Szara strefa

Szara strefa jest częścią gospodarki w której produkcja oraz sprzedaż dóbr i usług nie są objęte systemem ewidencji statystycznej. Obejmuje całą, w danym momencie niezarejestrowaną, działalność gospodarczą, która sprzyjałaby oficjalnemu zwiększeniu PKB brutto, jeżeli działalność byłaby zarejestrowana.

Szara strefa jest również nazywana gospodarką nieoficjalną, bądź gospodarką cienia. Jako zjawisko społeczne jest związane z pracą "na czarno", która nie zapewnia świadczeń socjalnych. Często dla pracodawcy jest to sposób na obniżenie kosztów zatrudnienia, natomiast dla pracownika jest to głównie lepiej płatna lub jedyna możliwa do znalezienia praca. Szara strefa dostarcza setek tysięcy miejsc pracy ze względu na niepłacenie podatków oraz unikanie innych kosztów. W przypadku jej natychmiastowej rejestracji konsekwencją będzie znaczny wzrost kosztów lub bankructwo działających tam przedsiębiorstw i tym samym znaczny wzrost bezrobocia.

TL;DR

Szara strefa jest niezarejestrowaną działalnością gospodarczą, która przyczynia się do nieoficjalnego zwiększenia PKB. Jest związana z pracą "na czarno" i brakiem świadczeń socjalnych. Przyczynami istnienia szarej strefy są wysokie podatki, niska jakość państwowych instytucji, zbyt rygorystyczne przepisy, zmniejszenie jakości usług publicznych i kwestie moralne. Działalność w szarej strefie może być nielegalna, ukryta lub nieformalna. Jej rozmiary można mierzyć różnymi metodami, a ograniczanie jej wymaga uproszczenia systemu podatkowego, obniżenia obciążeń fiskalnych, redukcji regulacji i wspierania obrotu bezgotówkowego.

Przyczyny istnienia szarej strefy

Walka z szarą strefą w gospodarce była ważnym politycznym celem w przeciągu ostatnich dziesięcioleci. Szara strefa włącza prawną produkcję dóbr i usług, która świadomie ukrywa się przed organami władzy z następujących przyczyn:

• Podatki i ubezpieczenie

Wysokie podatki powodują iż pracownicy lub przedsiębiorcy wybierają szarą strefę, która oferuje wyższe dochody.

• Jakość państwowej instytucji

Jakość państwowej instytucji jest innym kluczowym czynnikiem rozwoju nieformalnego sektora. Szczególnie, biurokracja i możliwość korumpowania urzędników jest połączona ze zwiększeniem nieoficjalnej działalności, podczas gdy dobra reguła prawna zapewnia formalne korzyści.

• Przepisy

Przepisy rynku pracy albo bariery w handlu, są innymi istotnymi czynnikami które zmniejszają wolność jednostek w oficjalnej gospodarce. Prowadzą one do istotnego zwiększenia pracowniczych kosztów w oficjalnej gospodarce. Państwa mocniej ingerujące w przepisy gospodarcze wykazują wyższy wskaźnik obywateli pracujących w szarej strefie.

• Publiczny Sektor Usług

Powiększenie szarej strefy gospodarki zmniejsza państwowe dochody (urząd skarbowy), które w obrocie zmniejszają jakość i ilość publicznie zaopatrywanych dóbr i usług.

• Moralność podatkowa

Efektywność publicznego sektora ma też pośredni wpływ na rozmiar szarej strefy. Podatkowa zgoda jest umową skierowaną do państwa i obywateli, która zawiera w sobie prawa i obowiązki podatników z jednej strony ale również obowiązki państwa i jego organów podatkowych. Podatnicy są bardziej chętni płacić podatki jeżeli otrzymują oni w zamian wartościowe państwowe usługi.

Elementy szarej strefy

• działalność nielegalna - zakazana przez prawo i ścigana jako naruszenie bądź przekroczenie prawa. Taka działalność dotyczy głównie wartości dodanej związanej z nielegalnym sprowadzaniem z zagranicy papierosów, towarów i produkcji i rozprowadzaniem narkotyków oraz z prostytucją i sutenerstwem.
• działalność ukryta - kiedy transakcje same w sobie nie są sprzeczne z prawem, ale również nie są zgłaszane żeby można było uniknąć różnych procedur administracyjnych. Ukryta działalność jest prowadzona przez legalnie zarejestrowane przedsiębiorstwa.
• działalność "nieformalna" - to zazwyczaj w sytuacja, gdy nie prowadzi się żadnych rejestrów. Chodzi tu o zaniżanie obrotów, głównie celem obniżenia uciążliwości wynikających z opodatkowania. Inny powód ukrywania części produkcji dóbr lub usług to niewypełnianie standardów wymaganych przez przepisy prawa (na przykład z powodu braku odpowiednich uprawnień, czy też niespełniania norm technicznych lub wymogów ochrony środowiska).

