Decentralizacja

Decentralizacja to proces przekazywania uprawnień decyzyjnych w dół hierarchii organizacyjnej, tj. delegowania ich menadżerom średniego i wyższego szczebla.

Organizacja zdecentralizowana to taka, w której uprawnienia formalne i decyzyjne są delegowane tak daleko w dół drabiny podległości służbowej, jak tylko to jest możliwe. Decentralizacja jest jednym krańcem kontinuum, którego przeciwnym krańcem jest centralizacja rozumiana jako proces ograniczania przez władze centralne samodzielności podmiotów terytorialnych i innych podmiotów korzystających z tego aspektu samorządności. (H. Izdebski 2012, s. 15). Stopień decentralizacji uprawnień decyzyjnych jest z reguły wyrazem opinii kierownictwa najwyższego szczebla o posiadanej kadrze kierowniczej. Jest wyrazem zaufania w stosunku do umiejętności i chęci korzystnego dla organizacji działania kierowników niższego szczebla i pracowników wykonawczych.

TL;DR

Decentralizacja to proces przekazywania uprawnień decyzyjnych w dół hierarchii organizacyjnej. W administracji państwowej decentralizacja dotyczy głównie gmin, które mają samodzielność w wykonywaniu zadań samorządu. Istnieje różnica między decentralizacją a dekoncentracją, gdzie decentralizacja oznacza większą niezależność organów niższego stopnia. Decentralizacja ma wiele zalet, takich jak większe możliwości wprowadzania innowacji, lepsze zarządzanie procesem decyzyjnym i bardziej efektywne rozwiązywanie problemów. Istnieją dwa rodzaje decentralizacji: pionowa, która dotyczy rozkładu uprawnień wśród kadr kierowniczych, i pozioma, która dotyczy rozkładu uprawnień w strukturze organizacji. Decentralizacja pozwala na lepsze dostosowanie się do lokalnych potrzeb.

Decentralizacja w administracji państwowej

Zgodnie z polskim porządkiem prawnym podział władzy publicznej został zagwarantowany przez ustrojodawcę poprzez wprowadzenie zasady decentralizacji, która została określona w art. 15 Konstytucji RP: Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. W polskim porządku prawnym zasada decentralizacji władzy publicznej głównie kierowana jest do gminy, która jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego odpowiada za wykonywanie wszelkich zadań samorządu niezastrzeżonych dla pozostałych jednostek samorządu terytorialnego (M. Augustyniak 2017, s. 95) Należy zauważyć, iż między pojęciami decentralizacji i dekoncentracji występuje znacząca różnica, która polega na tym, że przy decentralizacji nie chodzi tylko o rozmieszczenie kompetencji, ale także o stosunki między organami wyższego i niższego stopnia. Rozkładanie kompetencji organu centralnego na organy terenowe oznacza, że zachodzi proces dekoncentracji. Może on się przerodzić w proces decentralizacji, jeżeli organy niższego stopnia będą miały taki stopień samodzielności i niezależności od organów wyższego stopnia, który pozwoli na uznanie ich za jednostki administracji zdecentralizowanej. (E. Ura 2012, s. 95)

Pojęcie decentralizacji związane jest z wyodrębnieniem odrębnych interesów - ogólnopaństwowego i lokalnego (J. Wojnicki 2014, s. 29) Bogdan Dolnicki próbuje definiować kwestie decentralizacji jako prawne zabezpieczenie organom niższych szczebli, względnej samodzielności w stosunku do organów zwierzchnich. Wyrazem tego jest widoczne ustalenie możliwości i sposobów ingerencji wyższego szczebla w działanie jednostek, które są im podległe. Decentralizacja w strukturze organów administracji państwa polega na ustaleniu właściwych zasad nadzorczych (B. Dolnicki 2009, s. 20) Do zdecentralizowanych podmiotów, które można wyróżnić w ramach struktur państwowych zaliczamy: jednostki samorządu lokalnego i regionalnego; przedsiębiorstwa państwowe i komunalne; zakład administracyjny: państwowy, niepaństwowy i samorządowy; społeczny podmiot organizacyjny (J. Wojnicki 2014, s. 35)

Eugeniusz Ochendowski podaje kilka zalet wiążących się z wprowadzeniem systemu decentralistycznego w administracji państwowej. Należą do nich:

• wzrost możliwości wdrożenia nowości
• zmniejszenie obciążenia pionowego przepływu informacji
• wzrost poczucia odpowiedzialności związane z gotowością jej ponoszenia poprzez lepsze zapoznanie się z ogółem procesu decyzyjnego
• lepszą możliwość zarządzania procesem decyzyjnym poprzez kierownictwo w mniej zawiłej strukturze
• zbliżenie podmiotu decydującego do realizowanej sprawy (tyczy się to głównie do samorządów lokalnych)
• lepszą klarowność, która prowadzi do szybszego i lepszego poznawania wad i ich pochodzenia (J. Wojnicki 2014, s. 35)

Rodzaje decentralizacji

Decentralizacja ze względu na podział i przekazywanie uprawnień dzieli się na decentralizację pionową i poziomą.

