Partycypacja

Partycypacja (z łac. participatio) - to termin, który nie posiada jednoznacznej definicji, jednak głównie stosowany jest w celu określenia uczestnictwa danej jednostki np. w konkretnym wydarzeniu lub akcji. Używany jest on w wielu dziedzinach nauki, takich jak socjologia, psychologia, etyka czy ekonomia. Termin ten znajduje także zastosowanie w prawoznawstwie (J. Wratny 2019, s. 5).

W literaturze najczęściej wyróżnia się partycypację pracowniczą, społeczną, obywatelską oraz indywidualną.

Partycypacja pracownicza

Partycypacja pracownicza, jak sama nazwa wskazuje, nawiązuje do stosunków pomiędzy zatrudnionymi pracownikami a przedsiębiorstwem. Umożliwia pracownikom udział w procesie zarządzania poprzez ich wpływ na decyzje firmy oraz podejmowanie inicjatyw dotyczących np. sposobu wykonywania poszczególnych obowiązków lub ich podziału (D. Łochnicka 2013, s. 152). Udział w procesie zarządzania często określany jest również jako zaangażowanie pracowników w życie firmy. Partycypację pracowniczą można podzielić ze względu na (J. Piwowarczyk 2006, s. 67):

• siłę oddziaływania zatrudnionych osób na proces decyzyjny - partycypacja informacyjna, decyzyjna, konsultacyjna, finansowa
• zajmowany szczebel w hierarchii przedsiębiorstwa - partycypacja stanowiska szeregowego, średniego szczebla, kierownictwa, nadzoru właścicielskiego
• istnienie pośredników - partycypacja pośrednia, bezpośrednia
• stopień konkretności - partycypacja rzeczywista, postrzegana
• stopień formalizacji przez ustawy oraz przepisy - partycypacja formalna, nieformalna

Partycypacja społeczna

Nazywana także wspólnotową oraz horyzontalną. Partycypacja społeczna polega na przyznaniu prawa poszczególnym jednostkom na wzięcie udziału w podejmowaniu decyzji, które dotyczą danej społeczności. Prawo to zapisane jest w aktach prawnych. Wzrost znaczenia partycypacji społecznej został spowodowany przez przyznanie prawa mieszkańcom do wyrażania własnych poglądów oraz wdrażania zmian. Wówczas dany rodzaj partycypacji można określić jako sprawowanie rządów przez obywateli. Politologia uznaje partycypację społeczną jako narzędzie, które umożliwia pobudzenie zaangażowania społeczeństwa (M. Wójcicki 2013, s. 171).

Partycypacja obywatelska

Bardzo często nazywana także partycypacją publiczną. Polega ona na udziale obywateli w życiu publicznym danego kraju poprzez nawiązywanie kontaktów z organami władzy. Partycypacja obywatelska najczęściej określana jest przez (M. Wójcicki 2013, s. 172):

• Aktywność publiczną - podejmowanie działań, których zadaniem jest wpływ na władze oraz podejmowane przez nich decyzje. Często spotykaną formą aktywności publicznej wśród obywateli jest protest.
• Angażowanie obywateli - działania organizowane przez władze lub organy publiczne. Mają one na celu osiągnięcie założeń poprzez nakłonienie obywateli do poparcia danych działań. Główną formą angażowania obywateli są badania sondażowe lub spotkania z przedstawicielami władz.
• Partycypację wyborczą - ma związek z systemem demokracji. Polega na udziale obywateli w przeprowadzanych wyborach na przedstawicieli określonych stanowisk.
• Partycypację obowiązkową - zawiera wszystkie obowiązki obywateli, które ustanowione są przez prawo. Zaliczyć można do niej obowiązek płacenia podatków, które pomagają państwu prawidłowo funkcjonować.

Partycypacja indywidualna

Partycypacja indywidualna odnosi się do działań, które dokonywane są przez konkretną jednostkę. Działania te mają związek z jej oczekiwaniami wobec otaczającego społeczeństwa. Dany rodzaj partycypacji może być wyrażany między innymi poprzez wspieranie organizacji charytatywnych, działanie jako wolontariusz lub wprowadzenie w życie odpowiedzialnej konsumpcji (M. Wójcicki 2013, s. 173).

Partycypacja decyzyjna

Partycypacja decyzyjna to forma partycypacji społecznej, która daje obywatelom możliwość bezpośredniego uczestnictwa w procesach podejmowania decyzji. Jej celem jest umożliwienie obywatelom wpływu na kształtowanie polityki publicznej i decyzji podejmowanych przez instytucje publiczne. Partycypacja decyzyjna jest fundamentem demokracji, ponieważ umożliwia obywatelom aktywne uczestnictwo w procesach podejmowania decyzji.

Partycypacja decyzyjna odgrywa istotną rolę w budowaniu demokratycznego społeczeństwa, ponieważ umożliwia obywatelom bezpośredni wpływ na procesy decyzyjne. Obywatele mają możliwość wyrażania swoich preferencji, wnioskowania o zmiany w proponowanych rozwiązaniach oraz podejmowania decyzji wraz z decydentami. Dzięki temu procesy decyzyjne stają się bardziej transparentne, odpowiedzialne i reprezentatywne. Partycypacja decyzyjna umożliwia również budowanie zaufania między obywatelami a instytucjami publicznymi, co sprzyja lepszemu funkcjonowaniu demokratycznego systemu.

