Austriacka teoria pieniądza

Austriacka teoria pieniądza została zaprezentowana przez Ludwiga von Misesa w pracy The Theory of Money and Credit opublikowanej po raz pierwszy w 1912. Mises stosuje w niej koncepcje użyteczności marginalnej, które są odpowiedzialne za kształtowanie się cen na rynku, do analizy zagadnień monetarnych. Austriacka teoria pieniądza jest teorią heterodoksyjną względem głównego nurtu ekonomii.

Podaż i popyt

Do analizy podaży i popytu na pieniądz Mises używa koncepcji zaproponowanej przez Philipa Wicksteeda. Podaż pieniądza jest całkowitym jego zasobem w danym momencie czasu. Popyt na pieniądz to całkowity popyt na utrzymywanie sald pieniężnych, który pochodzi z indywidualnych wartościowań jednostek dotyczących użyteczności krańcowej jednostek monetarnych (w porównaniu do użyteczności przypisywanej innym dobrom i usługom). Oznacza to, że jednostka będzie tak długo dążyła do zwiększania swojego zasobu pieniądza, jak krańcowa użyteczność kolejnych jednostek pieniężnych będzie większa od innych dóbr. Popyt na pieniądz wynika z faktu, że może on być użyty w przyszłości do transakcji pozwalających na pozyskanie innych dóbr i usług (jako że jest powszechnie akceptowanym środkiem wymiany). Siła nabywcza pieniądza może być opisana jako wachlarz jednostek wszystkich innych dóbr i usług, jakie mogą być wymienione na daną ilość pieniądza.

Czym jest pieniądz

Według szkoły austriackiej, pieniądz jest towarem, który jednak ma kilka istotnych cech różniących go od wszystkich innych towarów. Po pierwsze, jego wartość wynika z faktu funkcjonowania jako środek wymiany (czyli towar, który w przeciwieństwie do wszystkich innych, może być zamieniony na każdy inny towar w każdej sytuacji). Drugą wyjątkową cechą pieniądza jest to, że w przeciwieństwie do wszystkich innych towarów, zwiększenie jego ilości nie zwiększa dobrobytu społeczeństwa. W przypadku waluty złotej nie jest to oczywiste, jako że złoto posiada również funkcje w złotnictwie, przemyśle, jubilerstwie, jednak cecha ta odnosi się do zasobu złota w funkcji monetarnej. Wątpliwości tej nie ma w przypadku pieniądza fiducjarnego - tutaj oczywiste jest, że zwiększenie ilości banknotów nie mających innego zastosowania niż funkcja monetarna nie zwiększa w żaden sposób ogólnego dobrobytu - jedynym efektem jest tutaj "rozcieńczenie" wartości wszystkich jednostek monetarnych pozostających w obiegu. Dodatkowo, nowa emisja pieniądza powoduje redystrybucję siły nabywczej jednostek w społeczeństwie, jako że podmioty które pierwsze wydają nowo wykreowane pieniądze czynią to w ramach dotychczasowego systemu cen (który po ich działaniach zostaje zmieniony).

Krytyka ogólnego poziomu cen

Szkoła austriacka krytycznie podchodzi do prób analizowania zjawisk monetarnych w formie zagregowanej. Krytykowane jest monetarystyczne podejście do zwiększania podaży pieniądza, która miałaby powodować wzrost ogólnego poziomu cen. Według Austriaków jest to podejście daleko zbyt uproszczone, które powoduje niezauważanie poważnych konsekwencji, jakie dla gospodarki ma kreacja nowego pieniądza. Szkoła Austriacka stoi na stanowisku, że nowo powstały pieniądz nie pojawia się nagle, równomiernie w całym systemie ekonomicznym, a napływa określonymi kanałami, powodując nie tyle zmiany ogólnego poziomu, co raczej struktury cen w gospodarce, co może skutkować powstaniem cyklu koniunkturalnego. Na przykład - ekspansja kredytowa sektora bankowego nie oznacza, że nagle wszystkie podmioty gospodarcze notują zwiększone salda pieniężne. Zamiast tego, nowo wykreowane środki kierowane są do konkretnych przedsiębiorstw i sektorów, które wydają je na określone przedsięwzięcia, zmieniając dotychczasowe relacje w gospodarce.

Teoremat regresji

Jedną z najważniejszych koncepcji zaproponowanych przez Misesa jest tak zwany teoremat regresji. Wyjaśnia on jedno z fundamentalnych zagadnień teorii monetarnej - kwestię pochodzenia pieniądza. Mises argumentuje, że użyteczność przypisywana jednostkom pieniężnym oraz to, że ludzie zgłaszają na nie popyt, a co za tym idzie - nadają wartość pieniądzu (po uwzględnieniu jego podaży), wynika w obecnym okresie (X) z faktu, że przypisywali taką wartość w okresie poprzednim (X-1), w którym pieniądz również posiadał określoną wartość. Podobnie, wartość w okresie X-1 wynika z wartości przypisywanej w okresie X-2. Ten łańcuch powiązań między momentami w czasie może być prześledzony aż do momentu, w którym dany towar stał się pieniądzem. Oznacza to jednak, że musiał on mieć jakąś wartość w istniejącym dotychczas systemie barterowym (bo inaczej nie mógłby posiadać wartości w pierwszym okresie, w którym zaczął funkcjonować jako pieniądz). Na przykład - przez większość historii ludzkość używała jako pieniądza metali szlachetnych, przede wszystkim złota. Złoto mogło jednak zostać pieniądzem tylko z tego powodu, że wcześniej posiadało już pewną ustaloną wartość (używane było w jubilerstwie). Konsekwencją powyższego rozumowania jest wniosek, że niemożliwe jest zakładanie, że pieniądz może powstać spontanicznie jako wynik np. rządowego dekretu albo "umowy społecznej". Jeżeli jakoś towar ma zostać pieniądzem, musi mieć wcześniej wartość wymienną. To samo dotyczy współczesnych systemów monetarnych pieniądza fiducjarnego. Wszystkie waluty, nawet te nowo tworzone (np. w wyniku powstawania nowych krajów i emisji przez nie własnego pieniądza) posiadają wartość tylko w wyniku odniesienia do już istniejącego systemu monetarnego.

Austriacka teoria pieniądza — artykuły polecane

David Ricardo — Stopa inflacji — Inflacja otwarta — Jean Baptiste Say — John Richard Hicks — Parytet siły nabywczej — Bezrobocie keynesowskie — Pieniądz — System kursów walutowych

Bibliografia

• Mises L. (1971), The Theory of Money and Credit, The Foundation for Economic Education, Inc., Irvington-on-Hudson, New York
• Rothbard M. (1976), The Austrian Theory of Money By Murray N. Rothbard, [w:] The Foundations of Modern Austrian Economics, Edwin Dolan, ed (Kansas City: Sheed Andrews and McMeel

Autor: Bartosz Cioch