Prawa autorskie

Prawo autorskie - zespół norm prawnych które wchodzą w skład prawa własności intelektualnej, dyscyplina prawa cywilnego oraz ogół praw jakie przysługują autorowi utworu. Wyróżniamy dwa podstawowe systemy:

• copyright na gruncie systemu common law,
• droit d’auteur funkcjonujące w państwach Europy kontynentalnej.

Przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym wizualne i audialne).

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nie ukończoną. Corpus mechanicum jest przedmiotem własności, ewentualnie innych praw rzeczowych lub praw względnych i znajdują do niego zastosowanie ogólne zasady prawa cywilnego. Oczywiście związanie dzieła z określoną rzeczą, np. rzeźbą czy malowidłem, powoduje, że wykonywanie każdego z tych praw, tzn. prawa autorskiego i prawa własności, oddziaływa wzajemnie na siebie w określony sposób.

Normy międzynarodowe w zakresie prawa autorskiego

• Konwencja genewska o prawach autorskich (1952)
• Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (1886)
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim (1996)

Podmiot prawa autorskiego

Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Z brzmienia art. 8 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynika iż twórcą jest osoba, której nazwisko zostało uwidocznione na egzemplarzach danego utworu bądź której autorstwo zostało podane do publicznej wiadomości w inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Z kolei w art. 8 pkt 3. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wspomniane jest, że jeżeli twórca nie ujawnił swojego autorstwa to tym samym zastępuje go wydawca bądź producent, natomiast w razie ich braku właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Co nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego

Przedmiotu prawa autorskiego nie stanowią:

• proste informacje prasowe,
• dokumenty urzędowe,
• materiały, symbole i znaki,
• akty normatywne lub ich urzędowe projekty.

Wygaśnięcie prawa autorskiego

Autorskie uprawnienia osobiste są ściśle związane z osobą twórcy dzieła. Uzasadnia to powstanie pytania, czy wygasają one ze śmiercią pierwotnie uprawnionego, czy też trwają nadal, bez lub z ograniczeniem w czasie.

Według naszej ustawy, a mianowicie zgodnie z art. 53 par. 2, "po śmierci twórcy, jeżeli nie wyraził on innej woli, z powództwem o ochronę autorskich dóbr osobistych mogą wystąpić: małżonek, rodzice, dzieci lub rodzeństwo twórcy". Przepis ten przesądza zatem trwanie ochrony osobistej po śmierci twórcy, nie przesądzając jednak, czy jest to ochrona twórcy, jego bliskich czy też winna być ona realizowana w imię interesu publicznego.

Odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich

Twórcy, którego autorskie prawa osobiste zostały naruszone, przysługuje roszczenie o zaniechanie tego działania. W przypadku, kiedy doszło już do naruszenia tych praw, twórcy przysługuje roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, czyli usunięcie przez sprawcę skutków naruszenia.

Jeśli działanie, które wywołało naruszenie było zawinione, twórca może domagać się zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub zasądzenia odpowiedniej kwoty pieniężnej na wskazany przez niego cel społeczny.

Międzynarodowe normy dotyczące prawa autorskiego

Konwencja genewska

Jedną z kluczowych międzynarodowych norm dotyczących prawa autorskiego jest Konwencja genewska. Jest to międzynarodowy traktat, który został przyjęty w 1952 roku podczas Międzynarodowej Konferencji Prawa Autorskiego w Genewie. Celem Konwencji genewskiej jest ochrona praw autorskich w dziedzinie literatury, nauki i sztuki.

Konwencja genewska wprowadza szereg zasad i standardów, które mają na celu zapewnienie ochrony autorom i twórcom. Wśród najważniejszych zagadnień poruszanych w Konwencji genewskiej znajdują się prawa moralne autorów, prawa ekonomiczne autorów, ochrona praw autorskich przed nadużyciami oraz wzajemne uznawanie praw autorskich między państwami.

