Socjotechnika

Socjotechnika to nauka praktyczna, która zajmuje się tym, jak formułować reguły działania w oparciu o zależności między faktami i jak przy uwzględnieniu omawianych ocen realizować zamierzone skutki społeczne. W celu sprawnego kierowania daną organizacją, należy podjąć odpowiednie działania ukierunkowane na grupę bądź grupy ludzi znajdujących się w danej organizacji.

Pojęcie socjotechniki powstało z dwóch słów: technika oraz socjo - analogicznie jak termin socjologia, pochodzący od łacińskich słów societas - społeczeństwo oraz pochodnego socialis - społeczny).(M. Karwat 2014, s. 15)

Socjotechnika jako proces

Proces tworzenia porządku społecznego wymaga świadomego wywierania nacisku na przyswajanie wzorców kulturowych, tworzenia podstawowych wartości czy akceptowania norm społecznych. Socjotechnika w odniesieniu do grup społecznych bądź też całego społeczeństwa dotyczy racjonalnego działania ukierunkowanego na przywiązanie do określonego sposobu pojmowania rzeczywistości. Bardzo ważnym aspektem omawianego zjawiska jest problem wartościowania i subiektywnego stymulowania właściwych postaw, celów godnych realizacji i idei, którą należy urzeczywistnić.

Należy zwrócić uwagę, że socjotechnika odnosi się do sposobu działania, jak również do wiedzy o niej. Socjotechniką nazywamy zatem (M. Karwat 2014, s. 17):

• Relatywnie konsekwentny sposób praktycznego oddziaływania społecznego - wywieranie wpływu na duże zbiorowości i na zachowania społeczne jednostek, sterowania układami i przekształceniami społecznymi.
• Metodę działania, która jest typowa dla danego podmiotu ze względu na jego: ideologię, naturę i styl działania zdeterminowany przez naturę tego podmiotu, mentalne i emocjonalne predyspozycje.
• Wiedzę naukową o warunkach efektywności działania społecznego.

Koncepcje socjotechniki

W Polsce za sui generis ojca - założyciela uznawany jest Adam Podgórecki, który rozpowszechnił termin socjotechnika w polskiej literaturze przedmiotu. Co więcej stwierdził, że dziedziną socjotechniki są metody działania, strategie i taktyki postępowania w przypadkach nie tymczasowych oraz określone sposoby funkcjonowania (M. Karwat 2014, s. 16)

Synonimem socjotechniki jest pojęcie inżynierii społecznej, która zajmuje się możliwościami przebudowy społeczeństwa. Według A. Podgóreckiego i jego kontynuatorów socjotechnika jest określana jest jako:

• techniczne możliwości nauk społecznych i planowania i skutecznego kreowania zmian społecznych
• celowe postępowanie, którego efektem mają być potrzebne systemowi sterującemu zmiany w obiekcie sterowanym.
• nauka praktyczna, której przedmiotem jest celowe postępowanie, a zadaniem projektowanie oparte na przyjętym systemie wartości uznanych twierdzeń teoretycznych.

K. Churska, po analizie koncepcji Podgóreckiego podkreśla, że socjotechnikę można formułować z punktu widzenia zaradności zbiorowej zastanej i racjonalnej, a więc takiej, która funkcjonuje w życiu społecznym, oraz tej, która powinna być stosowana (P. Pawełczyk 2015, s. 13) Można również definiować socjotechnikę rozumiejąc ją przez pryzmat klasyfikacji nauk, której celem jest uporządkowanie nagromadzonych doświadczeń, refleksji i badań z obszaru socjotechniki (A. Podgórecki, 1972, s. 36)

Kolejną próbę zdefiniowania terminu socjotechnika podjął M.K. Mlicki. Według badacza termin inżynierii społecznej należy rozumieć, przez zespół dyrektyw dotyczących racjonalnych i celowych przemian społecznych mających podwaliny w ocenach i wartościach. Celowość i racjonalność należy tu rozpatrywać punktu widzenia obiektu sterującego.

Z kolei J. Goćkowski mówi o socjotechnice, jako metodzie budowania i przekazywania reguł oddziaływania na grupy i jednostki w celu nauczenia adaptacji cywilizacyjnej. Chodzi tu o opracowane sposoby socjalizacji. Podobieństwo do procesu socjalizacji jest tym większe, im silniejsze jest dążenie do jego doskonalenia. Zwracając uwagę na relacje pomiędzy socjotechniką a władzą, Goćkowski wskazuje, że oddziaływanie socjotechniki na grupy i jednostki jest środkiem walki o zdobycie, utrzymanie, umocnienie i rozszerzenie oraz przekształcenie kontroli i decydowania o losie innych jednostek, przez co zasługuje na miano władzy politycznej.

