Bąbel spekulacyjny

Bąbel spekulacyjny - inaczej nazywany bańka spekulacyjna pojawia się wtedy jeżeli na rynku wszyscy spodziewają się, że wzrosną ceny danych akcji i sensowne staje się kupno takich akcji już teraz. Dopóki spodziewamy się dalszego wzrostu cen dopóty racjonalne są kolejne zakupy mimo że ceny znacznie już wzrosły aż dochodzi do pęknięcia. Są to jednak zjawiska przejściowe gdyż w końcu oczywiste staje się że cena akcji znacznie odbiega od poziomu tłumaczonego czynnikami ekonomicznymi. Pojawienie się bąbli spekulacyjnych jest tym mniej możliwe gdy wyższy jest stosunek dywidend do zysku kapitałowego w całkowitym dochodzie z aktywów.

TL;DR

Bąbel spekulacyjny, zwany również bańką spekulacyjną, pojawia się, gdy wszyscy oczekują wzrostu cen akcji i decydują się je kupić. Dopóki inwestorzy spodziewają się dalszego wzrostu, bańka się utrzymuje, ale w końcu pęka. Istnieją dwie teorie bąbli - tradycyjna, która opisuje irracjonalne zachowania inwestorów, i racjonalna, która próbuje wyjaśnić powstawanie bąbli mimo racjonalnych działań. Przykłady bańki spekulacyjnej to tulipomania w Holandii, brytyjska spółka The South Sea Company, masowy wykup ziemi na Florydzie i kryzys na rynku nieruchomości w USA.

Zachowania inwestorów

Na początku inwestorzy kupują niedowartościowane akcje. Podejmują ryzyko, które w miarę wzrostu wartości tych akcji rośnie, a więc musi być pokryte oczekiwaniem na jeszcze większe zyski. Narasta "bańka" spekulacyjna. Wreszcie dochodzą do przekonania, że papiery są przewartościowane i decydują się je sprzedać. Dopóki panuje "nieład" i akcjonariusze nie są zgodni co do przyszłego kierunku trendu, załamanie nie pojawia, "bańka" nie pęka. Dopiero, gdy wszyscy dochodzą do wniosku, że papiery są przewartościowane - "zapanowuje porządek", następuje nagromadzenie zleceń sprzedaży, co doprowadza do krachu, załamania spekulacyjnego wzrostu i pęka "bańka".

Teoria bąbli

Teorię bąbli możne podzielić na dwie grupy - pierwsza to tradycyjna teoria zajmująca się bąblami spekulacyjnymi. W związku z tradycyjną teorią bąbli można wyróżnić dwa rodzaje zachowań inwestorów. Pierwszym z nich jest postępowanie zgodnie z tzw. Teorią większego głupca (z ang. greater fools theory) polegającą na zakupie akcji przez inwestorów w celu odsprzedania ich większemu głupcowi po wyższej cenie w przyszłości. Drugim rodzajem zachowań inwestorów w związku z tradycyjną teorią bąbli jest stosowanie modelu Kindenberga i Mińskiego zwanego krótkowzrocznym optymizmem (z ang. myopic optimism). Polega on na oczekiwaniach przez inwestorów wzrostu ceny akcji w przyszłości opierając się na jej aktualnym wzroście. W długim okresie ciągły wzrost ceny jest niemożliwy do utrzymania. W efekcie cena spada, a inwestorzy tracą. Druga teoria bąbli zajmuje się dość niezwykłym typem tej anomalii, bąblami racjonalnymi. Próbuje ona wyjaśnić przyczyny powstawania bąbli mimo racjonalnych zachowań inwestorów. Bez wątpienia na rynkach finansowych pojawiają się niekiedy bąble spekulacyjne. Jednak są one zwykle zjawiskiem przejściowym. W końcu oczywiście staje się, iż cena akcji znacznie odbiega od poziomu uzasadnionego podstawowymi czynnikami ekonomicznymi. Pojawienie się bąbli spekulacyjnych jest tym mniej prawdopodobne, im wyższy jest stosunek dywidend do zysku kapitałowego w całkowitym dochodzie z aktywów.

Przykłady

W historii jest wiele przykładów baniek spekulacyjnych, wśród nich spekulację cebulkami tulipanów w Holandii w latach 1636-1637.W wyniku prac botaników oraz zmutowania przez wirusa dającego niezwykły kształt płomienia doszło do powstawania nowszych, rzadszych odmian cebulek tulipanów. Wzrosło zainteresowanie kolekcjonerów tulipanów, którzy nabywali cebulki roślin po wygórowanych cenach. Sytuacja na holenderskim rynku finansowym zmieniła się diametralnie. Powstały kontrakty obecnie podobne do kontraktów opcyjnych. Niskie koszty i wysoka zyskowność doprowadziły do wzrostu popytu wśród inwestorów na cebulki tulipanów. Tulipomania ogarnęła cały naród Holandii. Również ludność z niższej klasy społecznej rezygnowała z pracy w celu spekulacji na rynku tulipanów. Zaczęto sprzedawać nieruchomości oraz inne dobra materialne, aby uzyskać najbardziej cenne odmiany. W lutym 1637 r. doszło do pęknięcia bańki co spowodowało gigantyczny spadek kupców na najbardziej rzadkie odmiany. Pęknięcie bąbla spekulacyjnego doprowadziło do drastycznego spadku cen, które osiągnęły poziom zaledwie 1% maksymalnej wartości bulw.