Zwykle takie zdarzenia istnieją wśród mikro - i małych przedsiębiorstw niż średnich i dużych, ale są także wyjątki.

Podział działalności w szarej strefie

Działalność w szarej strefie można podzielić na:

• niezabronione oraz
• zabronione rodzaje nieujawnionej działalności.

W przypadku niezabronionej działalności, jej głównym celem jest ochrona przed podatkami oraz innymi opłatami, takimi, jak: składki ubezpieczeniowe, obowiązkowe fundusze itp. Natomiast w zabronionych rodzajach działalności, niezgodnych z prawem wymienia się: pędzenie bimbru, produkcję i sprzedaż narkotyków itp. Zazwyczaj jest to działalność, która przynosi wysokie dochody.

Typowa działalność w szarej strefie:

• posady z niezadeklarowanym dochodem
• wypłata pensji w gotówce, unikanie podatków
• przemyt towarów zza granicy
• produkcja podrobionych towarów

Mierzenie rozmiarów szarej strefy gospodarczej

Obliczanie wielkości szarej strefy Można zmierzyć wielkość szarej strefy w mikro poziomie przy użyciu ankiety, kwestionariusza lub alternatywnych pośrednich metod, takich jak popyt waluty. Kolejna metoda - wielu wskaźników wielu powodów (Multiple Indicators Multiple Causes (MIMIC)) - wskazuje, że szara strefa jest sformalizowana jako rezultat wielu przyczyn, jak stawki podatkowe, stopień regulacji lub poziom bezrobocia. Można wyróżnić kilka grup metod pośrednich:

• analizy rynku pracy,
• analizy fiskalne,
• analizy sfery monetarnej,
• analizy porównawcze w rachunkach narodowych - rozbieżności między dochodami i wydatkami gospodarstw domowych,
• modelowanie ekonometryczne,
• podejścia wyrywkowe i ciekawostkowe.

Metody ograniczania szarej strefy

Wymienione powyżej elementy pozytywnego odziaływania szarej strefy na gospodarkę należy zauważać, ale trzeba przede wszystkim pamiętać, że w dużej mierze są one pochodną niedoskonałości systemu gospodarczego, który zmusza część przedsiębiorców i konsumentów do "ukrywania się" w szarej strefie. Ponadto należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że owe nieliczne pozytywne mechanizmy związane z szarą strefą gospodarczą nie zmieniają ogólnej negatywnej oceny tego zjawiska. Dlatego, w ocenie Instytutu, wskazane jest prowadzenie polityki gospodarczej, w tym szczególnie polityki regulacyjnej, dążącej do ograniczania zakresu działalności nierejestrowanej.

Wśród najważniejszych elementów takiej polityki państwa wskazać należy przede wszystkim takie działania jak:

• upraszczanie systemu podatkowego,
• obniżanie obciążeń fiskalnych,
• ograniczanie pozapodatkowych kosztów związanych z prowadzeniem działalności,
• zmniejszanie liczby regulacji, w tym liczby koncesji i pozwoleń,
• ograniczenie do niezbędnego poziomu liczby i zakresu dopuszczalnych kontroli w firmach,
• wspieranie rozwoju i promowanie obrotu bezgotówkowego (m.in. poprzez promowanie płatności elektronicznych, czy też wprowadzanie administracyjnych ograniczeń płatności gotówkowych).

Szara strefa — artykuły polecane

Harmonizacja podatków — Cena transferowa — Praca na czarno — Rezydencja podatkowa — Klin podatkowy — Rynek krajowy — Import — System podatkowy — Przyczyny bezrobocia

Bibliografia

• Caban W. (2006), Ekonomia. Podręcznik dla studiów wyższych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Informatyki, Łódź
• Czarny B. (1998), Podstawy Ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Pauch D. (2015), Zjawisko szarej strefy w gospodarce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 864, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 76
• Schneider F. (2012), The Shadow Economy and Work in the Shadow:What Do We (Not) Know?, IZA Discussion Paper, nr 6423
• Schneider F. (2016), Out of the Shadows: Measuring Informal Economic Activity, Chapter 4, Index of Economic Freedom

Autor: Joanna Dziwik, Serhiienko Maiia