Samorząd terytorialny

Samorząd terytorialny
Polecane artykuły
Starostwo powiatowe Administracja publiczna Zadania publiczne gminy Funkcje współczesnego państwa Administracja samorządowa Prawo Zadanie publiczne Formy organizacyjne jednostek samorządowych Administracja

Samorząd terytorialny jest wynikiem decentralizacji finansów publicznych do szczebla lokalnego, w wyniku której następują zmiany jakościowe chronione najwyższym aktem prawnym - Konstytucją. Jest podstawą formą organizacji władz lokalnych. W ogólnym znaczeniu, istotą samorządu jest powierzenie zarządu sprawami publicznymi samym zainteresowanym - czyli, z mocy prawa, odpowiednio zorganizowanemu zrzeszeniu obywateli. W odniesieniu do samorządu terytorialnego polega to na utworzeniu i akceptacji przez państwo, autonomicznego względem niego, systemu organów i wyposażenie ich w odpowiednie kompetencje władcze. Istotnym warunkiem powstania takich organów jest akceptacja przez państwo odrębności sfery interesów społeczności lokalnej i regionalnej, przy jednoczesnym istnieniu interesów całego społeczeństwa.

Ta odrębność interesów ma wyraz prawny, w postaci nadania związkom samorządowym osobowości prawnej oraz ekonomicznej, w postaci ich uwłaszczenia. Samorząd terytorialny jest, zatem wyodrębnionym w strukturze państwa związkiem terytorialnej społeczności, powoływanym do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażonym w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań. Z faktu wyodrębnienia terytorialnych związków samorządowych wynika ich względna niezależność od innych części aparatu państwowego (organów rządowych), a w konsekwencji możliwość kształtowania własnej, wewnętrznej organizacji, wybór organów przedstawicielskich oraz uprawnienia do stanowienia prawa miejscowego.

TL;DR

Samorząd terytorialny jest formą organizacji władz lokalnych, które mają autonomię w wykonywaniu zadań administracji publicznej. Istnieje wiele definicji samorządu terytorialnego, ale wszystkie podkreślają jego odrębność od administracji rządowej. Samorząd ma misję realizacji idei samorządności, aktywizacji społeczności lokalnej i racjonalizacji działania władz publicznych. Samorząd terytorialny ma wiele zadań, takich jak zapewnienie infrastruktury społecznej i technicznej, ochrona środowiska, porządek i bezpieczeństwo publiczne, oraz rozwój regionalny. W Polsce funkcjonują samorządy gminne, powiatowe i wojewódzkie. Samorząd terytorialny ma wiele zalet, takich jak większa bliskość z obywatelami, lepsze zrozumienie i wsparcie dla lokalnych potrzeb, większa efektywność i większa władza w lokalnych rękach. Jednak ma też pewne ograniczenia, takie jak brak adekwatnego budżetu, ograniczona zdolność do podejmowania decyzji, brak odpowiedniego doświadczenia i wiedzy oraz niepewność polityczna.

Definicje samorządu terytorialnego

Nie da się wskazać na jedną, dobrą i akceptowaną przez wszystkich definicję samorządu terytorialnego. Istnieje wiele określeń i różnią się one w szczegółach.

W literaturze polskiej:

1. "Zdaniem Jerzego Panejki: samorząd jest opartą na przepisach ustawy, zdecentralizowaną administracją państwową, wykonywaną przez lokalne organy, niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielnie w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego.
2. Według Bohdana Wasiutyńskiego samorząd jest: wykonywaniem części administracji państwowej przez organizacje obdarzone osobowością prawną, działające we własnym imieniu z mocy przyznanego im prawa pod określonym nadzorem państwa.
3. Tadeusz Bigo przez pojęcie "samorząd terytorialny" rozumiał korporacje będące osobami prawnymi (podmiotami), zdecentralizowanymi i odrębnymi od państwa, powołane przez ustawy do wykonywania obowiązków i praw (publicznych) z zakresu administracji publicznej z wykorzystaniem władztwa administracyjnego.
4. Teresa Rabska, według niej: samorządem jest wyodrębniona grupa społeczna, określona przez prawo, której członkostwo powstaje z mocy prawa, powołana do wykonywania zadań administracji państwowej, w granicach przez prawo określonych, w sposób samodzielny, w formach właściwych dla administracji państwowej, posiadająca własną organizację, ustaloną w przepisach prawnych, o charakterze przedstawicielskim, pozostającą pod kontrolą tej grupy społecznej, która ją wybrała. Organizacja samorządu zbudowana jest na zasadzie decentralizacji; działając na podstawie prawa pozostaje tylko pod nadzorem organów państwowych.
5. Bogdan Dolnicki przyjmuje, że samorząd terytorialny jest to: jednostka o charakterze korporacyjnym, wyposażona w osobowość prawną o charakterze publicznym i prywatnym, wypełniająca poprzez wyłonienie w drodze wyborów organy zadania administracji publicznej na zasadach określonej prawnie niezależności i podlegająca przy tym nadzorowi państwowemu.
6. W art. 3 ust. 1 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego (EKST), można znaleźć, że samorząd terytorialny oznacza: prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców". (Bandarzewski K. 2006, s. 22-24)

Misja

Misja samorządu terytorialnego jest tożsama z:

• Realizacją idei samorządności, która wyzwala w społeczności zmiany w mentalności, polegające na utożsamianiu się społeczności z władzą samorządową. Jest to wynik demokratycznego trybu wyłaniającego odpowiednie organy integrujące społeczność terytorialną,
• Aktywizacją społeczności terytorialnej, oznaczającą inspirację dla społeczności do działań na rzecz swojego lokalnego środowiska,
• Racjonalizację działania władz publicznych, które muszą mieć na uwadze potrzeby społeczności, a których spełnienie jest ograniczone w możliwościach ich zaspokajania na szczeblu jednostek podziału terytorialnego.

Zadania

W zakresie:

• Infrastruktury społecznej:

1. pomoc społeczna,
2. zabiegi zapobiegające bezrobociu,
3. dynamizacja lokalnego rynku pracy,
4. polityka socjalna (prorodzinna),
5. pomoc osobom niepełnosprawnym,
6. ochrona zdrowia (przeciwdziałanie alkoholizmowi, narkomanii i nikotynizmowi),

• Infrastruktury technicznej:

1. dostarczanie wody,
2. usuwanie ścieków komunalnych,
3. zaopatrzenie w energię elektryczną, cieplną oraz gaz,
4. utrzymywanie porządku,
5. transport publiczny,
6. budowę, remont, utrzymanie i ochronę dróg oraz zarządzanie nimi,

• Ochrony środowiska:

1. zabiegi związane z ochroną środowiska i przyrody,
2. ochrona gospodarki wodnej, wodociągów i zaopatrzenia w wodę,
3. usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych
4. unieszkodliwianie odpadów komunalnych,

• Porządku i bezpieczeństwa publicznego:

1. zapobieganie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych,
2. zadania związane z sytuacjami kryzysowymi,

• Rozwoju regionalnego:

1. zaspakajanie potrzeb zbiorowych społeczności.

Władze samorządowe i publiczne tworzą system władzy i pewną kategorię własności w odniesieniu do otoczenia, z której wynikają ważne konsekwencje:

• Działalność władz musi być koordynowana względem gospodarstw domowych, oraz przedsiębiorstw
• Wyżej wymieniona koordynacja musi dotyczyć sfery podatkowej i polityki wydatkowej
• Odpowiedzialność za sprawy publiczne

W Polsce funkcjonują dwa rodzaje samorządu lokalnego (gmina i powiat), oraz samorząd województwa (samorząd regionalny). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej traktuje samorząd terytorialny jako element organizacji państwa, odrębny i niezależny od administracji rządowej.