Natomiast T. Koćkowski dzieli termin na:

• socjotechnikę pierwszego stopnia polegającą na tworzeniu zespołu bodźców, które skłaniają ludzi do określonych zachowań przy bezpośrednim wykorzystaniu systemu kar i nagród,
• socjotechnikę drugiego stopnia definiowanej, jako sposobu wytwarzania w ludziach określonej motywacji lub kształtowania odpowiednich cech osobowości.

Końcowym założeniem przyjętej przez Koćkowskiego założenia jest zbliżone oddziaływanie w obu przypadkach, z tą różnicą, że socjotechnika drugiego stopnia polega na niebezpośrednim oddziaływaniu przy użyciu norm prawnych poprzez ich internacjonalizację w świadomości jednostki.

Resumując, w myśl zaprezentowanych definicji socjotechnika nie obejmuje wszystkich zmian społecznych, wynikających ze zbiorowej lub indywidualnej działalności ludzkiej, lecz tylko te które są wynikiem świadomej działalności. Najbardziej interesujące są procesy, do których powstania przyczyniły się celowe działania stymulujące lub gdy omawiane zjawiska były spowodowane zamierzonymi zmianami społecznymi.

Socjotechnika polityczna

Socjotechnikę polityczna można dzielić ze względu na przedmiot i zakres. Wyróżnia się dwa typy:

• Kratocentryczne
• Socjocentryczne

Pierwsze z nich określane jest jako opis i wyjaśnienie przez pryzmat mechanizmów władzy. Skupia się na zasadach, normach ustrojowych oraz na działaniu instytucji państwowych i partii, na formalnych oddziaływaniach między nimi, jak również na nieformalnych zależnościach między nimi. Głównie skupia się na czynnościach przywódców i zakresie kompetencji danych organów i agend.

Drugie ujęcie socjotechniki politycznej określa jej analizę i interpretację, uwzględniając współzależność interesów, poglądów i dążeń dużej ilości grup społecznych i ideowych. Analizuje wzajemne oddziaływanie i układ sił między nimi, które mogą być typowo polityczne, jak również apolityczne (M. Karwat 2014, s. 24,25)

Zadania socjotechniki

Głównym zadaniem socjotechniki jest wywołanie nacisku na wywołanie pożądanych zachowań w obiektach wpływu. Próby narzucenia zmian w porządku społecznym mają to do siebie, że zamierzone cele nie zawsze są możliwe do zrealizowania. Często skutek działań socjotechnicznych może być odwrotny od zamierzonego. Bardzo dużo do zrozumienia samego procesu manipulacji wniosły rozważania M. Foucaulta. Poglądy uczonego wykazują, że mechanizmów samego oddziaływania należy szukać w całym organizmie społecznym. Uczony w swych pracach opisuje, w jaki sposób mechanizmy ekskluzji i represji zyskały logikę i w jaki sposób reagowały na faktyczne potrzeby najniższych komórek społecznych. Wykonawcy tych mechanizmów znajdują się w najniższej położonych warstwach społecznych w bezpośrednim otoczeniu rodziny, krewnych, lekarzy i nauczycieli.

W pewnej chwili omawiane mechanizmy władzy ulęgając pewnym przekształceniom stały się użyteczne w polityce i ekonomicznie dochodowe. Od tego momentu mikrotechnika władzy stała się narzędziem elit wykorzystywanym do manipulacji. Wyższych sfer społecznych nie obchodzą przestępcy, ponieważ ich karanie i resocjalizacja nie ma większego sensu. Natomiast z całości procesów pozwalających zachować kontrolę, karać, reformować przestępcę płynie pożytek związany z funkcjonowaniem systemu polityczno - gospodarczego jako całości. Zatem sojotechnika stanowi proces, w którym bardzo trudno określić konkretne podmioty oddziaływania, ponieważ przenika przez cały organizm społeczny a fukcjonalnymi wobec niego mogą być elementy najniższego szczebla zainstycjunalizowania społecznego.

Uczestnictwo w procesie odbywa się na ogół bez wiedzy on samym fakcie manipulowanych podmiotów oraz bez świadomości o wywieraniu wpływu przez podmioty władzy. Zatem proces sojotechniczy odbywa się mimowolnie, ponieważ podmioty, które mają wpływ na społeczeństwo wykorzystują relacje w nim zachodzące podtrzymując lub tworząc nowe instytucje z nim związane, bądź też wykorzystują wiedzę o łańcuchach przyczynowo skutkowych zjawisk społecznych. Takie ujęcie efektywności, przewidywalności i świadomości wywierania wpływu w procesie socjotechniczny ma zasadnicze ograniczenia. Dzieje się tak, ponieważ mamy świadomość zachodzenia pewnego procesu i dostrzegamy jego efekty, lecz opisanie przebiegu i jego głównych inspiratorów jest znacznie bardziej skomplikowane.