Kolejnym przykładem najbardziej znanych bąbli spekulacyjnych jest przypadek brytyjskiej spółki The South Sea Company założonej w 1711 r.przez Roberta Harleya.W latach początkowych XVII w., w Anglii powstało wiele spółek zwanych "bubble companies". Ich działalność opierała się głównie na emisji akcji, którym głównym celem było osiągnięcia zarobku na wzroście ceny. W dodatku, bubble companies zajmowały się kuriozalnymi rzeczami m.in. produkcją karabinów strzelającymi okrągłymi jak i kwadratowymi nabojami. Inwestorzy nie będąc w pełni świadomi o działalności poszczególnych firm, inwestowali w takie przedsiębiorstwa, które, jak pokazuje historia, licznie upadały. Istotne jest również wspomnieć o fakcie posiadania monopolu na handel towarami z Ameryką Południową oraz Północną przez kompanie The South Sea Company. Akcje zostały wprowadzone zdecydowanie wcześniej, przed rozpoczęciem wymiany handlowej, a ich cena osiągała nawet 124 funty. Na akcje był bardzo duży popyt, w związku z czym ich wartość szybko rosła osiągając po zaledwie kilku miesiącach poziom 1000 funtów. Akcjonariusze dokupywali akcje z zamiarem ich odsprzedaży z większym zyskiem (w przypadku wzrostu ceny kursu). Właściciel spółki przewidując spadek cen zdecydował się opuścić kraj. Co więcej, w czerwcu 1720 r. angielski parlament przegłosował ustawę Bubble Act zakazującą tworzenia spółek prowadzących takową działalność, a także zdelegalizował ówcześnie istniejące bubble companies. Następstwem ustawy była wyprzedaż akcji spółek po cenie minimalnej. W przypadku The South Sea Company końcem stycznia 1720 r. ceny akcji drastycznie spadły z poziomu 1000 funtów do ceny emisyjnej wynoszącej 124 funty. Przedsięwzięcie okazało się wielkim niepowodzeniem co doprowadziło do pęknięcia bąbla spekulacyjnego.

Następnym przykładem bańki spekulacyjnej jest masowy wykup ziemi na Florydzie w latach 20-tych XX wieku. W związku z korzystnymi warunkami klimatycznymi farmerzy zaczęli osiągać wysokie plony. Następnie zamożni bankierzy pochodzący z Nowego Jorku wykupywali ziemię pod rezydencje. Wykup ziem na Florydzie stał się niezwykle popularny. Do powstania bąbla przyczynił się fakt, iż Amerykanie kupowali ziemię za jedyne 10% jej wartości pod zastaw hipoteki. Po pewnym czasie ceny wzrosły aż do 1000 dolarów za akr. Pęknięcie bańki spowodował huragan, który zniszczył znaczną część nieruchomości i doprowadził do obniżenia cen.

Jako największy bąbel spekulacyjny w historii świata uważa się wzrost cen na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych. Początki wzrostu cen są szacowane na lata 1995-2002, kiedy to ceny domów wzrosły o 30% w stosunku do lat poprzednich. Załamanie na rynku nieruchomości i początek kryzysu gospodarczego datowanego na przełom lat 2007-2008 doprowadziły do pęknięcia bańki. Wielu kredytobiorców zaprzestało spłatę zobowiązań. Wzrosły obciążenia kredytowe. Instytucje finansowe poniosły ogromne straty w związku ze spadkiem akcji kredytowej oraz wzrostem udziału złych kredytów. Za instytucje, które najbardziej ucierpiały w wyniku załamania na rynku nieruchomości uważa się bank Bear Stearns (amerykański bank inwestycyjny), jak również przedsiębiorstwa Freddie Mac i Fannie Mae.

Bąbel spekulacyjny — artykuły polecane

Czarny wtorek — Lehman Brothers — Czarny poniedziałek — Czarny czwartek — Bessa — George Soros — Wall Street — Nikkei — MBO — Administrator nieruchomości

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bochenek P. (2011), Problem bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych w świetle wybranych teorii przeinwestowania, Finansowy Kwartalnik Internetowy e-Finanse, 7(1)
• Dębski S., Gulczyński S., Ogrodowski A., Zawartka S. (2003), Ekonomia eksperymentalna: Bąble spekulacyjne, Warszawa
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Zalewska M. (2003), Czy załamania rynków kapitałowych są przewidywalne, Problemy Zarządzania, nr 2

Autor: Tomasz Opiela, Bartosz Miraszewski, Beata Babiarz