Ijarah

Ijarah jest jednym z podstawowych islamskich instrumentów finansowych. Ijarah oznacza leasing. Zwykły leasing operacyjny polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego po wcześniej ustalonej cenie. Ta forma ijarah posiada kilka cech, które odróżniają go od innych form leasingu.

Po pierwsze finansujący jest właścicielem danego przedmiotu, a więc ponosi związane z nim ryzyko i odpowiedzialność. Za wszystkie usterki, które uniemożliwiają korzystającemu normalne użytkowanie przedmiotu odpowiada finansujący, choć możliwa jest także umowa, w której korzystający jest zobowiązany do utrzymywania obiektu i dokonywania jego podstawowych napraw.

Po drugie, leasing operacyjny jest kontraktem czasowym, a więc nie obowiązuje przez cały okres, w którym przedmiot posiada walory użytkowe. W praktyce są to umowy krótkoterminowe, a dobro wraca do finansującego po wygaśnięciu umowy, jeśli nie została ona przedłużona. Leasing operacyjny, ze względu na odpowiedzialność leżącą po stronie finansującego, stwarza zagrożenie niewłaściwego użytkowania przez korzystającego.

Problem ten nie występuje przy leasingu finansowym, gdzie okres dzierżawy jest wystarczająco długi by finansujący zdążył zamortyzować koszty i wypracowaćc zysk. Po wygaśnięciu umowy korzystający ma możliwość odkupienia przedmiotu po aktualnej cenie rynkowej. Leasing nie może zostać zerwany przed momentem jego wygaśnięcia, jeśli nie doszło do obopólnej zgody stron. Przedmiot leasingu finansowego pełni rolę zabezpieczenia dla finansującego, który w przypadku braku uiszczenia opłaty przez klienta, może zając dobro bez nakazu sądowego.

Zaletą tej formy ijaraha dla korzystającego jest zmniejszenie zobowiązań wobec fiskusa, dzięki korzyściom podatkowym, ustalonym w prawodawstwie większości państw. W odróżnieniu od kredytu bankowego, koszt pozyskania kapitału przy leasingu jest niższy, a płatności dopasowywane są do założeń budżetowych korzystającego. Może on także sprzedać prawa płynące z kontraktu przed jego zakończeniem i przenieść dotychczasowe wpłaty na konto kupującego. Taka transakcja umożliwia pozyskanie gotówki w przypadku problemów z płynnością. Nie byłoby to możliwe w przypadku zwykłego długu, ze względu na islamskie prawo. Szariat zezwala na sprzedaż aktywów fizycznych, natomiast zabronione jest sprzedawanie zobowiązań finansowych po koszcie różnym od nominalnego.

TL;DR

Ijarah to forma islamskiego leasingu. W leasingu operacyjnym finansujący jest właścicielem przedmiotu i odpowiada za usterki, a umowa jest krótkoterminowa. W leasingu finansowym korzystający może odkupić przedmiot po wygaśnięciu umowy. Leasing ma korzyści podatkowe i niższe koszty niż kredyt bankowy. Niektórzy eksperci mają wątpliwości co do długoterminowego charakteru leasingu finansowego. Ijarah jest stosowana w bankowości islamskiej poprzez zamówienie przedmiotu i zadeklarowanie leasingu.

Wątpliwości

Niektórzy z islamskich uczonych wyrażają swoje wątpliwości wobec zezwolenia na stosowanie leasingu finansowego, ze względu na długoterminowy charakter umowy i brak możliwości jej rozwiązania. W ten sposób całość ryzyka ponoszona jest przez korzystającego, szczególnie jeśli "pozostała" wartość przedmiotu jest ustalona z góry. Leasing finansowy może zatem okazać się mniej korzystny dla dzierżawcy od zwykłej pożyczki odsetkowej. Unaocznia to przykład, w którym przedsiębiorca bierze w leasing maszynę na okres pięciu lat, a po dwóch latach przestaje ją użytkować. Umowa nie może zostać rozwiązana, toteż korzystający musi spłacać kolejne raty. Jeśli płatność nie zostanie dokonana w terminie dzierżawca może stracić swój dotychczasowy udział w przedmiocie, nawet jeśli jego wartość przekracza opłatę wymaganą przy leasingu operacyjnym. Korzystając ze zwykłej pożyczki odsetkowej, przedsiębiorca sprzedałby maszynę na rynku i ograniczył tym samym straty. Według innego podejścia, leasing finansowy jest dopuszczalny jeśli spełnione są pewne warunki. Po pierwsze, finansujący, jako właściciel przedmiotu, musi przyjmować na siebie ryzyko związane z leasingiem. Zabroniony jest zatem kontrakt ijarah, gdzie finansujący pełni jedynie rolę pośrednika między dostawcą a klientem, natomiast własność jest prawnym zabezpieczeniem i gwarancją otrzymania płatności. W takim przypadku finansujący oddawałby w leasing przedmiot przed jego zakupem i mimo braku podjęcia jakiegokolwiek ryzyka, otrzymywałby wynagrodzenie. Po drugie, płatności nie mogą być dokonywane przed dostarczeniem towaru oraz po ustaniu jego użyteczności. Po trzecie, wszystkie defekty fabryczne oraz usterki, powstałe w wyniku normalnego użytkowania przedmiotu leasingu, powinny obciążać finansującego. Korzystający może być co najwyżej zobligowany do prawidłowego użytkowania i utrzymywania powierzonego mu obiektu.

Ijarah w nowoczesnej bankowości islamskiej

W praktyce, forma finansowania używana przez banki islamskie polega na złożeniu zamówienia przez klienta na zakup określonego przedmiotu i zadeklarowaniu wzięcia go w leasing. Raty naliczane są w sposób, uwzględniający odzyskanie kosztów poniesionych na zakup obiektu oraz zapewniający bankowi odpowiednią marżę zysku. Ijarah składa się zatem ze zlecenia zakupu, deklaracji leasingu oraz kontraktu leasingowego, który zapewnia korzystającemu objęcie własności przedmiotu z chwilą ustania umowy. Przeniesienie praw do obiektu wiąże się z nowym dokumentem, w którym bank składa darowiznę dotychczasowemu korzystającemu bądź też żąda zapłaty kwoty nominalnej. Zgodnie z zaleceniem Islamic Fiqh Academy, drugi rodzaj transferu własności może mieć miejsce jedynie po ustaniu umowy, w której strony uzgodniły taki warunek.

Ijarah — artykuły polecane

CDS — Akredytywa dokumentowa — Leasing nieruchomości — Forfaiting — Przewalutowanie — Faktoring — Faktoring niepełny — Sprzedaż ratalna — Akredytywa

Bibliografia

• Iqbal M., Molyneux P. (2005), Thirty years of islamic banking, Palgrave Macmillan, New York
• J. Karwowski, "Uwagi na temat bankowości islamskiej", Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2005

Autor: Dominik Gajowiak