Socjotechnika jest nauką praktyczną zajmującą się formułowaniem reguł działania wynikających z zależności przyczynowo - skutkowych i założenia określonych skutków społecznych. Przedmiotem działania socjotechniki są wzory zachowań społecznych i postaw ludzkich. W klasycznym ujęciu przekaz socjotechniczny można sprowadzić do trzech form:

• działania perswazyjne - za pomocą, których system sterujący wpływa na zmianę poglądów oraz postaw jednostki manipulowanej. Taki przekaz charakteryzuje duży stopień jawności intencji nadawcy a także wyrazistością wykładników perswazji,
• działania manipulacyjne, poprzez które usiłuje zmienić poglądy, zachowania i postawy wbrew woli jednostki sterowanej lub bez jej wiedzy,
• działania facylitacyjne mające na celu stworzenie realnych sytuacji, które mogą ułatwić kształtowanie nowych poglądów i postaw ludzi.

Przekaz socjotechniczy zawiera informacje dotyczące sposobu przejmowania gry politycznej i reguł nią kierujących. W tym ujęciu jest bardziej uniwersalny i sprzyja stabilnej zmianie porządku społecznego. I tak oprócz przekazu uniwersalnego związanego z długotrwałymi celami należy wyróżnić działania o celach specyficznych, które są charakterystyczne dla określonych nadawców i mieszczą się w ramach interpretacji reguł gry politycznej.

Socjotechnika jest nastawiona na dążenie do osiągnięcia optymalnego celu związanego z przekształceniem społeczeństwa zgodnie z założonymi wartościami. Zatem możemy definiować ją, jako proces reprodukcji rozszerzonej, niezadowalający się kopiowaniem istniejącego porządku z wszystkimi mankamentami. Socjotechnika zakłada możliwość poprawy świata, choć wizja wartości, które społeczeństwo powinno w tym celu zinternalizować może być różnorodna.

Rola socjotechnik w zarządzaniu organizacją

Socjotechniki odgrywają istotną rolę w procesie zarządzania organizacją, ponieważ skupiają się na oddziaływaniu na ludzi i grupy w celu osiągnięcia celów organizacyjnych. Kierownicy, którzy posiadają umiejętności socjotechniczne, są w stanie skuteczniej komunikować się, budować pozytywne relacje, motywować pracowników i efektywnie zarządzać zmianami w organizacji. Socjotechniki kierownicze pozwalają także na lepsze zrozumienie potrzeb i oczekiwań pracowników, co przekłada się na zwiększenie zaangażowania i satysfakcji w pracy.

Kierownicy mogą wykorzystywać różnorodne techniki i narzędzia socjotechniczne w swojej pracy. Przykładowe techniki to: aktywne słuchanie, empatia, komunikacja niewerbalna, umiejętność rozwiązywania konfliktów, budowanie zaufania, delegowanie zadań, motywowanie pracowników, coaching czy mentoring. Narzędzia mogą obejmować analizę grupową, badania satysfakcji pracowników, analizę procesów komunikacyjnych czy metody twórczego rozwiązywania problemów.

Zastosowanie socjotechnik kierowniczych w zarządzaniu organizacją przynosi wiele korzyści. Po pierwsze, umożliwia skuteczniejsze zarządzanie zespołem i osiąganie celów organizacyjnych poprzez lepsze zrozumienie potrzeb pracowników i efektywne wykorzystanie ich potencjału. Po drugie, socjotechniki kierownicze przyczyniają się do budowania pozytywnej atmosfery w pracy, co wpływa na zwiększenie zaangażowania, motywacji i satysfakcji pracowników. Dodatkowo, zastosowanie tych technik może przyczynić się do redukcji konfliktów, poprawy efektywności komunikacji i budowania silnego zespołu.

Efektywne oddziaływanie na grupę lub grupy ludzi w organizacji może przyczynić się do poprawy efektywności pracy na kilka sposobów. Po pierwsze, umożliwia lepsze zrozumienie potrzeb, oczekiwań i umiejętności pracowników, co pozwala na odpowiednie dopasowanie zadań i roli w zespole. Po drugie, skuteczne oddziaływanie umożliwia budowanie pozytywnych relacji między członkami zespołu, co wpływa na zwiększenie zaufania, współpracy i efektywności komunikacji. Dodatkowo, odpowiednie motywowanie i wsparcie pracowników może przyczynić się do ich większej zaangażowania i lepszych wyników w pracy.

