Motywy utrzymywania gotówki

Zasób pieniądza to ilość pieniędzy w obiegu oraz suma wkładów bankowych posiadanych w danym momencie. Pieniądze trzymamy po to, aby móc je wydać w przyszłości. Jako, że pieniądz jest zasadniczym środkiem wymiany musi spełniać funkcję środka przechowywania wartości (tezauryzacji). Mają tek może być gromadzony w różnej postaci - w formie pieniędzy, ale także weksli, obligacji, akcji czy nieruchomości. Dla uproszczenia w teorii ekonomii przyjmuje się, że istnieją tylko dwa rodzaje aktywów: pieniądz jako środek wymiany, który nie przynosi dochodów w postaci odsetek, oraz obligacje, które symbolizują wszystkie pozostałe aktywa, które nie są bezpośrednio środkiem płatności ale przynoszą odsetki. Wraz ze wzrostem dochodów powiększają się majątki ludzi. Z kolei wydatki wpływają na zmniejszenie majątku. Ludzie będą trzymać pieniądze tylko wtedy, kiedy dostrzegą w tym korzyści, które zrównoważą koszt alternatywny utrzymywania pieniądza - czyli odsetki utracone w wyniku trzymania aktywów finansowych w postaci gotówki, a nie w formie oprocentowanych obligacji.

Korzyści z utrzymywania pieniądza wynikają z trzech podstawowych motywów:

• motywu transakcyjnego,
• motywu spekulacyjnego,
• motywu ostrożnościowego.

TL;DR

Artykuł omawia trzy motywy utrzymywania gotówki: transakcyjny, spekulacyjny i ostrożnościowy. Motyw transakcyjny wynika z potrzeby posiadania gotówki do bieżących płatności. Motyw spekulacyjny polega na utrzymywaniu gotówki w celu wykorzystania nieprzewidzianych okazji. Motyw ostrożnościowy wynika z niechęci do ryzyka i potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa finansowego. Zapotrzebowanie na gotówkę zależy od orientacji finansowej, wielkości i ilości transakcji, systemu bankowego, wielkości inwestycji, dostępu do rynku kapitałowego, asymetrii informacji, zmienności tempa rozwoju gospodarczego, zmienności operacyjnych przepływów pieniężnych i otoczenia konkurencyjnego.

Motyw transakcyjny

Jest to potrzeba posiadania gotówki wynikająca z niedoskonałej synchronizacji wpływów i wydatków w czasie. To konieczność posiadania środków pieniężnych "pod ręką", aby zapłacić bieżące rachunki. Potrzeba tego rodzaju związana jest z działalnością operacyjną firmy. Wydatki gotówkowe przedsiębiorstwa obejmują płace, zakupy dóbr i usług, podatki i dywidendy. Źródłami gotówki są przychody ze sprzedaży, sprzedaż aktywów oraz zaciąganie zobowiązań. Wpływy i wydatki gotówkowe nie są dokładnie zsynchronizowane w czasie, więc pewna rezerwa gotówki służy jako margines bezpieczeństwa. Gotówka jest doskonale płynna, więc idealnie nadaje się do realizacji wszelkich płatności. Wielkość rezerwy gotówkowej zależy od dwóch czynników: wartości zawieranych transakcji oraz stopnia synchronizacji wpływów i wydatków. Pieniądz jest zmienną o charakterze nominalnym, a nie wielkością realną. Jeżeli wszystkie ceny podwoją się, to również wpływy i wydatki wzrosną dwukrotnie i aby dokonać tych samych transakcji co poprzednio, będzie trzeba zgromadzić dwa razy tyle pieniędzy. Aby przeprowadzić określoną liczbę transakcji, potrzeba więc określonej ilości pieniądza w ujęciu realnym, tj. pieniądza nominalnego skorygowanego o zmiany poziomu cen. Ludzie utrzymują realne zasoby pieniężne, ponieważ chcą dokonywać transakcji. Dobrym przybliżeniem całkowitej wartości transakcji w wyrażeniu realnym jest dochód narodowy w ujęciu realnym. W związku z tym można przyjąć, że motyw transakcyjny utrzymywania realnych zasobów pieniężnych zwiększa swą siłę oddziaływania wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego. Ze względu na szybki rozwój elektronicznych przelewów pieniężnych oraz innych technicznych środków przekazywania pieniędzy niewykluczone jest, że motyw transakcyjny wkrótce zniknie całkowicie. Ale nawet jeśli tak się stanie, i tak istnieć będzie potrzeba zarządzania płynnością i efektywnego wykorzystania środków pieniężnych (G. Golawska-Witkowska 2017, s. 121)

Zapotrzebowanie na gotówkę, które wynika z motywu transakcyjnego zależy w większej mierze od następujących czynników:

• orientacji finansowej spółki - na co jest bardziej zorientowana (samofinansowanie działalności operacyjnej, bankowe lub kupieckie kredytowanie działalności operacyjnej); przedsiębiorstwa, których działalność opiera się głównie na własnej, wypracowanej gotówce, mają większe zapotrzebowanie na nią niż firmy korzystające z kredytów bankowych bądź nabywające towary/usługi w kredycie kupieckim,
• wielkości oraz ilości realizowanych transakcji na rynku - spółki prowadzące wiele operacji (nawet o niskich wartościach jednostkowych) potrzebują więcej gotówki niż firmy, które realizują kwotowo duże, lecz sporadyczne transakcje rynkowe. Także mniejsze firmy mają zapotrzebowanie na relatywnie większą ilość gotówki niż ogromne przedsiębiorstwa. Należy jednak pamiętać, że stosując zasadę ekonomii skali również firmy sektora MSP mogą minimalizować stan operacyjnych środków pieniężnych,
• system bankowy - w słabo rozwiniętym systemie bankowym o niezbyt dobrej organizacji, w którym większość transakcji musi być pokrywana gotówką, firmy utrzymują wysoki stan środków pieniężnych w aktywach.

