ||
| Linia 27: | Linia 11: | ||
Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie [[Cel|celów]] i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania. | Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie [[Cel|celów]] i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania. | ||
<google>n</google> | |||
==Zadania i cele== | ==Zadania i cele== | ||
Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi | Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi | ||
słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę [[Typologia|typologii]] oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania | słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę [[Typologia|typologii]] oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania [T. Kotarbiński, 1972, s. 18] | ||
Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak [[kompetencje]] posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka | Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak [[kompetencje]] posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka [W. Gasparski, 2010, s. 31] | ||
Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy. | Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy. | ||
| Linia 40: | Linia 26: | ||
Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej. | Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej. | ||
Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, [[dyscyplina]] składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii. | Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, [[dyscyplina]] składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii". [Kolwas, S. 2016, s. 75] | ||
Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej | Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty" ma nie być tym samym, co [[ocena]] skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom [[oszczędności]] i produkcyjności. | ||
Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania: | Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania: | ||
* analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego, | * analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego, | ||
| Linia 59: | Linia 45: | ||
==Prakseologia w praktyce== | ==Prakseologia w praktyce== | ||
Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii [[Organizacja|organizacji]], teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. [[Rozwój]] takich nauk jak [[badania operacyjne]], teoria programowania, [[teoria gier]], w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe [[informacje]]. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą [[Ekonomia|ekonomistom]], socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii. | Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii [[Organizacja|organizacji]], teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. [[Rozwój]] takich nauk jak [[badania operacyjne]], teoria programowania, [[teoria gier]], w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe [[informacje]]. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą [[Ekonomia|ekonomistom]], socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii. | ||
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Metodyka]]}} — {{i5link|a=[[Metoda]]}} — {{i5link|a=[[Zarządzanie]]}} — {{i5link|a=[[Etyka]]}} — {{i5link|a=[[Metodologia badań]]}} — {{i5link|a=[[Heurystyka]]}} — {{i5link|a=[[Tadeusz Marian Kotarbiński]]}} — {{i5link|a=[[Analiza systemowa]]}} — {{i5link|a=[[Metafora organizacji]]}} — {{i5link|a=[[Obiektywizacja]]}} }} | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
<noautolinks> | <noautolinks> | ||
* Cabała | * Cabała P. (2007), ''Wprowadzenie do prakseologii - Przegląd zasad skutecznego działania'', Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków | ||
* Gasparski | * Gasparski W. (2010), ''Prakseologia - wariacje na temat…'', Prakseologia, nr 150 | ||
* Kolwas | * Kolwas S. (2016), ''Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego'', Zeszyty Naukowe - Organizacja i Zarządzanie nr 65, Politechnika Łódzka | ||
* Kotarbiński | * Kotarbiński T. (1972), ''Abecadło praktyczności'', Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa | ||
* Odlanicka Poczobutt | * Odlanicka Poczobutt M. (2014), ''Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych'', Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej | ||
* Podrez | * Podrez E. (2007), ''Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny'', Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa | ||
* Szpaderski | * Szpaderski A. (2013), ''Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne.'' Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa | ||
</noautolinks> | </noautolinks> | ||
Aktualna wersja na dzień 22:59, 21 gru 2023
Prakseologia (gr. práksis, prákseos (prâxis) - praktyka, czynność + lógos - nauka) to nauka o sprawnym działaniu, która bada uwarunkowania efektywności świadomych i celowych czynności ludzkich z punktu widzenia skuteczności.
TL;DR
Prakseologia to nauka o efektywności działań ludzkich. Ma swoje korzenie w starożytności i była badana przez wielu myślicieli. Prakseologia bada warunki efektywności działań i tworzy dyrektywy praktyczne. Jest wykorzystywana w teorii organizacji, zarządzaniu, ekonomii i innych naukach społecznych.
