Zachowania stadne

Zachowania stadne jest to zjawisko występujące wtedy, gdy konsumenci nabywają dane dobro dlatego, że inni również je kupują. Inaczej można powiedzieć, że takie dobra są tym wyżej cenione i częściej kupowane przez konsumentów, im wyżej cenią je i nabywają inni uczestnicy rynku. Takie osoby wyrażają więc chęć upodobnienia się do większości uczestników rynku. Postępowanie takie nazywa się także efektem "owczego pędu", czy też po prostu efektem naśladownictwa. Efekt owczego pędu jest jednym z przykładów, który pokazuje, że wybory gospodarstw domowych nie zawsze są niezależne, lecz często są uzależnione od decyzji innych konsumentów. Zachowania stadne zestawione z takimi czynnikami jak strach czy panika odgrywają dużą rolę w tzw. efekcie zarażenia. Jest to nie bez znaczenia jeśli chodzi o mechanizm kryzysu, który jest uzależniony od skali i tempa przenoszenia zjawisk.

Zasadniczym zagadnieniem dotyczącym zachowań stadnych jest wpływ społeczeństwa na jednostkę. Może on się przejawiać właśnie w naśladownictwie, a także w podążaniu za panującą modą. Człowiek wobec takich mechanizmów najczęściej przyjmuje jedną z trzech postaw, różniących się między sobą nasileniem asymilacji wartości i przekonań innych:

• Ulega im w nadziei na uniknięcie kary lub osiągnięcie nagrody
• Utożsamia się z nimi, upodabnia do osób wywierających wpływ
• Przyjmuje nowe przekonania i normy do swojego systemu wartości.

Mechanizm zachowań stadnych jest często wykorzystywany w marketingu. Aby wpłynąć na zachowania konsumentów korzysta się z zasad psychologii społecznej i tworzy określone społeczne normy zachowania. Zasada takich metod oddziaływania opiera się na tym, że jednostka uznaje jakieś zachowania za poprawne wtedy, gdy inni również się tak zachowują. Przykładem mogą być różnego rodzaju zbiórki społeczne, podczas których podaje się informacje o tym, jak wiele osób wpłaciło już odpowiednią kwotę. W reklamie można zauważyć takie mechanizmy, kiedy klienci są informowani o wysokim poziomie sprzedaży danego produktu.

Zachowania stadne można zaliczyć do kategorii postępowania irracjonalnego. W takim przypadku mamy do czynienia z ograniczeniami poznawczymi, ponieważ konsument kieruje się bardziej swoimi emocjami nad racjonalnym myśleniem. Jest to takie zachowanie, które jest sprzeczne z interesem własnym jednostki. Na takie postępowanie mogą mieć wpływ czynniki psychologiczne czy też kulturowe. Decyzje jednostki, które są determinowane przez wybory innych konsumentów, mogą mieć niekorzystne skutki dla tego uczestnika rynku (na przykład kupowanie drogich, markowych produktów, które są mu niepotrzebne oraz nie zaspokajają jego potrzeb).

Przyczyny zachowań stadnych mogą wyjaśniać efekty zewnętrzne sieci, kiedy na początku większość konsumentów nie jest przekonana do jakiegoś produktu lub usługi, jednak po jakimś czasie coraz więcej z nich zaczyna je nabywać. Przykładem może być telefon, którego zakup i używanie mają sens tylko wtedy, gdy posiadają go również inne osoby.

Efektem zachowań stadnych jest wzrost popytu na dane dobro - konsumenci są skłonni nabyć je po wyższej cenie tylko dlatego, że inni też chcą je kupować. Na wykresie obrazującym zachowania stadne krzywa popytu przesuwa się w górę, co oznacza, że taką samą ilość dobra naśladowcy są w stanie kupić po wyższej cenie.

Zachowania stadne występują również u zwierząt czy roślin. Zjawisko to jest przedmiotem wielu badań w wyniku których zostały opracowane np. algorytmy pszczele oraz algorytm świetlika. W ostatnich latach intensywnie rozwijają się algorytmy stadne, które naśladując zachowania istniejące w świecie zwierząt czy roślin, dostarczają bardzo wydajnych procedur optymalizacyjnych. Najnowszymi tego typu algorytmami są: algorytmy optymalizacji rojem cząstek PSO (ang. particle swarm optimization), algorytmy pszczele BA (ang. bee algorithms) oraz algorytm świetlika FA (ang. firefly algorithm). Metody te należą do klasy dynamicznie rozwijających się technik optymalizacji. (Filipowicz B. i in. 2011, s. 152)

TL;DR

Zachowania stadne występują, gdy konsumenci kupują dane dobro, ponieważ inni również je kupują. To zjawisko może być wykorzystywane w marketingu, gdzie tworzy się społeczne normy zachowania. Zachowania stadne są irracjonalne i mogą być spowodowane przez modę, potrzebę utożsamiania się z innymi, wpływ marketingu, kulturę i globalizację. W kontekście inwestowania na rynkach finansowych, zachowania stadne mogą prowadzić do wzrostu lub spadku cen walorów. Przykładem kryzysu obrazującego zachowania stadne jest kryzys walutowy w państwach europejskich w latach 1992-1993.

