Interwencjonizm

Interwencja Państwa to polityka państwa polegająca na "wtrącaniu się" państwa w gospodarkę i wywieranie na nią wpływu. Jest systemem polityki gospodarczej państwa, polega na bezpośrednim oddziaływaniu państwa na gospodarkę. Interwencjonizmem nazywamy każde świadome oddziaływanie państwa na przebieg procesów gospodarczych. (Nazarko Ł. 2015)

TL;DR

Interwencja państwa to polityka polegająca na oddziaływaniu państwa na gospodarkę. Argumenty za interwencją to konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego, niedoskonałość rynku, negatywne efekty zewnętrzne, istnienie dóbr publicznych, wahania aktywności gospodarczej i nierówności dochodowe. Argumenty przeciw to zniekształcone informacje, zmniejszona elastyczność, wysokie koszty, osłabienie rynku i ograniczenie wolności. Państwo może interweniować poprzez politykę fiskalną, monetarną, finansową i wspieranie przedsiębiorstw. Interwencjonizm pojawił się w wyniku Wielkiego Kryzysu. Teoretyczne podstawy stworzył Keynes. Keynesiści popierają interwencję, a monetaryści uważają ją za niepotrzebną.

Argumenty za stosowaniem interwencji państwa

• Konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej. Chodzi tutaj przede wszystkim o tworzenie przez państwa norm prawnych i instytucji chroniących prawa własności
• Niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacja gospodarki i czynnikami takimi jak np.: niedoskonała informacja, które to prowadzą do nieakceptowanej społecznie alokacji zasobów gospodarczych i ewentualnego obniżania dobrobytu najuboższych warstw społeczeństwa. Państwo podtrzymując konkurencje może ograniczyć te straty, wzmacniając system obiegu informacji czy usuwając bariery wejścia na rynek
• Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji. Państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania całość lub część kosztów związanych z ograniczaniem negatywnych skutków ubocznych ich działalności w sferze produkcji czy konsumpcji (np. kosztów instalowania urządzeń zmniejszających zatruwanie środowiska naturalnego)
• Istnienie dóbr publicznych, takich jak chodniki, oświetlenie ulic, usługi dostarczane przez policje straż pożarną W związku z trudnościami w egzekwowaniu opłat za korzystanie z tych dóbr i usług, oraz związane z nimi wysokie koszty nie są one opłacalne dla sektora prywatnego, i bez zaangażowania państwa mogłyby zniknąć
• Występowanie zjawisk takich jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie oraz inflacja, które prowadzą do destabilizacji gospodarki, niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych. Państwa dysponując rożnymi środkami oddziaływania na gospodarkę, może podejmować działania stabilizacyjne, ograniczające natężenie takich zjawisk
• Istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, upośledzonych i chorych, którzy nie są w stanie sami sobie poradzić
• Powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie, różnic dochodowych i majątkowych, które osłabiają motywacje ludzi o niskich dochodach, sprzyjają konfliktom i protestom.

Argumenty przeciw stosowaniu interwencji państwa

• Pojawienie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku regulacji państwowych, przede wszystkim wtedy kiedy te regulacje wpływają na ceny produktów i usług
• Zniekształcone informacje, im większa interwencja państwa tym bardziej zniekształcone są informacje
• Zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego, wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych
• Wysokie koszty interwencjonizmu państwowego
• Osłabienie bodźców związanych z rynkiem
• Ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy.

Rola państwa

Państwo może realizować politykę interwencjonizmu poprzez:

• przedsięwzięcia zmierzające do zwiększenia zatrudnienia bez wzrostu podaży dóbr i usług (roboty publiczne)
• politykę fiskalną
• politykę monetarną
• politykę finansową
• wspieranie upadających przedsiębiorstw (dotacje, preferencyjne kredyty lub nacjonalizacja)

Polityka interwencjonizmu państwowego prowadzi zwykle do zwiększenia deficytu budżetowego (w wyniku zwiększenia wydatków publicznych). W tym kontekście pojawia się problem źródeł finansowania interwencjonizmu. Finansowanie poprzez jakąkolwiek formę kredytu komercyjnego jest nierealne, ze względu na brak możliwości zwrotu uzyskanych środków. Zwykle źródłem finansowania pozostaje dług publiczny. Ubocznym skutkiem kierowania popytem jest wyższa inflacja.

Najczęściej używane narzędzia interwencjonizmu

Państwo posiada rozbudowany zakres środków przy pomocy których może wpływać na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego. Do najczęściej używanych zaliczamy:

• politykę płacowo-cenową,
• subwencje,
• zamówienia rządowe,
• interwencyjny skup lub sprzedaż,
• polityka fiskalna,
• polityka pieniężna. (Wachowiak P., i in. 2006)

