Mechanizm obronny

Mechanizm obronny (z ang. defence mechanism) jest pojęcie zidentyfikowane przez jednego z ojców psychoanalizy, Sigmunda Freuda. Psychoanaliza uznaje mechanizmy obronne jako podstawowe, a zarazem niezbędne zjawiska pozwalające jednostce radzić sobie z konfliktami wewnętrznymi. Dzięki mechanizmom obronnym jesteśmy w stanie podtrzymywać swoją korzystną samoocenę, a także akceptowany społecznie obraz własnej osoby (G. J. Richard, P. Zimbardo 2012, s. 583). Co więcej, G. J. Richard, P. Zimbardo w swojej książce pt." Psychologia i życie", piszą także o mechanizmie obronnym ego (ego defense mechanism), który definiują jako "strategię umysłową (świadomą lub nie), wykorzystywaną przez ego do obrony przed konfliktami doświadczanymi w normalnym toku życia". (J. Richard, P. Zimbardo 2012, s. 583). Natalia Antoszewska w artykule pt."Mechanizmy obronne w ujęciu psychoanalitycznym" podkreśla istotę zrozumienia koncepcji mechanizmów obronnych w kontekście analizy zaburzeń i chorób psychicznych oraz badaniu zdrowia psychicznego (N. Antoszewska 2011, s. 114). Należy także podkreślić fakt, że pomimo rożnych spojrzeń psychologów na temat koncepcji mechanizmów obronnych, istnieje pewna płaszczyzna na której większość z nich przedstawia zbliżone stanowisko, mianowicie mechanizmy te przedstawiane są jako procesy, które występują pod postacią swoistego mediatora pomiędzy popędami oraz uczuciami, a zasadami moralnymi czy rzeczywistością zewnętrzną (P. Marchwicki 2005, s. 492).

TL;DR

Mechanizmy obronne są istotne dla radzenia sobie z konfliktami wewnętrznymi. Freud definiuje je jako strategie umysłowe, które pomagają ego bronić się przed konfliktami. Istnieje wiele różnych mechanizmów obronnych, takich jak zaprzeczenie, przemieszczanie, fantazjowanie, projekcja i wyparcie. Mechanizmy obronne są narzędziami ego w obronie przed informacjami płynącymi od Id i Superego.

Mechanizmy obronne a teoria popędów Freuda

Rozważając to zagadnienie należy przytoczyć dwa z najważniejszych założeń ojca koncepcji psychoanalitycznej, Sigmunda Freuda, mianowicie założenia te to pojęcie nieświadomości, a co się z tym wiążę psychoanalitycznej doktryny popędów oraz model strukturalny osobowości, który skorelowany jest z pojęciem konfliktu wewnątrzpsychicznego. Freud dokonał założenia, że ludzka psychika jest ugruntowana przez układ sił nieświadomych (popędów). W efekcie u podłoża czynów, nawet świadomych leża popędy. W świetle tak przedstawionych założeń, podświadomość staje się głównym obszarem badawczym psychoanalizy (N. Antoszewska 2011, s. 115-116). W teorii Freuda osobowość jednostki to wypadkowa "konfliktu" trzech jej podstawowych czynników. Zdefiniował je on, jako Id, superego i ego.

Id jest elementem ludzkiej osobowości, które dąży do identyfikacji bodźców, a co się z tym wiąże jak najszybszym zaspokajaniu popędów. Dla Id nie mają znaczenia normy moralne czy społeczne, jego zadaniem jest błyskawiczne zaspokajanie potrzeb jednostki. Przeciwieństwem Id jest Superego.

Superego ma za zadanie stawianie na pierwszym planie norm moralnych oraz zasad, zarówno wyznaczonych przez społeczeństwo jak i poszczególną jednostkę. Superego może być porównane do sumienia. "Mediatorem" pomiędzy Id a Superego jest Ego.

Ego ma cel w rozstrzyganiu polubownie ich odwieczne konflikty. Ego można porównać do realisty, który zrezygnuje z dokonania oszustwa wiedząc jaka kara w konsekwencji mogłaby go spotkać (G. J. Richard, P. Zimbardo 2012, s. 581). "Superego jest w znacznej mierze nieświadome i pełni rolę sumienia oraz ego idealnego. Powstają one przez nawarstwione oddziaływanie różnych czynników wychowawczych i tworzą rozmaite normy i wartości, jakimi kieruje się superego". (N. Antoszewska 2011, s. 117). Mechanizmy obronne stają się w ten sposób "narzędziami" Ego, przy pomocy których broni się ono przed informacji płynących od strony Id i Superego, w efekcie wytwarzającymi lęki.

Przykłady mechanizmów obronnych

Marchewski podkreśla fakt, że podobnie jak opinie psychologów na temat mechanizmów obronnych mogą być różne, w taki sam sposób nie istnieje jedna, skonkretyzowana i precyzyjnie opisana lista mechanizmów obronnych. Poniżej zaprezentowano spis najczęściej występujących w literaturze mechanizmów obronnych (G. J. Richard, P. Zimbardo 2012, s. 582):

• zaprzeczenie rzeczywistościma ona na celu ochranianie jednostki przed często "niewygodną" rzeczywistością,
• przemieszczanie występuje pod postacią przeniesienia impulsu z jednostki, która go wywołała, na bezpieczną jednostkę występującą w tej sytuacji pod postacią jej swoistego substytutu,
• fantazjowanie próba zaspokojenia dotąd niezaspokojonych pragnień poprzez wyobrażanie sobie pewnych sytuacji,
• projekcja objawia się zrzucaniem własnych, często nieakceptowanych przez superego popędów na inne jednostki,
• wyparcie podobnie jak zaprzeczenie chroni jednostkę przed niewygodną, a często bolesną dla niej rzeczywistością bądź wspomnieniami, polega ona jednak na wewnętrznym "wymazaniu" za świadomości zagrażających jej czynników. Należy pamiętać, że zazwyczaj pozostają one w obszarze nieświadomości i determinują działania danej jednostki. Wyparcie jest jednym z najczęściej identyfikowanych mechanizmów obronnych.

Mechanizm obronny — artykuły polecane

Socjotechnika — Warunki powstania konfliktu — Hierarchia wartości — Inżynieria społeczna — Typy osobowości — Relatywizm kulturowy — Empatia — Dyscyplina — Holistyczne podejście

Bibliografia

• Antoszewska N. (2011), Mechanizmy obronne w ujęciu psychoanalitycznym, Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty Studenckie
• Marchwicki P. (2005), Mechanizmy obronne w ujęciu psychodynamicznym, Seminare. Poszukiwania naukowe, nr 21
• Zimbardo P., Gerrig R. (2012), Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Bartłomiej Żurak