Historia
Zagadnienie to ma swoje korzenie w rozważaniach wielu wybitnych myślicieli i uczonych, poczynając od starożytności, oraz w pracach znanych filozofów, takich jak: Thomas Hobbes, Aleksander Bogdanow, John Locke czy Dawid Hume. Termin ten użyty został także przez Austriaka Ludwiga von Misesa w pracy "Human Action", gdzie opisał ją jako podstawę wszelkich działań. Po raz pierwszy prakseologia została zdefiniowana jako nauka o sprawności działań przez Louisa Bourdeau w 1882 r. w książce "Theorie des Science". Z kolei Alfred Espinas jako pierwszy w 1890 r. w jednym ze swoich artykułów definiuje ją jako naukę o postępach wszelkich kunsztów, zwłaszcza kunsztów użytecznych. Szczególne zainteresowanie pojęciem prakseologii w literaturze polskiej i zagranicznej było zauważalne w latach trzydziestych XX wieku. Jej prekursorem na polskim gruncie był Tadeusz Kotarbiński i to jego uważa się za głównego badacza tej nauki. Eugeniusz Słucki w jednej ze swoich prac posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, systematyzując jej przy tym miejsce pośrednie między ogólną teorią systemów a bardziej szczegółową ekonomiką.
Istota i metodologia
Prakseologia jest nauką teoretyczną i uniwersalną. Obszarem jej zainteresowań i badań jest ludzkie działanie w ujęciu sprawnościowym. Poznanie prakseologiczne ma charakter ogólny, nie odnosi się do treści ani specyfiki pojedynczego działania. Twierdzenia prakseologiczne nie podlegają weryfikacji ani falsyfikacji na gruncie doświadczenia i faktów, są to bowiem twierdzenia pierwotne, które poprzedzają wszelkie formalne definicje. Nauka to poszukuje najszerszych uogólnień, odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania oraz konstruuje i uzasadnia dyrektywy praktyczne, dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu. Poszukiwanie uzasadnień dla sprawnego działania odnosi się do każdego świadomego i celowego funkcjonowania człowieka. Usprawnia w działaniu to, co jest konieczne, a więc konstruuje i uzasadnia wskazówki oraz postulaty dotyczące zwiększenia sprawności. Prakseologia łączy nauki filozoficzne (racjonalność zasad) i techniczne (wzorce działania). [M. Odlanicka-Poczobutt, 2014, s. 341-344]
Metodologia prakseologiczna umożliwia zatem naukowe rozwiązywanie problemów praktycznych, gdyż uwzględnia zintegrowane działania obejmujące metodologicznie racjonalne wyznaczanie celów i kryteriów działania oraz dobór środków i warunków działania.
Zadania i cele
Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności działań, innymi słowy ich praktyczności. Ma na celu także naukową obserwację warunków tej sprawności przez analizę typologii oraz dociekaniem przyczyn powodzeń i niepowodzeń w tym obszarze. Charakteryzując jakiś rodzaj działania jako sprawniejszy lub mniej sprawny, jako mniej lub bardziej praktyczny, można ocenić w pewien sposób ten rodzaj działania [T. Kotarbiński, 1972, s. 18]
Prakseologia ma na celu także wskazanie kompetencji działaniowych człowieka, które podobnie jak kompetencje posługiwania się językami aktualizowane są w rozmaitych rodzajach działań charakterystycznych dla poszczególnych typów aktywności sprawczej człowieka [W. Gasparski, 2010, s. 31]
Nauka prakseologiczna uściśla, kumuluje i systematyzuje doświadczenia homo faber (człowieka potraktowanego jako sprawcę czegoś) związane z dobrym wykonaniem zamierzonej pracy.