Przyczyny zachowań stadnych

• Moda - konsumenci kupują dane dobro tylko dlatego, że jest modne i pożądane, a nie dlatego, że im się podoba lub jest im potrzebne;
• Potrzeba utożsamiania się z innymi, bycia częścią społeczności;
• Wpływ metod oddziaływania marketingowego - tworzenie odpowiednich społecznych norm zachowania, które sprawiają, że konsumenci zaczynają postępować tak, jak inni, ponieważ uważają, że taki model zachowania jest poprawny. Powstaje obawa przed wykluczeniem z grupy co sprawia, że postępowanie schematyczne wydaje się bezpieczniejszą opcją.
• Kultura - pewne ukształtowane w społeczeństwie modele zachowań również mogą być przyczyną zachowań stadnych. Przejawiają się one w ogólnych preferencjach dotyczących kupowanych produktów, czy też w częstotliwości dokonywania zakupów.
• Globalizacja - wspólne schematy i normy zachowań, podobne formy organizacyjne, próba upodabniania się do siebie kultur, jednolita technologia - wszystko to tworzy sprzyjające warunki do wystąpienia efektu owczego pędu, zwłaszcza w odniesieniu do rynków finansowych.

Zachowania stadne na rynkach inwestycyjnych

O zachowaniach stadnych mówi się również często w kontekście inwestowania na rynkach finansowych. Zagadnienie to dotyczy przede wszystkim postawy naśladownictwa wśród inwestorów indywidualnych. Owczy pęd polega tu na naśladowaniu innych uczestników rynku oraz uleganiu wpływom brokerów i mediów. Oznacza to najczęściej kupno lub sprzedaż instrumentów przez wielu inwestorów w tym samym czasie. Takie zachowania mogą skutkować wzrostem lub spadkiem cen walorów. Przykład kryzysu obrazującego zachowania stadne: Przykładem kryzysu drugiej generacji jest kryzys walutowy w państwach europejskich w latach 1992-1993. Kryzys ten obrazuje również zachowania stadne wśród inwestorów oraz pokazuje, jak negatywne informacje i sygnały wpływają na interpretację sytuacji na rynku fi nansowym. W celu lepszego zobrazowania istoty kryzysu Europejskiego Systemu Walutowego należy rozważyć poniższą sytuację. Załóżmy, że każdy inwestor otrzymuje pewne informacje na temat obecnej koniunktury w danym państwie i na ich podstawie konsekwentnie decyduje się na sprzedaż bądź też zatrzymanie waluty krajowej. Jeżeli pierwszych "n" inwestorów otrzyma negatywny sygnał z rynku i zdecyduje się na sprzedaż waluty krajowej, wówczas bardzo prawdopodobne jest, że "n+1" inwestor również postanowi sprzedać walutę. Ten ruch "n+1" inwestora nie wynika jednak z jego przekonań na temat złej sytuacji gospodarczej państwa. Nagła sprzedaż jest natomiast źródłem nowej publikacji na temat "n" inwestorów, którzy już zdecydowali się na sprzedaż waluty. Te kolejne transakcje sprzedaży wynikają z tzw. zachowań stadnych. Jeżeli część inwestorów zaczyna wyprzedawać walutę krajową, kolejni dołączają do nich, co powoduje, że równowaga Nasha przenosi się ze strategii "trzymać" na strategię "sprzedać". Zachowania stadne zwiększają zatem prawdopodobieństwo ataku spekulacyjnego [Flood, Marion 1998]. W 1992 roku spekulanci rozpoczęli atak przeciwko funtowi brytyjskiemu, lirowi włoskiemu i frankowi francuskiemu. Funt Brytyjski gwałtownie stracił na wartości względem dolara amerykańskiego. W ciągu 10 dni brytyjska waluta straciła wobec dolara o 15,89% [Alexander, Sheedy 2007]. (Banasiak K. 2010, s. 75)

Zachowania stadne — artykuły polecane

Owczy pęd — Efekt snoba — Cena równowagi — Etnocentryzm — Techniki sprzedaży — Popyt turystyczny — Ekonomia pozytywna — Kraj pochodzenia — Oszustwo finansowe

Bibliografia

• Banasiak K. (2010), Zachowania inwestorów w warunkach globalnego kryzysu finansowego, Acta Scientiarum Polonorum, nr 9 (2)
• Banasiak K. (2010), Modele kryzysów walutowych, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, nr 80
• Borowski K. (2014), Finanse behawioralne: modele, Difin, Warszawa
• Czechowska K. (2014), Nastroje inwestycyjne na rynkach nieruchomości - ujęcie behawioralne, Zarządzanie i Finanse Journal of Management and Finance, Vol. 12, No. 4
• Czerwonka M., Oleśniewicz M. (2013), Racjonalność zjawiska zachowań stadnych wśród inwestorów indywidualnych, Kolegium Zarządzania i Finansów, SGH, Warszawa
• Filipowicz B., Kwiecień J. (2011), Algorytmy stadne w problemach optymalizacji, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
• Garbicz M. (2011), Spory wokół pryncypiów w ekonomii i kryzys regulacji, Oficyna Wydawnicza SGH
• Klimczak B. (2012), Mikroekonomia: studia przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Masiukiewicz P. (2013), Behawioralne kanały zarażenia kryzysem, Zarządzanie i Finanse, nr 61
• Niedziółka P. (2013), Agencje ratingowe - instytucje wczesnego ostrzegania przed kryzysem czy podmioty destabilizujące rynki finansowe?, Zarządzanie i finanse, nr 51
• Piotrkowska A. (2015), Czynniki oceny opłacalności inwestycji w kryptowalutę bitcoin, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 862
• Pogorzelski J. (2013), Pozycjonowanie produktu, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Monika Kaszelna, Natalia Szymańska