Efekt skali

Efekt skali jest miarą zmiany produkcji, następującą w związku ze zmniejszeniem kosztów produkcji i zwiększeniem zużycia środków. Jest głównym czynnikiem wpływającym na długookresowe przeciętne koszty całkowite. W firmach, w których występują efekty skali na poziomie produkcyjnym ilość wytworzonych jednostek ma znaczący wpływ na zmianę długookresowego kosztu przeciętnego. Rozróżniamy trzy rodzaje efektów skali: rosnący, malejący oraz stały.

Rosnące przychody ze skali sprawiają, że dane przedsiębiorstwo staje się większe. Malejące przychody ze skali ograniczają ich wzrost, natomiast stałe przychody ze skali nie oddziałują na wielkość przedsiębiorstwa.

Przyjęło się, że produkcja na dużą skalę daje więcej korzyści niż produkcja małych rozmiarów np. przemysł hutniczy, samochodowy, lotniczy, naftowy, wymaga bezustannego ponoszenia znacznych nakładów na badania i rozwój. Jest wiele argumentów przemawiających za słusznością tej tezy, niemniej jednak w wielu dziedzinach działania skromnych przedsiębiorstw są efektywniejsze niż konkurujących z nimi olbrzymich koncernów. Przykład stanowi przemysł lekki, w skład którego wchodzą: bawełniany (tkalnie i przędzalnie), drzewny i ceramiczny, gdzie ogromne maszyny nie wpłynęłyby korzystnie na rezultat prac, a wręcz przeciwnie. Zakłady w takich gałęziach przemysłu są więc średniej lub małej wielkości. Nieraz skutkuje to dokładniejszym, jakościowo lepszym i misterniejszym wykonaniem niż w gigantycznych przedsiębiorstwach, w których, przeważnie realizując masowe projekty, można przeoczyć wiele szczegółów.

W niektórych sektorach, w których wytwarza się usługi tj. fryzjerstwo czy służba zdrowia, korzyści skali są trudne do osiągnięcia.

Istnieją jednak pewne działy gospodarki prowadzące jednocześnie obie metody produkcji na małą i wielką skalę.

Poruszając temat efektu skali, możemy mówić o związanych z nią korzyściach i kosztach.

TL;DR

Efekt skali to zmiana produkcji i kosztów produkcji w związku ze zmniejszeniem kosztów i zwiększeniem zużycia środków. Rosnące przychody ze skali sprawiają, że przedsiębiorstwo staje się większe, malejące ograniczają wzrost, a stałe nie wpływają na wielkość. W niektórych sektorach, takich jak fryzjerstwo czy służba zdrowia, korzyści skali są trudne do osiągnięcia. Korzyści skali obejmują większą efektywność, oszczędności, lepsze finansowanie i dystrybucję. Koszty skali występują, gdy przedsiębiorstwo rośnie nadmiernie i przekracza koszt przeciętny. Stałe przychody ze skali oznaczają, że długookresowe koszty całkowite są stałe niezależnie od wielkości produkcji.

Korzyści skali

Korzyści skali (economies of scale) - inaczej rosnące przychody ze skali - korzyści związane z produkcją masową.występują w sytuacji, kiedy maleją długookresowe koszty przeciętne, a jest to rezultatem zwiększonych nakładów i rosnącej produkcji (przy założeniu stałych czynników produkcji).

Korzyści skali, a więc korzyści związane z realizacją produkcji większych rozmiarów, dzielą się na: wewnętrzne (zmiany wewnątrz przedsiębiorstwa) i zewnętrzne (niewymierzalne bezpośrednio, odnoszące się do samej gospodarki lub jej gałęzi).

Wewnętrzne

definiowane są jako te korzyści, których źródła tkwią w zmianach wewnętrznych zakładu. Polegają na zmniejszeniu kosztu przeciętnego następującego po zdyskontowaniu korzyści powiązanych ze zwiększeniem rozmiaru produkcji.

