Koszty bezpośrednie

Koszty bezpośrednie - są to koszty działalności operacyjnej mające bezpośredni związek z wytwarzanym produktem (ew. wyrobem, grupom asortymentowym, zleceniom produkcyjnym). Koszty te mogą zostać przyporządkowane danej jednostce odniesienia za pomocą bezpośredniego pomiaru lub dokumentacji źródłowej Zgodnie z ustawą o rachunkowości koszty bezpośrednie składają się na: wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia, które są związane bezpośrednio z produkcją jak i również wszystkie pozostałe koszty poniesione w celu osiągnięcia gotowego produktu np. koszty usług obcych związanych z wynajęciem sprzętu technologicznego

TL;DR

Koszty bezpośrednie to koszty związane bezpośrednio z produkcją i wytwarzanym produktem. Mogą być przypisane do konkretnych jednostek za pomocą pomiaru lub dokumentacji źródłowej. Przykłady kosztów bezpośrednich to surowce, wynagrodzenia, koszty usług obcych i inne. Koszty bezpośrednie są zmiennymi kosztami, które mogą zmieniać się w zależności od wielkości produkcji. Istnieją różne metody analizy kosztów bezpośrednich, takie jak śledzenie kosztów surowców, analiza pracy, koszty maszyn i urządzeń, metoda śledzenia zamówień i analiza wartości. Koszty bezpośrednie są przypisywalne i spójne, co pozwala na dokładne monitorowanie i kontrolę kosztów. Jednak pełny obraz kosztów wymaga uwzględnienia również kosztów pośrednich.

Przykłady kosztów bezpośrednich

Do klasycznych kosztów bezpośrednich zaliczamy najczęściej:

• koszty materiałów bezpośrednich np. surowce, materiały podstawowe i pomocnicze,
• koszty wynagrodzeń bezpośrednich (tylko tych bezpośrednio związanych z jednostką produkcji),
• świadczenia na rzecz pracowników,
• koszty usług obcych bezpośrednich (związanych bezpośrednio z jednostką produkcji),
• zużycie narzędzi i oprzyrządowania specjalnego potrzebnego do bezpośredniej produkcji,
• inne koszty bezpośrednie (np. bezpośrednia energia technologiczna).

Zmienność kosztów bezpośrednich

W przedsiębiorstwie jednym z najważniejszych aspektów decyzyjnych jest umiejętne przyporządkowanie kosztów. Od ich prawidłowego określenia zależy kalkulacja kosztów jednostkowych, ceny produktów, wycena zapasów itd. Koszty bezpośrednie są kosztami całkowicie zależne od wielkości produkcji czyli są kosztami zmiennymi. Co za tym idzie zmiana rozmiaru produkcji będzie zmieniała koszty bezpośrednie. Jednak zmiana wielkości tych kosztów nie zawsze jest proporcjonalna do zmiany wielkości produkcji dlatego wyróżniamy:

• zmienność proporcjonalna - taka w której koszty zmieniają się w takim stopniu jak produkcja
• zmienność progresywna - taka w której koszty są większe od wzrostu produkcji
• zmienność degresywna - taka w której koszty w mniejszym stopniu zmieniają się od rozmiarów produkcji

Koszty bezpośrednie to koszty nie tylko zmienne ale także proste. Ich dalszy podział nie jest możliwy, ponieważ to koszty niepodzielne wynikające z dokumentu źródłowego. Ten rodzaj kosztów powinien być w przedsiębiorstwach objęty szczególną uwagą ponieważ ich niewielka zmiana może zostać przełożona na widoczny wzrost kosztów.

Pomiar kosztów bezpośrednich

Pomiaru kosztów dokonujemy w ujęciu ilościowym oraz wartościowym.

Koszty bezpośrednie = ilość jednostek zużytych zasobów x koszt jednostki danego zasobu

Koszty bezpośrednie, a koszty pośrednie

Zgodnie z ustawą z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości koszty rozumie się jako uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Natomiast pozostałe koszty operacyjne rozumie się koszty związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki

Sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem wymaga kompleksowej wiedzy o kosztach i umiejętności sterowania nimi. W dzisiejszych czasach rachunkowość zarządcza składa się z różnych kwalifikacji kosztów związanych z różnymi ich właściwościami oraz cechami. Jednym z takich podziałów jest klasyfikacja kosztów na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie .

Koszty bezpośrednie to takie, które mogą zostać przypisane w określonych miejscach ich powstania lub do przedmiotów kalkulacji, a koszty pośrednie to takie, które nie mogą zostać odniesione bezpośrednio do przedmiotów kalkulacji, ponieważ potrzebują dużo większej liczby nośników. Co za tym idzie ich alokacja musi być dokonywana w umowny sposób. Przyjęto klucze rozliczeniowe dzięki którym w proporcjonalny sposób kwota danego koszty jest dekomponowana na poszczególne nośniki. Ryzyko błędu takiego rozliczenia jest duże dlatego też okresowo weryfikuje się prawidłowość danych kluczy

W początkach drugiej połowie XIX wieku organizatorzy, inżynierowie produkcji jak i też księgowi, którzy zajmowali się kosztami musieli stanąć wobec nowych wyzwań. Już nie tylko dostrzeżone zostały koszty bezpośrednie produktów, ale zauważono i wyróżniono koszty pośrednie. Od tamtej chwili powstał podział w nowej kwalifikacji kosztów na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie. Kryterium tej kwalifikacji jest jakiś obiekt odniesienia (w ówczesnym przypadku głównie produkt).