Socjotechniki kierownicze mogą przyczynić się do zwiększenia zaangażowania pracowników poprzez umożliwienie im uczestnictwa w procesach decyzyjnych, dawanie możliwości rozwoju i awansu oraz zapewnienie wsparcia i uznania za ich osiągnięcia. Ponadto, socjotechniki kierownicze pozwalają na budowanie pozytywnych relacji między pracownikami poprzez promowanie otwartej komunikacji, empatii, szacunku i współpracy. Tworzenie atmosfery wzajemnego wsparcia i zaufania sprzyja również budowaniu silnych zespołów i efektywnemu rozwiązywaniu problemów.

Wpływ kultury organizacyjnej na socjotechniki kierownicze

Kultura organizacyjna może mieć istotny wpływ na skuteczność stosowania socjotechnik kierowniczych. Jeśli w organizacji panuje kultura oparta na zaufaniu, otwartej komunikacji i wsparciu, to socjotechniki kierownicze są bardziej skuteczne, ponieważ są one zgodne z wartościami i normami organizacji. Z drugiej strony, w organizacjach o kulturze hierarchicznej, zamkniętej czy konfliktowej, socjotechniki kierownicze mogą napotykać większe trudności w realizacji.

Różne typy kultur organizacyjnych mogą mieć istotny wpływ na procesy zarządzania. Na przykład, w organizacjach o kulturze zorientowanej na wyniki, socjotechniki kierownicze mogą być wykorzystywane głównie w celu motywowania pracowników i osiągania określonych celów. Natomiast w organizacjach o kulturze zorientowanej na pracowników, socjotechniki kierownicze są bardziej skupione na budowaniu relacji i satysfakcji pracowników. Różnice w kulturze organizacyjnej mogą również wpływać na styl zarządzania, podejmowanie decyzji czy systemy motywacyjne.

Kultura organizacyjna ma istotny wpływ na normy grupowe i relacje między pracownikami. Jeśli w organizacji panuje kultura oparta na zaufaniu, szacunku i współpracy, to normy grupowe są zazwyczaj bardziej otwarte i elastyczne, a relacje między pracownikami są oparte na wzajemnym wsparciu i szacunku. Z kolei w organizacjach o kulturze konkurencyjnej czy konfliktowej, normy grupowe mogą być bardziej rygorystyczne, a relacje między pracownikami mogą być napięte i pełne konfliktów.

Kultura organizacyjna ma wpływ na podejmowanie decyzji w organizacji oraz stosowanie socjotechnik kierowniczych. W organizacjach o kulturze hierarchicznej czy autokratycznej, decyzje są zazwyczaj podejmowane przez kierowników bez uwzględniania opinii pracowników. W takich sytuacjach, socjotechniki kierownicze mogą być mniej stosowane, ponieważ nie są one zgodne z podejściem autorytarnym. Natomiast w organizacjach o kulturze partycypacyjnej czy demokratycznej, socjotechniki kierownicze są bardziej powszechne, ponieważ decyzje są podejmowane w sposób partycypacyjny, uwzględniający opinie i doświadczenia pracowników.

Aby sprzyjać skutecznemu stosowaniu socjotechnik kierowniczych, można wykorzystać różne strategie zarządzania kulturą organizacyjną. Po pierwsze, należy promować wartości takie jak otwartość, zaufanie, szacunek i współpraca. Stworzenie atmosfery sprzyjającej otwartej komunikacji i partycypacji pracowników jest kluczowe w kontekście socjotechnik kierowniczych. Po drugie, można wprowadzać programy szkoleniowe, które mają na celu rozwijanie umiejętności socjotechnicznych u kierowników i pracowników. Dodatkowo, ważne jest ustanowienie systemów motywacyjnych, które nagradzają pozytywne zachowania wynikające z zastosowania socjotechnik kierowniczych.

Socjotechnika — artykuły polecane

Inżynieria społeczna — Mechanizm obronny — Warunki powstania konfliktu — Psychologia społeczna — Szkoła systemów społecznych — Kategoryzacja — Funkcjonalizm — Relatywizm kulturowy — Dynamika grupowa

Bibliografia

• Afeltowicz Ł., Pietrowicz K. (2012), Socjotechnika Adama Podgóreckiego w perspektywie porównawczej, Roczniki historii socjologii, vol. II
• Karwat M. (2014), Podstawy socjotechniki dla politologów polityków i nie tylko, Difin, Warszawa
• Pawełczyk P. (2000), Socjotechniczne aspekty gry politycznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa
• Pawełczyk P. (2015), Kampanie społeczne jako forma socjotechniki, Wolters Kluwer, Warszawa
• Podgórecki A. (1972), Rozmaite rozumienia socjotechniki i zakres jej stosowalność, [w:] Socjotechnika: Style i działania, red. A. Podgórecki, Warszawa
• Podgórecki A. (1996), Zasady socjotechniki, Wiedza Powszechna, Warszawa

Autor: Anna Zajęcka, Paulina Suśniak