Opcja

Opcja (kontrakt opcyjny) - jeden z instrumentów pochodnych, to prawo do przeprowadzenia w przyszłości transakcji na warunkach ustalonych dziś. Prawa tego nie trzeba realizować. Tak, więc opcja daje prawo do sprzedaży (zakupu) instrumentu bazowego (akcji, obligacji, waluty, papieru wartościowego o stałym oprocentowaniu lub indeksu akcji) w określonym terminie w przyszłości po z góry określonej cenie realizacji opcji. Typowe terminy realizacji to 3, 6 i 9 miesięcy.

Opcja jest kontraktem zawartym między dwoma stronami, z których jedna (zwana wystawcą lub podpisującym opcje) zobowiązuje się, za określoną oplata (zwana premią), do kupna lub sprzedaży określonych aktywów po cenach (zwanych cenami realizacji lub cenami wykonania) ustalonych w momencie zawierania kontraktu, w terminie wygaśnięcia opcji lub przed upływem tego terminu.

Opcje to użyteczny element bardzo złożonych strategii zabezpieczających i spekulacyjnych. Dzięki nim stwarzają możliwość dopasowania właściwości instrumentu do potrzeb uczestnika rynku.

W przypadku opcji, które nie mogą być rozliczane w formie fizycznej dostawy (np. opcje na indeksy giełdowe), lub w przypadku opcji, których warunki kontraktu nie przewidują fizycznej dostawy, rozliczenie następuje przez wyrównanie różnic cen przy wykonaniu opcji. Istota opcji sprowadza się do chęci zabezpieczenia się przed stratami wynikającymi z wahań w czasie cen przedmiotu transakcji. Specyfikę tego instrumentu finansowego tłumaczy sama geneza słowa opcja - w łacinie optio znaczy prawo, ale nie obowiązek. Opcje są pochodnymi papierów wartościowych (używa się także nazwy derywaty), co oznacza ze są to instrumenty rynku finansowego, których wartość zależy od ceny instrumentu (waloru) będącego przedmiotem transakcji. Takim instrumentem finansowym może być określony papier wartościowy (akcja, obligacja, bon skarbowy), waluta, indeks giełdowy stopa procentowa etc. Walor ten nazywa się instrumentem pierwotnym, a opcja utworzona na jego bazie instrumentem pochodnym.

Opcje posiadają dużą wrażliwość na zmianę ceny, występuje tu efekt dźwigni finansowej, która działa w obie strony - korzystną oraz niekorzystną.

TL;DR

Opcje są instrumentami finansowymi, które dają prawo do przeprowadzenia transakcji w przyszłości. Mogą być używane w strategiach zabezpieczających i spekulacyjnych. Opcje mogą być plain vanilla (proste i standardowe) lub egzotyczne (bardziej skomplikowane). Opcje mogą być kupowane lub sprzedawane, a ich cena zależy od wielu czynników. Istnieją różne strategie opcyjne w zależności od przewidywań rynkowych.

Krótka i długa pozycja

Wyróżniamy dwa rodzaje pozycji na rynku opcji.

Krótka pozycja

W krótkiej pozycji, uczestnik bierze na siebie odpowiedzialność zobowiązań powiązanych z kontraktem. Każdy, kto aktualnie posiada opcje ma prawo do ich zainkasowania, bez znaczenia ile razy opcja przechodziła z rąk do rąk na rynku wtórnym. W przypadku tej pozycji, założone są z góry rozmiary maksymalnego zysku z transakcji, jednakże nie wiemy ile możemy stracić.

Długa pozycja

W pozycji długiej to uczestnik nabywa i ma prawa związane z kontraktem. Czyli, innymi słowami - ta osoba, która kupiła, znajduje się w pozycji długiej.Będąc w tej pozycji, znamy rozmiary maksymalnej straty, a wielkość możliwego zysku jest nieograniczona

Rodzaje

Rozróżniamy podział opcji, na:

Opcja plain vanilla

Tak zwane opcje waniliowe są to najprostsze z tego typu instrumenty. Posiadają nieskomplikowaną, klasyczną budowę, co sprawia, iż są powszechne i często stosowane na rynkach. Cecha jaką posiadają, a mianowicie - standaryzacja - pozwoliła na notowanie opcji plain vanilla na giełdach. Cieszą się one znaczną popularnością.

Do nich zaliczamy:

• opcja typu call jest kontraktem między dwoma stronami, z których jedna (wystawca) zobowiązuje się za określoną opłatą (premia) do kupna określonych aktywów po cenach (zwanych cenami realizacji lub cenami wykonania) ustalonych w momencie zawierania kontraktu w terminie wygaśnięcia opcji lub przed jego upływem.
• opcja typu put jest kontraktem między dwoma stronami, z których jedna (wystawca) zobowiązuje się za określoną opłatą (premia) sprzedaży określonych aktywów po cenach (zwanych cenami realizacji lub cenami wykonania) ustalonych w momencie zawierania kontraktu w terminie wygaśnięcia opcji lub przed jego upływem.

Występuje przy tym różnica między opcjami europejskimi i amerykańskimi.