Konwencja berneńska

Innym ważnym międzynarodowym traktatem dotyczącym prawa autorskiego jest Konwencja berneńska. Jest to najstarsze i najbardziej wpływowe międzynarodowe porozumienie w zakresie ochrony praw autorskich. Konwencja berneńska została przyjęta w 1886 roku w Bernie i obecnie jest ratyfikowana przez ponad 180 państw.

Konwencja berneńska wprowadza zasady dotyczące ochrony praw autorskich, w tym okres ochrony, prawa moralne autorów, prawa ekonomiczne autorów oraz zasady wzajemnego uznawania praw autorskich między państwami. Konwencja berneńska zakłada również harmonizację przepisów dotyczących ochrony praw autorskich w różnych państwach, co ma na celu ułatwienie wymiany kulturalnej i twórczej między krajami.

Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej

Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) dotyczący wykonawców, producentów fonogramów i nadawców (WCT) oraz Traktat WIPO dotyczący organizacji i funkcjonowania internetowych baz danych (WPPT) są również istotnymi międzynarodowymi normami dotyczącymi prawa autorskiego. Oba traktaty zostały przyjęte w 1996 roku i mają na celu ochronę praw wykonawców, producentów fonogramów, nadawców oraz organizacji i funkcjonowania internetowych baz danych.

WCT wprowadza szereg zasad dotyczących praw wykonawców, producentów fonogramów i nadawców, w tym prawo do kontroli nad wykorzystaniem ich utworów oraz prawo do wynagrodzenia za ich wykorzystanie. WPPT natomiast reguluje kwestie związane z organizacją i funkcjonowaniem internetowych baz danych, w tym ochronę bazy danych jako tworu intelektualnego oraz prawa do wykorzystania i rozpowszechniania danych zawartych w bazie.

Prawa osobiste twórcy

Prawo do autorstwa

Pierwszym i najważniejszym prawem osobistym twórcy jest prawo do autorstwa. Oznacza to, że twórca ma prawo być uznany za autora swojego utworu. Jest to niezbywalne prawo, które nie może zostać przekazane innym osobom. Twórca ma prawo do zostania wymienionym jako autor utworu i ma prawo do utrzymania swojego autorstwa w tajemnicy, jeśli tak sobie życzy.

Prawo do autorstwa jest niezwykle istotne dla twórców, ponieważ daje im nie tylko uznanie za ich pracę, ale również umożliwia kontrolę nad tym, jak ich twórczość jest odbierana przez innych. Twórca ma prawo do przypisania swojego imienia każdej kopii utworu oraz do żądania, aby jego imię zostało usunięte z utworu, jeśli został on zmieniony w sposób, który narusza jego dobre imię.

Prawo do nienaruszalności utworu

Kolejnym ważnym prawem osobistym twórcy jest prawo do nienaruszalności utworu. Oznacza to, że twórca ma prawo do ochrony swojego utworu przed zmianami, które mogą zniekształcić jego pierwotne przesłanie lub wartość artystyczną. Twórca ma prawo do nieingerencji w swoje dzieło i do jego ochrony przed wszelkimi działaniami, które mogą wpływać negatywnie na jego integralność.

Prawo do nienaruszalności utworu daje twórcy pewność, że jego praca pozostanie nienaruszona i nie zostanie zmieniona w sposób, który może zniekształcić jej oryginalny zamysł. Twórca ma prawo do sprzeciwu wobec wszelkich zmian w swoim utworze, które mogą naruszać jego wizję artystyczną.

Prawo do decydowania o sposobie wykorzystania utworu

Ostatnim prawem osobistym twórcy jest prawo do decydowania o sposobie wykorzystania utworu. Twórca ma prawo do samodzielnego decydowania o tym, jak jego twórczość będzie wykorzystywana przez innych. Oznacza to, że twórca ma prawo do wyrażenia zgody na wszelkie formy wykorzystania swojego utworu, takie jak publikacja, reprodukcja, dystrybucja czy adaptacja.