Tadeusz Kotarbiński jako główny prekursor prakseologii
Tadeusz Kotarbiński w swoim dziele "Traktat o dobrej robocie" (1955) szczegółowo definiuje naukę prakseologiczną i wrzuca ją w stadium dojrzałości. Określa on prakseologię jako ‘gramatykę czynu’. [Kolwas, S. 2016, s. 30]
Prakseologia jest zdaniem Kotarbińskiego dziełem ogólnej teorii czynu, a jej zadaniem jest analiza ludzkich działań przez pryzmat pytania o to, jak dobrze służą realizacji postawionego sobie celu. Kotarbiński w swoich dziełach dostrzega wielorakie powiązania między prakseologią, felicytologią i etyką właściwej. Wedle Kotarbińskiego, "metodologia nauk, dyscyplina składowa logiki w szerszym tego słowa znaczeniu, jest poszczególnym przypadkiem metodologii ogólnej, a więc prakseologii". [Kolwas, S. 2016, s. 75]
Kotarbiński utożsamia termin prakseologii z zagadnieniem ‘dobrej roboty’ oraz szeroko rozumianej sprawności, ukazując przez to pewne własności ludzkiego działania zorientowanego na osiągnięcie celu, które nie dają się w pełni sprowadzić do swej funkcji instrumentalnej. Zagadnienie "dobrej roboty" ma nie być tym samym, co ocena skuteczności czynu, a jej wykonanie powinno być czymś więcej niż osiągnięcie zadanego celu. Wedle prakseologii Kotarbińskiego powinno dążyć się do zdobycia go określoną drogą - między innymi dzięki ekonomicznym wyznacznikom oszczędności i produkcyjności. Prekursor prakseologii do dokładnego zbadania tego zagadnienia stawia przed sobą dwa zadania:
- analizę pojęć dotyczących wszelkiego działania celowego,
- przeprowadzenie krytyki danych sposobów działania, biorąc pod uwagę ich sprawność, skuteczność, celowość.
Prakseologiczna koncepcja dzialania i warunki jej spełnienia
Głównym założeniem pozwalającym zrozumieć prakseologię jest fakt, że dostarcza ona odpowiednich narzędzi metodologicznych do wyodrębnienia różnych sposobów działania i ich usystematyzowania. Najważniejszą istotą działania jest tworzenie z punktu widzenia skuteczności, w oderwaniu od jakichkolwiek ocen natury emocjonalnej. Prakseologia, ze względu na swoje założenia i metodologię badań, zajmuje się wyłącznie kwestią skuteczności działania, z pominięciem różnorodnych ocen etycznych czy estetycznych, które związane są z emocjonalnymi lub moralnymi aspektami.
Aby działanie było sprawne i skuteczne należy zachować pewien kanon postulatów. P Cabała wyróżnia następujące:
- Stworzenie dyrektywy praktycznej
- Preparacje działań - przygotowanie i zaplanowanie działania
- Racjonalizacja działań - zapewnia wzrost efektywności działania
- Realizacja i kontrola - praktyczna część działania stosowana wraz z oceną osiągania wyznaczonych zamierzeń
- Błąd praktyczny - znajdywanie i eliminowanie rozwiązań i środków sprzecznych z założonym celem [P. Cabała, 2010, s. 57-76]
Prakseologia w praktyce
Prakseologia jest wykorzystywana m.in.: w teorii organizacji, teorii walki oraz teorii eksploatacji. Wiele aspektów używanych jest także w nauce o organizacji i zarządzaniu. Rozwój takich nauk jak badania operacyjne, teoria programowania, teoria gier, w znacznej mierze przyczynił się do rozszerzenia zakresu badań oraz uzupełnienia o dodatkowe informacje. Bardzo często doświadczenia prakseologiczne służą ekonomistom, socjologom, psychologom. Świadczy to o interdyscyplinarności prakseologii.
| Prakseologia — artykuły polecane |
| Metodyka — Metoda — Zarządzanie — Etyka — Metodologia badań — Heurystyka — Tadeusz Marian Kotarbiński — Analiza systemowa — Metafora organizacji — Obiektywizacja |
Bibliografia
- Cabała P. (2007), Wprowadzenie do prakseologii - Przegląd zasad skutecznego działania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
- Gasparski W. (2010), Prakseologia - wariacje na temat…, Prakseologia, nr 150
- Kolwas S. (2016), Humanocentryczne aspekty prakseologii Kotarbińskiego, Zeszyty Naukowe - Organizacja i Zarządzanie nr 65, Politechnika Łódzka
- Kotarbiński T. (1972), Abecadło praktyczności, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
- Odlanicka Poczobutt M. (2014), Prakseologia a klasyczne kryteria oceny systemów logistycznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej
- Podrez E. (2007), Etyczna i prakseologiczna koncepcja działania i jego oceny, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa
- Szpaderski A. (2013), Prakseologia a nauki o zarządzaniu. Studium metodologiczne. Wydawnictwo Menedżerskie PTM, Warszawa
Autor: Paulina Kajfasz
