Prokurent

Zgodnie z art. 109² § 2 k.c. prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

TL;DR

Artykuł przedstawia informacje dotyczące prokury - jednostronnej czynności prawnej, która umożliwia osobie fizycznej pełne reprezentowanie przedsiębiorcy. Prokura musi być udzielana na piśmie i ma szeroki zakres działania. Jej wygaśnięcie może nastąpić poprzez odwołanie, śmierć prokurenta lub upadłość przedsiębiorcy. Prokura nie może być przenoszona, a jej udzielenie może być czasowe. Prokurenta należy zgłosić do rejestru przedsiębiorców. Artykuł porównuje również prokurę z pełnomocnictwem, podkreślając różnice między nimi.

Definicja prokury

Jest to jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy. Podlega ona wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Zarówno jej udzielenie jak i wygaśnięcie podlega wpisowi do tego rejestru, ma charakter deklaratoryjny. Oznacza to, że prokurent może działać w imieniu przedsiębiorcy od chwili jego powołania. Podobnie jest w przypadku wygaśnięcia i odwołania prokury z rejestru, ma to jedynie charakter informacyjny a prokurent traci możliwość reprezentacji z chwilą jego odwołania. Prokury nie może udzielić spółka cywilna.

Zakres umocowania prokurenta

• zakres ten wynika z Kodeksu cywilnego - a więc prokurent jest uprawniony do tego, do czego uprawniają go przepisy,
• art. 109¹ § 2 k.c. mówi, że nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej) - oznacza to, że wszelkie ograniczenia prokurenta w działaniach odnoszą się do zakresu wewnętrznego a nie zewnętrznego! Jeśli więc np. prokurent zawrze umowę o pracę z osobą trzecią - to taka umowa będzie ważna,
• zgodnie z art. 109¹ § 1 k.c., prokurent może dokonywać wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Forma udzielania prokury

Wynika to z art. 109² § 1 k.c. który stanowi, że prokury udziela się tylko w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Prokura ta, upoważnia również do dokonywania czynności w każdej formie, np. do nabycia nieruchomości w formie aktu notarialnego. Wygaśnięcie prokury może nastąpić również poprzez zrzeczenie się prokury, tzn. w sytuacji gdy prokurent nie przyjmie prokury w momencie jej ustanowienia lub poprzez wypowiedzenie stosunku podstawowego, z którym związana jest prokura - ustanie obowiązku działania. Brak formy pisemnej skutkuje nieważność prokury.

Ustawowe ograniczenia zakresu działalności prokurenta

Zgodnie z art. 109³ k.c. ograniczenie to dotyczy następujących czynności prawnych:

• zbycie przedsiębiorstwa - do zbycia przedsiębiorstwa wymagane jest dla prokurenta pełnomocnictwo szczególne, w formie pisemnej z podpisem notarialnie potwierdzonym (zbycie to nie tylko sprzedaż, ale też zamiana, przekazanie itp.),
• czynności prawne, w wyniku których prokurent oddałby przedsiębiorstwo do czasowego korzystania (najem, dzierżawa itp.) - tu też jest wymagane dla prokurenta pełnomocnictwo szczególne,
• zbycie lub obciążenie nieruchomości przedsiębiorcy - też wymagane jest pełnomocnictwo szczególne.

Skutki przekroczenia przez prokurenta zakresu swojej działalności: Jeżeli prokurent dokonałby czynności prawnej poza zakresem swego umocowania, to zgodnie z 103 § 1 k.c. przedsiębiorca, w imieniu którego taka czynność miałaby być zawartą, może ją potwierdzić lub nie. W przypadku niepotwierdzenia przez przedsiębiorcę tej czynności jest ona nieważna, a prokurent ponosi odpowiedzialność względem tej osoby trzeciej, z która zawarł tę czynność prawną.

Rodzaje prokury

Zgodnie z art. 109⁴ k.c. prokura może być udzielana kilku osobom jako prokura łączna lub prokura samoistna. Prokura samoistna do swej ważności potrzebuje działania tylko jednego prokurenta, czyli udzielana jest jednej osobie. Natomiast prokura łączna istnieje wtedy, gdy mamy do czynienia z kilkoma prokurentami, którzy zobowiązani są do wspólnego (łącznego) działania określonej liczby prokurentów. Istotą tej prokury jest również składanie oświadczeń woli przez co najmniej dwóch prokurentów.

Istnieje również prokura łączna nieprawidłowa oraz prokura oddziałowa. Ta pierwsza, polega na tym, że jeżeli umowa spółki wymaga łącznego działania członka zarządu i prokurenta, to mamy właśnie do czynienia z prokura łączną nieprawidłową - bo w tym przypadku to umowne ograniczenie w działaniu dotyczy tylko członka zarządu, natomiast sam prokurent tym ograniczeniem nie jest już związany. Natomiast prokura oddziałowa dotyczy działalności oddziału przedsiębiorstwa.

Rodzaje prokury w spółkach handlowych

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (k.s.h.), odnoszą się do tego następujące artykuły:

• W spółce akcyjnej (S.A.) w art. 470 mowa jest, że:

"Otwarcie likwidacji powoduje wygaśnięcie prokury. W okresie likwidacji nie może być ustanowiona prokura".