Samorząd terytorialny - przykłady

• Samorząd Gminny - jest to najniższy szczebel samorządowy. W jego skład wchodzą władze wybierane przez lokalną społeczność w wyborach powszechnych. Do ich zadań należy m.in. utrzymanie dróg, oświetlenia, szpitali, szkół, świetlic, gospodarowanie środkami finansowymi, planowanie przestrzenne oraz wspieranie lokalnej gospodarki. Przykładem samorządu gminnego jest Gmina Czerwionka-Leszczyny w województwie śląskim.
• Samorząd Powiatowy - jest to drugi poziom samorządu terytorialnego. Jego zadania obejmują m.in. tworzenie i utrzymanie dróg powiatowych, planowanie i wspieranie rozwoju przemysłu, zarządzanie publicznymi szpitalami i placówkami oświatowymi, wspieranie przedsiębiorczości, tworzenie programów społecznych, a także kontrola i wsparcie działalności gmin. Przykładem samorządu powiatowego jest Powiat Bielski w województwie śląskim.
• Samorząd Wojewódzki - jest to trzeci i najwyższy szczebel samorządowy. Do jego zadań należy m.in. zarządzanie szpitalami wojewódzkimi, kontrola działalności gmin i powiatów, tworzenie i wspieranie programów społecznych i edukacyjnych, wspieranie przedsiębiorczości, a także kreowanie i wspieranie rozwoju gospodarczego regionu. Przykładem samorządu wojewódzkiego jest Województwo Śląskie.

Samorząd terytorialny - mocne strony

Samorząd terytorialny ma wiele zalet, które są ważne dla zdrowej demokracji. Są to:

• Większa bliskość z obywatelami: samorząd terytorialny oferuje obywatelom bezpośrednią kontrolę nad wszystkim, co dzieje się w ich społeczności. Obywatele mają możliwość bezpośredniego udziału w decyzjach dotyczących ich społeczności, co zapewnia zwiększoną odpowiedzialność i zaangażowanie.
• Lepsze zrozumienie i wsparcie: Samorząd terytorialny jest w stanie lepiej zrozumieć i wesprzeć lokalne potrzeby i interesy, ponieważ jest on bliżej lokalnych społeczności.
• Zwiększony poziom odpowiedzialności: obywatele są w stanie śledzić działanie władz samorządowych i wywierać na nich presję, jeśli są one niewłaściwe. Samorząd terytorialny odpowiada za swoje decyzje i odpowiada za swoje działania.
• Większa efektywność: Samorząd terytorialny jest w stanie szybciej reagować na zmieniające się potrzeby i problemy społeczności, ponieważ jest on bliżej obywateli.
• Większa władza w lokalnych rękach: samorząd terytorialny pozwala obywatelom wzmocnić swoją władzę nad lokalnymi sprawami i sprawić, by lokalna społeczność miała większy wpływ na swoją przyszłość.

Samorząd terytorialny - ograniczenia

Samorząd terytorialny ma wiele zalet, ale wraz z nimi istnieją również pewne ograniczenia i słabe strony. Oto niektóre z nich:

• Brak adekwatnego budżetu i ograniczone środki finansowe: Samorząd terytorialny, w przeciwieństwie do państwa, nie ma możliwości emisji obligacji lub obniżania podatków, aby zwiększyć swoje środki finansowe. Oznacza to, że jest zmuszony do wybierania spośród wielu żądań, z którymi do niego zwracają się różne interesy społeczne, w zależności od dostępnego budżetu.
• Ograniczona zdolność do podejmowania decyzji: Samorząd terytorialny nie może samodzielnie podejmować wszystkich decyzji. Jest on zależny od państwa i musi przestrzegać przepisów i zasad określonych przez władzę centralną. Nie może również samodzielnie wprowadzać zmian w systemie prawnym.
• Brak odpowiedniego doświadczenia i wiedzy: Samorząd terytorialny jest często niedoświadczony w podejmowaniu odpowiednich decyzji w sprawach finansowych i społecznych. Ponadto, nie ma dostępu do pełnej wiedzy i informacji, które mogą być niezbędne do podejmowania prawidłowych decyzji.
• Niepewność polityczna: Samorząd terytorialny jest zależny od wyników wyborów, dlatego często musi dostosowywać swoje działania do aktualnie obowiązujących polityków. Może to wpływać na jakość i wydajność wykonywanej pracy.

Bibliografia

• Bandarzewski K. (2006), Prawo samorządu terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Piasecki A. K. (2009), Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Stahl M. (2010), Encyklopedia samorządu terytorialnego, część I Ustrój, Wydawnictwo Difin, Warszawa
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95

Autor: Agata Migdał, Natalia Hulbój

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.