Prawo do decydowania o sposobie wykorzystania utworu daje twórcy kontrolę nad tym, jak jego praca jest wykorzystywana i komercjalizowana. Twórca ma prawo do ustalania warunków, na jakich jego utwór może być wykorzystywany, oraz do negocjowania umów licencyjnych z podmiotami, które chcą skorzystać z jego twórczości.

Prawa autorskie a interesy społeczne

Dostęp do kultury

Prawa autorskie mają bezpośredni wpływ na dostęp do kultury. Z jednej strony, ochrona praw autorskich może ograniczać dostęp do pewnych utworów, szczególnie jeśli są one objęte restrykcyjnymi zasadami korzystania. Z drugiej strony, prawo autorskie ma na celu zachowanie różnorodności i jakości utworów, co przyczynia się do bogactwa kulturowego społeczeństwa.

Ważne jest znalezienie równowagi między ochroną praw autorskich a dostępem do kultury. Dlatego istotne jest tworzenie mechanizmów umożliwiających legalne korzystanie z utworów, takich jak licencje Creative Commons czy domeny publiczne, które umożliwiają swobodne wykorzystywanie wybranych utworów.

Wolność słowa

Prawa autorskie są również powiązane z wolnością słowa. Ochrona praw autorskich chroni twórców przed nielegalnym wykorzystywaniem ich utworów w sposób, który może naruszać ich reputację lub przekazywać nieprawdziwe informacje. Jednakże, nadmierne ograniczenia praw autorskich mogą prowadzić do cenzury i ograniczania wolności słowa.

Ważne jest, aby prawo autorskie uwzględniało równowagę między ochroną praw twórców a wolnością słowa. Twórcy powinni mieć możliwość wyrażania swoich poglądów i przekonań, a jednocześnie społeczeństwo powinno mieć dostęp do różnorodnych treści i punktów widzenia.

Innowacje technologiczne

Prawa autorskie wpływają również na innowacje technologiczne. Często, rozwój nowych technologii wiąże się z koniecznością korzystania z istniejących utworów, na przykład w przypadku tworzenia nowych programów komputerowych czy aplikacji mobilnych. Ochrona praw autorskich może wpływać na rozwój technologii, gdyż niektóre zasady korzystania z utworów mogą być ograniczające.

Ważne jest, aby prawo autorskie uwzględniało potrzeby innowatorów i zachęcało do rozwoju technologicznego. Twórcy nowych technologii powinni mieć możliwość korzystania z istniejących utworów w ramach dozwolonego użytku, co przyczynia się do dalszego rozwoju innowacji i postępu społecznego.

Prawa autorskie — artykuły polecane

Służebność — Posiadanie — Sądowy tytuł egzekucyjny — Dane osobowe — Osoba fizyczna — Odpowiedzialność cywilna — Zdolność prawna — Prawo zastawu — Zaniechanie

Bibliografia

• Barta J., Markiewicz R. (2019), Prawo autorskie i prawa pokrewne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Czajka D. (2010), Ochrona praw twórców i producentów. Prawo autorskie i prawa pokrewne, Wydawnictwo Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Warszawie
• Gadek-Giesen, B. (2011), Plagiat dzieł naukowych - zagadnienia wybrane, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej"
• Górnicz-Mulcahy A. (2012) Utwór naukowy jako przedmiot ochrony autorskoprawnej, Wydawnictwo Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa we Wrocławiu pod red. Marszałkowska-Krześ Elwira
• Sokołowska D. (2015), Ruch, pojęcie i postacie utworu naukowego w świetle prawa autorskiego, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, zeszyt 2
• Tylec G. (2015), Dobra osobiste a inne dobra prawne o charakterze osobistym chronione post mortem, [w:] Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka, Zagadnienia wybrane, red. J.Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut, Wrocław Oficyna Prawnicza, s. 825-839
• Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki Dz.U. 2004 nr 179 poz. 1843
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83

Autor: Karolina Radecka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.