Kontekst historyczny

Wydarzeniem przełomowym w historii gospodarczej świata był Wielki Kryzys lat trzydziestych. Jego wyjątkowość polegała nie tyle na szerokim zasięgu geograficznym czy też na tym, że objął wszystkie gałęzie gospodarki, ale na głębokości załamania gospodarczego. Wielki Kryzys przyniósł spadek produkcji o ok. 40 proc. (poprzednie kryzysy powodowały spadek rzędu 8-12 proc.). Mechanizm rynkowy nie mógł sobie poradzić z występującymi zjawiskami. Doprowadziło to do odejścia od liberalej polityki gospodarczej i zastosowania w wielu krajach polityki interwencjonizmu państwowego. Zwyciężył pogląd, że państwo ma pewne obowiązki w sferze gospodarczej. Aktywna polityka państwa, której głównym celem było nakręcenie koniunktury, pojawiła się już podczas I wojny światowej. Miała być rozwiązaniem nadzwyczajnym, związanym z toczącą się wojną. Po wojnie planowano wycofanie się z polityki interwencjonizmu państwowego i powrotu do liberalizmu gospodarczego, ale Wielki Kryzys pokazał, że oddziaływanie państwa na gospodarkę jest potrzebne również w czasie pokoju. Należy zwrócić uwagę, że wzrost roli państwa w gospodarce oraz stopniowa zmiana podejścia do polityki gospodarczej (tak zwana rewolucja keynesowska) są długofalowymi konsekwencjami Wielkiego Kryzysu.

Podstawy teoretyczne

Teoretyczne podstawy interwencjonizmu stworzył brytyjski ekonomista John Maynard Keynes. Na podstawie analizy zjawisk zachodzących podczas Wielkiego Kryzysu, Keynes stworzył i opublikował w 1936r. Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza - książkę, która dała początek makroekonomii. Keynes podkreślał rolę zagregowanego popytu w wahaniach makroekonomicznych. Jego następcy przekonywali polityków gospodarczych do kierowania zagregowanym popytem, czyli do manipulowania popytem przez rząd, aby wygładzić wahania, głównie w celu uniknięcia przedłużającej się recesji. Keynes zwracał uwagę, że polityka interwencjonizmu nie jest jednoznaczna - przynosi zarówno korzyści, jak i koszty.

Warto zauważyć, że trzy lata wcześniej polski ekonomista M. Kalecki sformułował podstawowe elementy teorii keynowskiej. Stworzył on model makroekonomiczny na podstawie masowego bezrobocia w latach trzydziestych XX w.Schemat Kaleckiego był doskonalszy od Keynesa, jednak jego pracę przetłumaczono na język angielski później, gdy na zachodzie funkcjonował już model Keynesa. Według poglądów Keynesa gospodarka kapitalistyczna nie może nie jest zdolna funkcjonować bez zakłóceń, w postaci braku równowagi oraz niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych i bezrobocia. Najważniejszym źródłem zakłóceń jest niewystarczająca skłonność do inwestowania przez prywatnych przedsiębiorców, co tworzy pole do interwencjonizmu państwowego. W takich warunkach państwowe instrumenty dochodowe takie jak: ulgi podatkowe, pożyczki i wydatkowe np. subwencje, stały się głównymi narzędziami interwencji państwa. Celem tych instrumentów było:

• pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce, który to warunkuje rozwój inwestycji przez wzrost produkcji i spadek bezrobocia
• łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego przez stosowanie automatycznych stabilizatorów koniunktury w postaci skali podatkowej - skale podatkowe uzależnione od cyklu koniunkturalnego oraz zasiłki dla bezrobotnych.

Spór o interwencjonizm

Uważa się, że od początku makroekonomia podzielona jest na dwie główne szkoły myślenia - keynesizm i monetaryzm. Keynesiści i monetaryści kontynuują starą dyskusję o różnicach między laissez-faire'yzmem a interwencjonizmem i nigdy nie przestali się spierać o właściwą rolę rządu w gospodarce. Keynesiści uważają, że rynek jest niedoskonały. Rząd, jako uczestnik życia gospodarczego ma przewagę ze względu na posiadane informacje. Keynesiści wierzą więc w skuteczną i aktywną politykę interwencyjną. Monetaryści zaś postrzegają państwo (polityków, biurokrację) jako przeszkody w pomyślnym usuwaniu zawodności rynku. Eksponują niestosowność interwencji rządu i jego niezdolność stabilizacji gospodaki. Uważają niedoskonałość rynku za zjawisko o mniejszym znaczeniu.

Interwencjonizm — artykuły polecane

Turbokapitalizm — Polityka fiskalna — Automatyczny stabilizator koniunktury — Merkantylizm — Etatyzm — Keynesizm — Gospodarka centralnie planowana — Inflacja — Cechy gospodarki rynkowej

Bibliografia

• Burda M., Wyplosz C. (2000), Makroekonomia. Podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Cameron R., Neal L. (2004), Historia gospodarcza świata. Od paleolitu do czasów najnowszych, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa
• Domańska E. (2000), Wokół interwencji państwa w gospodarkę, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Heffernan S. (2007), Nowoczesna bankowość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2010), Bankowość: podręcznik akademicki, Poltext, Warszawa
• Markowski A., Pawelec R. (2002), Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych. Wilga, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Morawski W. (2002), Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości, Wydawnictwo TRIO, Warszawa
• Nazarko Ł. (2015), Polityka innowacyjna - inteligentny interwencjonizm?
• Sloman J. (2001), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Wachowiak P. (red.) (2006), Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa
• Winiarski B. (red.) (1996), Polityka ekonomiczna, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław

Autor: Katarzyna Pawlik, Katarzyna Kolodziejczyk, Dawid Skwarek