Przykładem inicjatywy partycypacyjnej opartej na decyzjach może być proces budżetu obywatelskiego, w którym obywatele mają możliwość samodzielnego decydowania o alokacji części środków publicznych na projekty społeczne. Innym przykładem może być organizacja paneli obywatelskich, w ramach których losowo wybrani obywatele mają możliwość współdecydowania na temat konkretnych decyzji publicznych. Partycypacja decyzyjna może również przybierać formę referendum, w którym obywatele mają możliwość bezpośredniego głosowania w sprawach istotnych dla społeczeństwa. Wszystkie te inicjatywy umożliwiają obywatelom bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje i budowanie demokratycznego społeczeństwa.

Partycypacja konsultacyjna

Partycypacja konsultacyjna jest formą partycypacji społecznej, która polega na angażowaniu obywateli w procesy konsultacyjne związane z podejmowaniem decyzji. Jej celem jest uwzględnienie opinii i potrzeb obywateli w procesach decyzyjnych oraz budowanie dialogu społecznego. Partycypacja konsultacyjna ma na celu zwiększenie uczestnictwa obywateli w procesach podejmowania decyzji i budowanie więzi między społeczeństwem a instytucjami publicznymi.

Dialog społeczny odgrywa kluczową rolę w partycypacji konsultacyjnej. Pozwala on na wymianę poglądów, argumentów i informacji między decydentami a obywatelami. Dialog społeczny umożliwia uwzględnienie różnorodnych perspektyw i opinii, co sprzyja podejmowaniu bardziej kompleksowych i zrównoważonych decyzji. Ponadto, dialog społeczny sprzyja budowaniu zaufania i współpracy między różnymi grupami społecznymi, co jest istotne dla funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa.

Przykładem inicjatywy partycypacyjnej opartej na konsultacjach może być organizacja publicznych debat, w których obywatele mają możliwość wyrażania swoich opinii na temat konkretnych problemów społecznych lub projektów. Innym przykładem może być przeprowadzenie ankiet lub konsultacji społecznych, w ramach których obywatele mają możliwość wyrażenia swoich preferencji i wniesienia swoich pomysłów. Partycypacja konsultacyjna może również przybierać formę spotkań tematycznych, w których eksperci i decydenci przedstawiają swoje propozycje, a obywatele mają możliwość zadawania pytań i wyrażania swoich opinii. Wszystkie te inicjatywy umożliwiają obywatelom uczestnictwo w procesach konsultacyjnych i budowanie dialogu społecznego.

Partycypacja finansowa

Partycypacja finansowa to forma partycypacji społecznej, która polega na angażowaniu obywateli w procesy finansowe, takie jak budżetowanie, alokacja środków publicznych i zarządzanie finansami. Jej celem jest zwiększenie zaangażowania obywateli w procesy ekonomiczne i budowanie odpowiedzialności finansowej. Partycypacja finansowa umożliwia obywatelom wpływ na gospodarkę publiczną i budowanie społecznej odpowiedzialności.

Partycypacja finansowa odgrywa istotną rolę w budowaniu zaangażowania społecznego, ponieważ umożliwia obywatelom uczestnictwo w procesach ekonomicznych i zarządzanie finansami publicznymi. Obywatele mają możliwość wyrażania swoich preferencji dotyczących alokacji środków publicznych, zgłaszania wniosków o finansowanie projektów społecznych oraz monitorowania wykorzystania środków publicznych. Partycypacja finansowa umożliwia obywatelom aktywne uczestnictwo w procesach gospodarczych i budowanie odpowiedzialności zarówno jednostek, jak i społeczeństwa jako całości.

Przykładem inicjatywy partycypacyjnej opartej na finansach może być proces budżetu partycypacyjnego, w którym obywatele mają możliwość bezpośredniego decydowania o alokacji części środków publicznych na projekty społeczne. Innym przykładem może być platforma crowdfundingowa, która umożliwia obywatelom finansowanie projektów społecznych poprzez dobrowolne wpłaty. Partycypacja finansowa może również przybierać formę uczestnictwa obywateli w procesach zarządzania funduszami publicznymi lub inwestowania w projekty społeczne. Wszystkie te inicjatywy umożliwiają obywatelom uczestnictwo w procesach finansowych i budowanie zaangażowania społecznego.

Partycypacja — artykuły polecane

Lobbing — Władza — Interesariusze — Etyka zawodowa — Decentralizacja — Organizacja międzynarodowa — Korupcja — Partykularyzm — Partycypacja społeczna

Bibliografia

• Chyłek M. (2011), Współczesne zarządzanie przedsiębiorstwem a partycypacja pracownicza, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, nr 90
• Łochnicka D. (2013), Zakres i efekty stosowania bezpośredniej partycypacji pracowniczej w polskich przedsiębiorstwach, "Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu Nr 4 (36)"
• Piwowarczyk J. (2006), Partycypacja pracownicza i jej klasyfikacja, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 711
• Szaja M. (2015), Partycypacja lokalnej społeczności w kształtowaniu procesu rozwojowego w gminie, Ekonomiczne Problemy Usług, nr 118
• Wójcicki M. (2013), Pojęcie, istota i formy partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, nr 24
• Wratny J. (2019), Fenomen partycypacji pracowniczej w nurcie przemian stosunków pracy, C.H. Beck, Warszawa

Autor: Angelika Czaja