W strukturze kosztów przedsiębiorstw w branży hutniczej, włókienniczej, transportu zwiększał się wówczas udział kosztów pośrednich w strukturze kosztów przedsiębiorstw. Ten fakt spowodował, że zarządzający zaczęli poświęcać więcej czasu kosztom pośrednim niż we wcześniejszych okresach. W związku z tym stanęli przed zadaniem wypracowania sposobów postępowania z tymi kosztami. Rozpoznawano, mierzono i ujmowano w innym obszarze ewidencji koszty bezpośrednia, a później doliczano do nich koszty pośrednie, stosując procentowy wskaźnik narzutu. Ta procedura była dobrym rozwiązaniem wyceny produktów dla potrzeb bilansowych jednak nie zyskała uznania wśród specjalistów od produkcji i sprzedaży. Taki rachunek kosztów pośrednich uznany był przez nich za nieużyteczny w porównaniu do ich problemów.

Szybki postęp technologiczny wówczas doprowadził do spadku cen rynkowych co spowodowało trudności w procesie stanowienia cen. Organizatorzy produkcji i sprzedaży chcieli dążyć do zwiększenia precyzji rachunku kosztów, a w tym kosztów pośrednich. W tym celu wykorzystane było przez nich spostrzeżenie, że bardziej wartościowa jest informacja kształtująca zdarzenia od tej która wynika z zaszłości. W związku z tym od początków XX wieku rozpoczęto proces konstrukcji rachunku kosztów bezpośrednich oraz pośrednich. Zmiany w systemach rachunku kosztów były związane z dążeniem do osiągnięcia jak największej precyzji w pomiarach zysku i stworzenia nowych możliwości pomiaru przyrostu wartości kapitału własnego

Koszty wytworzenia

Koszty wytworzenia są to takie koszty które bezpośrednio związane są z danym produktem jak i niektóre koszty pośrednio związane z wytworzeniem produktu. Koszty bezpośrednie to zużycie materiałów bezpośrednich, koszty pozyskiwania i przewożenia rzeczy bezpośrednio związanych z produkcją oraz koszty, które doprowadzają produkt do miejsca w jakim znajduje się w dniu wyceny. Natomiast do części kosztów pośrednich zaliczamy zmienne pośrednie koszty produkcji oraz z części kosztów stałych te pośrednie koszty produkcji odpowiadające za poziom danych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Wykorzystanie zdolności produkcyjnych ma normalny poziom kiedy wielkość produkcji jest przeciętna i zgodna z oczekiwaniami obejmująca daną liczbę okresów z uwzględnieniem planowanych remontów. Jeśli natomiast ustalenie kosztu wytworzenia produktu nie jest możliwe to wycena dokonywana jest według ceny sprzedaży podobnego lub takiego samego produktu z uwzględnieniem pomniejszenia o przeciętny osiągany zysk brutto ze sprzedaży jak i w przypadku produktu w toku uwzględnienia również stopnia jego przetworzenia

W skład kosztów wytworzenia produktów nie wchodzą koszty:

• te które są konsekwencją niewykorzystania zdolności i strat produkcyjnych
• ogólnego zarządu (takie niebędące w związku z doprowadzeniem do gotowego produktu)
• magazynowanie wyrobów gotowych i półproduktów (wyjątek gdy jest to niezbędne w czasie produkcji)
• kosztów sprzedaży produktów

Od 2009 roku ustawa uprościła zasady obliczania kosztu wytworzenia produktu dla małych i średnich jednostek. Od tego czasu do kosztów bezpośrednich doliczamy koszty pośrednie związane z wytworzeniem produktu bez względu na poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych. Koszty wytworzenia mają zastosowanie przy wycenie aktywów wytwarzanych przez jednostkę. Związane są z produktami jak i środkami trwałymi jak i również z kategorią wartości niematerialnych i prawnych.

Do kosztów wytworzenia nie może być włączony koszt będący konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych. W związku z tym dokonany został podział kosztów produkcji na bezpośrednie i pośrednie produkcyjne, a po drugie koszty pośrednie produkcyjne zostały podzielone na stałe i zmienne koszty, a stałe zostały podzielone na część uzasadnioną i nieuzasadnioną.