• W spółce jawnej (sp. j.) w art. 41:

"§ 1. Ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. § 2. Odwołać prokurę może każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki. § 3. W spółce, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, wspólnicy mogą ustanowić prokurę przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym. W takim przypadku wniosek o wpis do rejestru składany jest za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. § 4. Uchwała, o której mowa w § 3, powinna być opatrzona bezpiecznymi podpisami elektronicznymi weryfikowanymi przy pomocy ważnych kwalifikowanych certyfikatów albo podpisami potwierdzonymi profilem zaufanym ePUAP i jest równoważna z uchwałą w formie pisemnej".

• W spółce partnerskiej (sp. p.) w art. 93 mowa jest o tym, że:

"§ 1 Zgłoszenie spółki partnerskiej do sądu rejestrowego powinno zawierać: 1) firmę, siedzibę, adres spółki, nazwiska i imiona partnerów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń; 2) określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki; 3) przedmiot działalności spółki; 4) nazwiska i imiona partnerów, którzy są uprawnieni do reprezentowania spółki; nie dotyczy to przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje ograniczeń prawa reprezentacji przez partnerów; 5) nazwiska i imiona prokurentów lub osób powołanych w skład zarządu; 6) nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym w art. 95 § 2. § 2. Do zgłoszenia spółki partnerskiej do sądu rejestrowego należy dołączyć dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu. § 3. Wszelkie zmiany danych wymienionych w § 1 powinny zostać zgłoszone sądowi rejestrowemu".

• W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) w art. 284:

"Otwarcie likwidacji powoduje wygaśnięcie prokury. W okresie likwidacji nie może być ustanowiona prokura".

Zakaz przenoszenia prokury

Art. 109⁶ k.c. stanowi, iż prokura jest nie przenaszalna. Prokurent nie może więc udzielić dalszej prokury, ale może udzielić pełnomocnictwa zwykłego - szczegółowego lub rodzajowego - do określonych czynności.

Czas na jaki udziela się prokury

Nie ma przepisu zakazującego udzielenia prokury na czas oznaczony, ale zgodnie art. 109⁷ § 1 k.c., istnieje możliwości jej odwołania w każdym czasie i jest to jednostronna czynność prawna dokonywana przez przedsiębiorcę. Nie ma potrzeby podania przyczyn odwołania prokury.

Wygaśnięcie prokury

Zgodnie z art. 109⁷ § 2 i 3 k.c. zdarzenia, które powodują wygaśnięcie prokury to:

• wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,
• upadłość przedsiębiorcy (a nie upadłość przedsiębiorstwa),
• likwidacja przedsiębiorcy (w tym okresie nie może być ustanowiona prokura),
• przekształcenie się przedsiębiorcy,
• śmierć prokurenta.

Jak wynika z art. 109² § 2 k.c. prokura może również wygasnąć poprzez utratę przez prokurenta pełnej zdolności do czynności prawnych. Natomiast zgodnie z art. 109⁷ § 4 k.c., śmierć przedsiębiorcy czy utrata przez niego zdolności do czynności prawnej nie powoduje wygaśnięcia prokury.

Jawność prokury

• prokurenta należy ujawnić w rejestrze przedsiębiorców (109⁸ § 1 k.c.),
• czas na zgłoszenie prokurenta do rejestru (złożenie wniosku) to 7 dni od dnia udzielenia prokury,
• wpis ten ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny,
• wpisowi do rejestru podlega również wygaśnięcie prokury.

Co jest uwidocznione w aktach rejestrowych:

• imię/imiona + nazwisko/nazwiska prokurenta/prokurentów + pesel + akt notarialny wzoru podpisu prokurenta.

Porównanie pełnomocnictwa i prokury

	Pełnomocnictwo	Prokura
Podmiot udzielający	Osoba fizyczna, osoba prawna (również przedsiębiorca), jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej;	Przedsiębiorca - osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej ale mająca zdolność prawną, np. spółka jawna,
Kto może być reprezentantem	Osoba fizyczna posiadająca co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych;	Osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych,
Zakres	Czynności zwykłego zarządu;	Bardzo szeroki: czynności sądowe i pozasądowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
Czy można ograniczyć skuteczność w stosunku do osób trzecich?	Tak;	Co do zasady - nie, Dwa wyjątki: prokura oddziałowa, prokura łączna,
Czy wpis do rejestru jest obowiązkowy?	Rejestr pełnomocnictw nie istnieje.	Tak.

Prokurent — artykuły polecane

Prokura — Spółka partnerska — Przedstawicielstwo — Spółka jawna — Spółka komandytowo-akcyjna — Komplementariusz — Spółka komandytowa — Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością — Zdolność do czynności prawnych — Innowacje finansowe

Bibliografia

• Brzeziński K. (red.) (2013), Prawo cywilne część ogólna, Wolters Kluwers, Warszawa
• Gliniecki B. (2012,. Leksykon spółek handlowych, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Koronkiewicz-Wiórek A. (2016), Spółki handlowe pytania i odpowiedzi, Warszawa
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Małgorzata Nowak