• opcja amerykańska - można ją zrealizować w przeciągu ustalonego terminu (w ciągu 3 miesięcy)
• opcja europejska - można ją zrealizować wyłącznie w określonym dniu (np.: 31.03.20XXr.)

oraz

Opcja egzotyczna

Opcje te są gatunkiem bardziej skomplikowanym niż opcje waniliowe. Są metamorfozą opcji standardowych. Odznaczają się między innymi tym, iż wysokość wypłaty nie zależy od zwyczajnej ceny w dniu rozliczenia, jak to jest w przypadku plain vanilla. Poza tym, ze względu na nieszablonową budowę, nie są notowane na rynkach publicznych. Na specjalne życzenie klientów mogą być tworzone w instytucjach finansowych. Łamana jest również zasada dotycząca daty wygaśnięcia oraz ceny realizacji.

Prawa i obowiązki kupującego i sprzedającego opcję kupna (call), oraz ich szanse i ryzyko

Wyszczególnienie	Kupujący opcję kupna	Sprzedający opcję kupna
Prawa	prawo do zakupu przedmiotu transakcji (określona liczba, termin, cena)	prawo otrzymania premii opcyjnej
Obowiązki	wypłacenie premii	w przypadku wykorzystania opcji obowiązek dostarczenia przedmiotu transakcji (określona liczba, termin, cena)
Szansa	nieograniczona	ograniczona do wysokości premii
Ryzyko	ograniczone do wysokości premii	nieograniczone

Prawa i obowiązki kupującego i sprzedającego opcję sprzedaży (put) oraz ich szanse i ryzyko

Wyszczególnienie	Kupujący opcję sprzedaży	Sprzedający opcję sprzedaży
Prawa	prawo do sprzedaży przedmiotu transakcji (określona liczba, termin, cena)	prawo otrzymania premii opcyjnej
Obowiązki	wypłacenie premii	w przypadku wykorzystania opcji obowiązek kupienia przedmiotu transakcji (określona liczba, termin, cena)
Szansa	nieograniczona	ograniczona do wysokości premii
Ryzyko	ograniczone do wysokości premii	nieograniczone

Cena opcji

Za nabyte prawo (opcje) musimy zapłacić jej wystawcy opłatę zwaną "premium". Bank inwestycyjny wyliczą ową opłatę na podstawie wielu czynników [E. Miklaszewska 1999, s. 13-14] Cenę opcji ustala się według skomplikowanej formuły na podstawie modelu Blacka/Schoelsa z uwzględnieniem:

• ceny akcji
• terminu ważności opcji
• ryzyka akcji
• oczekiwanej dywidendy
• cena realizacji lub cena wykonania - jest to cena, według której zawarta zostanie transakcja w przyszłości,
• premia - jest to cena, jaka płaci nabywca opcji jej wystawcy za prawo kupna bądź sprzedaży określonych aktywów w przyszłości,
• termin realizacji (wygaśnięcia) opcji.

Instrumentem bazowym mogą być również surowce i towary gotowe [Z. Dobosiewicz 2000, s. 39].

Transakcje opcyjne stwarzają dobre warunki do spekulacji dzięki efektowi dźwigni, który polega na tym że opcji (premia) zmienia się bardziej niż cena będącego przedmiotem transakcji instrumentu finansowego

Nazewnictwo opcji

Opcje giełdowe posiadają ustandaryzowane nazewnictwo. Buduje się ono według następującego schematu:

Oiiikrccc

gdzie:

O - oznaczenie

iii - instrument bazowy jako symbol

m - typ oraz miesiąc wygaśnięcia

r - ostatnia cyfra roku wygaśnięcia

ccc - kurs wykonania bądź cena wykonania

Strategia

W zależności od przewidywań co do kształtowania się kursu walutowego, stóp procentowych i kursów papierów wartościowych partnerzy transakcji opcyjnej mogą przyjmować cztery strategie:

• zakup opcji kupna call
• sprzedaż opcji kupna call
• zakup opcji sprzedaży put
• sprzedaż opcji sprzedaży put

Przypisy

Opcja — artykuły polecane

Opcja CALL — Kontrakt future — Kontrakt terminowy — CDS — Opcja PUT — Transakcja SWAP — Warrant — Depozyt zabezpieczający — Transakcja nierzeczywista

Bibliografia

• Brodowska-Szewczuk J. (2015), Opcje walutowe w zarządzaniu ryzykiem kursowym a toksyczne instrumenty pochodne na rynku finansowym, "Zeszyty naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego", Siedlce
• Czekaj J. (red). (2008), Rynki Instrumenty i Instytucje Finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dębski W. (2005), Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dobosiewicz Z. (2005), Wprowadzenie do finansów i bankowości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dobosiewicz Z. (2011), Bankowość, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dziawgo E. (2015), Zarządzanie i finanse.Rynek opcji egzotycznych w Polsce, Zarządzanie i finanse", Vol.13, nr 3"
• Jankowski M.(2013), Toksyczne opcje walutowe, "Nauki o zarządzaniu", Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
• Jaworski W. (red.) (2001), Współczesny bank, Poltext, Warszawa
• Jaworski W., Zawadzka Z. (red.) (2003), Bankowość zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa
• Miklaszewska E. (1999), Podstawy finansów, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków
• Pruchnicka-Grabias I. (2016), Egzotyczne opcje finansowe - systematyka, wycena, strategie, CeDeWu, Warszawa
• Sopoćko A. (2010), Rynkowe instrumenty finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Zaremba A. (2009), Produkty strukturyzowane. Inwestycje nowych czasów, Helion, Gliwice
• Zaremba A. (2014), Giełda podstawy inwestowania, Wydawnictwo Helion, Gliwice

Autor: Paweł Zygar, Michał Jurczak, Katarzyna Chryczyk