Metody analizy kosztów bezpośrednich

Analiza kosztów bezpośrednich obejmuje różne metody, które mogą być stosowane do identyfikacji, śledzenia i analizy kosztów bezpośrednich. Poniżej przedstawiam kilka popularnych metod analizy kosztów bezpośrednich:

• Śledzenie kosztów surowców: Ta metoda polega na monitorowaniu kosztów surowców i materiałów bezpośrednio używanych w procesie produkcyjnym. Koszty te są przypisywane bezpośrednio do poszczególnych produktów lub jednostek produkcji na podstawie faktycznego zużycia materiałów.
• Analiza pracy: W tej metodzie koszty bezpośrednie są przypisywane na podstawie czasu pracy lub nakładu pracy bezpośrednio związanego z danym produktem lub usługą. Koszty pracy, takie jak wynagrodzenia, premie lub inne świadczenia pracownicze, są uwzględniane przy alokacji kosztów bezpośrednich.
• Koszty maszyn i urządzeń: Ta metoda polega na przypisywaniu kosztów bezpośrednich na podstawie wykorzystania maszyn i urządzeń do produkcji konkretnych produktów. Może obejmować koszty eksploatacji, utrzymania, amortyzacji lub wynajmu maszyn.
• Metoda śledzenia zamówień: Ta metoda jest szczególnie przydatna w branżach, w których produkowane są unikatowe produkty lub projekty na zamówienie. Koszty bezpośrednie są przypisywane do konkretnego zamówienia lub projektu na podstawie kosztów poniesionych w trakcie realizacji zamówienia.
• Metoda analizy wartości: Analiza wartości to technika, która pozwala na ocenę wartości dodanej przez poszczególne elementy produktu lub procesu. Ta metoda identyfikuje koszty bezpośrednie, które przyczyniają się bezpośrednio do wartości produktu, takie jak konkretne cechy, jakość, wygląd, trwałość itp.

Cechy kosztów bezpośrednich

Główne cechy kosztów bezpośrednich to:

• Przypisywalność: Koszty bezpośrednie mogą być bezpośrednio przypisane do określonego produktu lub usługi. Można jednoznacznie zidentyfikować, ile kosztów bezpośrednich przypada na każdą jednostkę produkcji.
• Spójność: Koszty bezpośrednie są spójne, co oznacza, że bezpośrednio wpływają na koszty danego produktu. Oznacza to, że wzrost lub spadek kosztów bezpośrednich będzie mieć bezpośredni wpływ na koszty produkcji i zysk.

Analiza kosztów bezpośrednich jest ważnym narzędziem zarządzania kosztami, ponieważ umożliwia dokładne monitorowanie i kontrolę kosztów związanych z poszczególnymi produktami lub usługami. Na podstawie analizy kosztów bezpośrednich, zarządcy mogą podejmować decyzje dotyczące ceny sprzedaży, planowania produkcji, alokacji zasobów i oceny rentowności poszczególnych produktów.

Warto jednak zauważyć, że koszty bezpośrednie stanowią tylko część pełnego obrazu kosztów. Oprócz kosztów bezpośrednich istnieją również koszty pośrednie, które są trudniejsze do przypisania konkretnym produktom i wymagają bardziej złożonej analizy. Zarządcza analiza kosztów uwzględnia zarówno koszty bezpośrednie, jak i pośrednie, aby zapewnić pełny obraz kosztów i zysków firmy.

Reasumując, z łatwością można dostrzec znaczenie kosztów bezpośrednich w przedsiębiorstwie. Są to koszty o charakterze fundamentalnym, w pełni zdeterminowane rodzajem działalności jednostki i jej rozmiarami. Świadomość możliwości zarządzania nimi, a także ilości decyzji, które winny być uzależnione od nich, może stanowić o tym, iż prawidłowa kalkulacja kosztów bezpośrednich będzie stanowić o sukcesie i przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstwa.

Koszty bezpośrednie — artykuły polecane

Koszt wytworzenia produktu — Produkcja w toku — Rachunek kosztów rzeczywistych — Wycena środków trwałych — Koszty wytwarzania — Rozliczanie produkcji — Środki trwałe — Umorzenie — Nakłady

Bibliografia

• Cebrowska T. (2010), Rachunkowość finansowa i podatkowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Czubakowska K., Gabrusewicz W., Nowak E. (2009), Przychody, koszty, wynik finansowy przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dobija M. (2014), Teoria rachunkowości. Podstawa nauk ekonomicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Kiziukiewicz T. (red.) (2012), Rachunkowość zarządcza, Ekspert, Wrocław
• Małkowska D. (2012), Rachunkowość od podstaw, ODDK, Gdańsk
• Micherda B. (red.) (2012), Podstawy rachunkowości: aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nita B. (red.) (2017), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Piosik A. (2006), Zasady rachunkowości zarządczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Sojak S. (2010), Rachunek kosztów - podstawowe aspekty sprawozdawcze i decyzyjne, SKwP, Warszawa
• Szczypa P. (2014), Rachunkowość zarządcza, CeDeWu, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591
• Walińska E. (red.) (2016), Meritum rachunkowość. Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Krzysztof Widlarz, Klaudia Budkowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.