• Decentralizacja pionowa opisuje rozkład uprawnień decyzyjnych pośród liniowej kadry kierowniczej. W obszarze tym mamy do czynienia z problematyką dotyczącą: ile przenieś uprawnień decyzyjnych na niższe szczeble kierownicze, jak w danych warunkach mieć kontrolę nad niższymi szczeblami oraz jak daleko dokonać przesunięcia w dół hierarchii. Z bardzo głęboką decentralizacją mamy do czynienia na przykład przy przekształcaniu zakładów produkcyjnych przedsiębiorstwa wielozakładowego w centra zysku. Obszar uprawnień kierowników takich zakładów zostaje poszerzony i odpowiadają oni już nie tylko za bieżące działania produkcyjne, czy efektywność produkcji, ale za długookresową rentowność produkcji danego typu wyrobów. To zmusza kierowników do pogłębionej analizy ekonomicznej, do analizy zagadnień rynkowych i sprzedaży, rozwoju i doskonalenia produktu oraz umiejętnej polityki inwestycyjnej. Dyrekcja takich zakładów zapewnia sobie kontrolę poprzez ocenianie i aprobowanie planów finansowych, inwestycyjnych, inwestycyjnych zakresie badań i rozwoju.
• Decentralizacja pozioma określa rozkład uprawnień decyzyjnych w pozostałej strukturze organizacji (w rdzeniu operacyjnym, technostrukturze, jednostkach pomocniczych). Tworząc ten obszar odpowiadamy na pytanie: ile władzy przekazać specjalistom sztabowym i specjalistom na stanowiskach wykonawczych, a ile odebrać kierownikom liniowym. Odbierając znaczną część zadania kierownikowi działu projektowego i przekazując zadanie koordynowania pracy zespołu projektowemu na czas opracowywania projektu najlepszemu specjaliście w tej dziedzinie, decentralizujemy władzę horyzontalnie. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy uprawnienia do ustalania standardów kwalifikacyjnych zostają przeniesione na stanowiska organizacyjne specjalistów działu kadr. W ten sposób kierownicy wszystkich jednostek organizacyjnych, tak sztabowych, jak i liniowych, pozbawieni są w znacznym stopniu wpływu na dobór własnych pracowników.

Decentralizacja pozwala na lepsze przystosowanie się do lokalnych potrzeb w warunkach zmiennego otoczenia rynkowego. Efektywne jej wykorzystanie wymaga spełnienia następujących warunków:

1. Kwalifikacje pracowników wykonawczych oraz kierowników kształtują się na poziomie umożliwiającym zwiększenie ich samodzielności.
2. W spójnym systemie planowania i kontroli dla całej lub części organizacji, wykorzystywane są syntetyczne wskaźniki ekonomiczne.
3. Sytuacja finansowa jednostki organizacyjnej, która określa możliwości płacowe, uzależniona jest od osiąganych syntetycznych wyników ekonomicznych.
4. Kierownicy niższych szczebli przygotowywani są motywacyjnie i oczekują zwiększenia ich uprawnień decyzyjnych.

Czynniki, które decydują o faktycznym zakresie dokonywanej decentralizacji w przedsiębiorstwie to:

• złożoność i niepewność otoczenia,
• historia organizacji,
• wpływ charakteru podejmowanych decyzji,
• zdolności menadżerów niższego szczebla.

Decentralizacja — artykuły polecane

Kadra kierownicza — Controller — Partycypacja — System jakości w gminie — Władza — Centralizacja — Henri Fayol — Formalizacja — Czynniki wpływające na zarządzanie kadrami

Bibliografia

• Augustyniak M. (2017), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym w Polsce i we Francji, Warszawa
• Dolnicki B. (2012), Samorząd terytorialny, Wolters Kluwer, Warszawa
• Flejterski S., Zioło M. (2008), Centralizacja i decentralizacja zadań publicznych w świetle wybranych rozwiązań europejskich. próba oceny, Studia Regionalne i Lokalne, Nr 3(33)
• Izdebski H. (2008), Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa
• Koźmiński A., Piotrowski W. (red.) (2010), Zarządzanie teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Lutrzykowski A. (2012), Ustrój terytorialny państwa a decentralizacja systemu władzy publicznej, Adam Marszałek, Toruń
• Peszko A., Gazda A. (1999), Podstawy zarządzania, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów
• Ricky W. (2007), Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Ura E. (2015), Prawo administracyjne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Wojnicki J. (2014), Decentralizacja władzy publicznej w państwach Europy Środkowo-Wschodniej aspekt ustrojowo-politologiczny, Difin, Warszawa

Autor: Jolanta Szewczyk, Paulina Suśniak