Motyw spekulacyjny (motyw przezorności)

Jest to potrzeba posiadania gotówki w celu pokrycia nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy jeszcze w stanie przewidzieć. Mogą to być okazje rynkowe jak możliwość realizacji tanich zakupów, gdzie decyzję należy podjąć jak najszybciej, jak również sytuacje takie jak zapobieżenie nieoczekiwanym kłopotom, poprzez natychmiastowe uregulowanie zobowiązań finansowych. Motyw spekulacyjny powoduje, że ludzie rezygnują z odsetek i noszą pieniądze przy sobie, aby wykorzystać takie właśnie nieprzewidziane okazje (A. Pollok 2007, s. 5)

Gromadzenie środków pieniężnych wynikające z motywu spekulacyjnego stanowi funkcję następujących zmiennych:

• wielkości inwestycji oraz stopnia niepewności możliwych do osiągnięcia z nich przyszłych korzyści - wzrośnie zapotrzebowanie na gotówkę w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo ma zamiar zrealizować znaczne ilościowo oraz kwotowo projekty inwestycyjne. Cechują się one wysokim stopniem niepewności możliwych do zyskania z nich korzyści finansowych,
• dostęp do rynku kapitałowego - przedsiębiorstwa z łatwiejszym i tańszym dostępem do rynków kapitałowych lub notowane na tych rynkach, powinny dysponować w bilansie mniejszymi zasobami środków, które potrzebne są do finansowania planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych niż spółki małe (prywatne). W takim wypadku bilans gotówkowy powinien być proporcjonalnie mniejszy w dużych, publicznych spółkach niż w przedsiębiorstwach mniejszych i funkcjonujących w warunkach rozwijających się rynków kapitałowych,
• asymetria informacji o inwestycjach - spółkom trudniej pozyskać inwestycje kapitału o niskim koszcie w sytuacji, gdy potencjalni inwestorzy dysponują niewielką ilością właściwych oraz kompetentnych informacji na temat kierunków zagospodarowania funduszy i przyszłych korzyściach osiąganych z ich alokacji. W tym wypadku można spodziewać się, że przedsiębiorstwa o niewłaściwej komunikacji z inwestorami będą zmuszone gromadzić i dysponować przed planowanymi inwestycjami większymi zasobami gotówki.

Motyw ostrożnościowy (motyw portfelowy)

Jest to utrzymywanie gotówki spowodowane niechęcią do ryzyka. Ludzie są skłonni poświęcić wyższą przeciętnie stopę zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat, tj. takiego portfela inwestycyjnego, który przyniesie niższą, ale dającą się łatwiej przewidzieć stopę zysku.

Jednak z powodu tego, że instrumenty rynku pieniężnego są stosunkowo pewne, zaś instrumenty takie jak bony skarbowe również bardzo płynne, tak naprawdę nie jest konieczne utrzymywanie wysokiego poziomu środków pieniężnych.

Popyt na gotówkę z motywu ostrożnościowego zależy od:

• zmienności tempa rozwoju gospodarczego - podmioty gromadzą zasoby gotówki, aby łagodzić negatywne skutki szoków koniunkturalnych,
• zmienności generowanych operacyjnych przepływów pieniężnych - przedsiębiorstwa osiągające stabilne przepływy pieniężne nie gromadzą w aktywach nadmiernych zasobów środków pieniężnych; podobnie - firmy z tradycyjnych sektorów gospodarczych nie utrzymują wysokich stanów gotówki. Przeciwnie jest w sytuacji firm z sektorów nowej technologii. Prowadzą one bardziej ryzykowne działania operacyjne na rynku, w mniejszym stopniu dające przewidywalne wyniki finansowe, starają się utrzymać w swoich aktywach wyższe stany środków pieniężnych,
• otoczenie konkurencyjne - firmy, które prowadzą swoją działalność w sektorach o nasilonej konkurencji utrzymują przeciętnie wyższe zasoby gotówkowych aktywów niż spółki, które dominują w sektorze o mniejszej konkurencji (P. Szczepankowski 2007, s. 150-153)

Motywy utrzymywania gotówki — artykuły polecane

LBO — Polityka dywidend — Wydatki inwestycyjne — Oszczędności — Funkcje giełd finansowych — Rynek pierwotny — Pułapka płynności — Oszczędzanie — Formy wypłat dywidend

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Golawska-Witkowska G., Rzeczycka A. (2017). Wewnętrzna i rynkowa wartość płynności przedsiębiorstw w Polsce, "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H-Oeconomia", nr 51.5
• Pollok A., Wałęga G. (2007). Oszczędzanie jako gromadzenie majątku, "Nowe życie gospodarcze", nr 24
• Ross S., Westerfield R., Jordan B. (1999). Finanse przedsiębiorstw, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Szczepankowski P. (2007). Problematyka uwzględniania wartości gotówki i innych aktywów pozaoperacyjnych w dochodowej wycenie spółki, "Współczesna Ekonomia", nr 4

Autor: Anna Rusinek, Olga Szymonik