1. Większa liczba zatrudnionych przyczynia się do pogłębienia procesu podziału pracy, co z kolei powoduje wzrost specjalizacji personelu i lepsze wykonywanie przez nich pracy.
2. Produkcja na większą skalę sprzyja efektywniejszemu wykorzystaniu specjalizacji w zarządzaniu (począwszy od niższego szczebla, a kończąc na najwyższym np. menedżerach).
3. Efektywniejsze zastosowanie wiedzy technicznej umożliwia wykorzystanie nowoczesnych, drogich maszyn i urządzeń, które - w wielu dziedzinach produkcji - występują jedynie w dużych jednostkach.
4. Oszczędność związana z integracją (połączone zakłady osiągają znacznie lepsze efekty)
5. Rozmiar przedsiębiorstwa ma duże znaczenie w sytuacji, gdy przy zakupie pewnych surowców oraz usług liczy się siła przetargowa. Producent może dyktować ceny swoich produktów, płacić mniej za określone surowce itp.
6. Całkowity koszt reklamy w dużym przedsiębiorstwie jest większy, ale już na jednostkę sprzedaną niższy niż w małej firmie.
7. Duże przedsiębiorstwo ma więcej źródeł finansowanie, a co za tym idzie - więcej możliwości rozwoju.
8. Pożyczkodawcy chętniej udzielają kredytów większym firmom (również przy niższym oprocentowaniu) niż małym.
9. Duże przedsiębiorstwa mają możliwość dystrybucji swoich produktów w kraju i za granicą, w przeciwieństwie do małej firmy, która zazwyczaj ogranicza się do lokalnego lub krajowego rynku.
10. W wielkich przedsiębiorstwach ryzyko handlowe jest znacznie mniejsze przez wzgląd na wytwarzanie zróżnicowanego asortymentu produktów (brak obawy, że niepowodzenie jednego artykuły może zrujnować całą firmę).

Rys. 1. Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych

Zewnętrzne korzyści skali - korzyści, które związane są ze skalą gałęzi lub gospodarki jako całości. Powstanie dużych przedsiębiorstw w poszczególnych gałęziach sprzyja tworzeniu lub napędzaniu firm małej i średniej wielkości. Potęguje to zmniejszenie kosztu przeciętnego w przyszłości. Zewnętrzne korzyści skali są często niewymierzalne bezpośrednio. Dotyczy to szczególnie tych, które łączą się z rozwojem gospodarki jako całości, np. korzyści powiązane z rozwojem sieci energetycznej w danym kraju.

Koszty skali

Koszty skali (diseconomies of scale), a więc niekorzyści skali, malejące przychody ze skali występujące przy realizowaniu produkcji większych rozmiarów, pojawiają się przy wzroście kosztu przeciętnego i zwykle są efektem nadmiernego rozrostu zakładu. Tak, jak w przypadku korzyści skali, te koszty dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne.

Wewnętrzne

następuje po przekroczeniu przez przedsiębiorstwo kosztu przeciętnego.

1. Straty spowodowane m.in. szybkim wzrostem kosztów transportu i administracji.
2. W wyniku zmniejszonej efektywności i nieprawidłowych decyzji kierownictwa usiłuje się osiągnąć tzw. dyfuzję władzy czyli pewnego rodzaju autonomię konkretnych działów przedsiębiorstwa.
3. Problemy z koordynacją działań przez kadrę kierowniczą.

Zewnętrzne

następuje, gdy rozpowszechniające się przedsiębiorstwo napotyka na pewnym etapie tzw. wąskie gardła (np. w odniesieniu do surowców, materiałów lub mocy produkcyjnych)

1. Koszty związane z zaistnieniem wąskich gardeł w zakresie surowców lub braku zdolności zakładu do uzyskania określonej ilości produktów w planowanym czasie.
2. Koszty wynikające z zanieczyszczenia środowiska.

Stałe przychody ze skali

Stałe przychody ze skali (constant returns to scale) długookresowy koszt całkowity nie jest zależny od poziomu produkcyjnego, jest on stały bez względu na wielkość produkcji. Niezależnie od ilości wyprodukowanych jednostek wysokość długookresowych przeciętnych kosztów całkowitych przedsiębiorstwa jest stały.

Efekt skali — artykuły polecane

Korzyści skali — Koszt stały — Ekonomia skali produkcji — Krzywa doświadczeń — Postęp techniczny — Koszt zmienny — Efekt zewnętrzny — Efekt synergii — Outsourcing taktyczny

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (1999), Podstawy mikroekonomii, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Krugman P., Wells R. (2020), Mikroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mankiw N., Taylor M. (2015), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Marzec J. (1998), Produkty i czynniki produkcji w badaniach efektywności kosztowej banków, Wrocław
• ŻŻXXXX Kachniarz M. (2007), Efekt skali a efektywność usług publicznych

Autor: Agata Wlazły, Dominika Strzelec