Oligopol

Oligopol jest tworzony przez od dwóch, do kilkunastu podmiotów gospodarczych. Podmioty te samodzielnie decydują o tym ile produktów zostanie wprowadzonych na rynek, oraz jaka będzie ich cena.

Jedną z podstawowych struktur rynkowych jest taka, w której istnieją dwa rodzaje konkurencji: doskonała i niedoskonała. Do konkurencji niedoskonałej należą konkurencja monopolistyczna, oligopol, a także czysty monopol.

Oligopol czysty - jest to mała liczba przedsiębiorstw (kilka do kilkunastu), które całkowicie dominują w produkcji określonego wyrobu.

Oligopol ten przedstawia jednorodne produkty (benzynę lub stal itp.). Przedsiębiorstwo nie może więc ustalić ceny swoich wyrobów na poziomie wyższym od rynkowego. Może to zrobić jedynie wtedy kiedy jest wstanie zróżnicować poziom swoich usług. Jeśli nie jest to możliwe to sposobem osiągnięcia przewagi konkurencyjnej będzie obniżka kosztów produkcji.

Oligopol zróżnicowany - składa się z kilku przedsiębiorstw produkujących częściowo zróżnicowany produkt np.(samochody, aparaty fotograficzne itp.)Produkt może być zróżnicowany np.. pod względem poziomu jakości, szczególnych cech, stylu lub serwisu. Firma jeżeli chce zostać liderem przedstawionych powyżej elementów przyciąga klientów dużym wyborem jednego produktu, którego cena jest odpowiednio wysoka, przez to producent określonego wyrobu osiąga zyski.

Przykładem oligopolu jest duopol, który składa się z dwóch oligopolów.

Korzyści skali produkcji sprzyjają istnieniu niewielu dużych przedsiębiorstw-z małą ilością kapitału, żaden producent nie jest wstanie wejść do zmonopolizowanej gałęzi.

W przeciwieństwie do czystej konkurencji i konkurencji monopolistycznej wejście na rynek oligopolistyczny jest utrudnione ale możliwe. Występują nie tylko bariery ekonomiczne ale także techniczne i prawne.

Analiza struktury rynku oligopolistycznego jest bardziej złożona od pozostałych struktur rynkowych.

"Konkurencja niedoskonała i oligopol to struktury rynków najczęściej spotykane w praktyce. W teorii ekonomii zachowania przedsiębiorstw na rynku oligopolistycznym są opisane modelami Bertranda i Cournota, o następujących założeniach: na rynku działają dwaj gracze (duopol), podejmują oni jednocześnie decyzje, ich koszty krańcowe są takie same i stałe, ich produkty są doskonale substytucyjne, popyt ma charakter liniowy" (A. Fornalczyk 2011, s. 33).

"W oligopolu możliwość obserwowania zachowań innych sprzedawców nie jest jedynym źródłem informacji strategicznej, ponieważ istotne znaczenie mają także inne cechy rynku oraz potencjału produkcyjnego sprzedawców" (A. Fornalczyk 2011, s. 37).

Trafnym przykładem oligopolu w Polsce jest rynek piwowarstwa, na którym 95% wszystkich udziałów posiadają cztery największe przedsiębiorstwa konkurujące między sobą jedynie polityką cenową. Zjawisko to w Polsce można również obserwować na rynkach: cukierniczym, tytoniowym oraz olejarskim, które cechują się wyższą od przeciętnej na rynku spożywczym rentownością sprzedaży netto i kapitału własnego.

TL;DR

Oligopol to struktura rynku, w której kilka firm ma kontrolę nad produkcją i cenami. Oligopol czysty to mała liczba firm dominujących w produkcji jednego produktu, które nie mogą ustalać wyższych cen niż rynkowe. Oligopol zróżnicowany to kilka firm produkuje częściowo zróżnicowany produkt. Oligopol może prowadzić do porozumień cenowych i innych form współpracy między konkurentami. Rynki piwowarstwa, cukierniczy, tytoniowy i olejarski w Polsce są przykładami oligopolu. Ceny w oligopolu zmieniają się rzadziej niż w konkurencji doskonałej. Oligopol może być symetryczny lub niesymetryczny, co wpływa na możliwość zawierania porozumień między konkurentami.

Polityka cenowa

Podstawowym aspektem rynku oligopolistycznego jest polityka cenowa. Zachowanie się cen na rynku oligopolistycznym jest rożne od rynku doskonale konkurencyjnego. W konkurencji doskonalej ceny zmieniaj się na bieżąco wraz ze zmianami podaży i popytu. Ceny oligopolistyczne zmieniają się rzadziej.

Małe zmiany popytu i kosztów nie wpływają na zmianę ceny. Natomiast duże i trwale ich zmiany wywołują reakcje dostosowujące poziom cen. Kontrola nad ceną pojedynczej firmy oligopolistycznej ograniczona jest przez współzależność firm. Współzależność polega na tym ze zachowanie firm zależą od postępowania konkurentów. Przedsiębiorstwa oligopolistyczne wspólnie dążą do maksymalizacji zysku, poprzez rozwiązania niekolizyjne o charakterze zmowy lub kooperacji. Głównymi formami zachowań niekolizyjnych są: przywództwo cenowe, porozumienia oligopolistyczne oraz świadomy paralelizm zachowań.

Formy zachowań w oligopolu

Przywództwo cenowe - polega na tym, ze pozycja ekonomiczna poszczególnych oligopolistów nie jest z reguły jednakowa i najsilniejszy z nich ustala cenę spełniając role przywódcy cenowego. Modele przywództwa cenowego:

• Model dominującej firmy - Model ten jest najbardziej typowa forma przywództwa cenowego. Odnosi się do przemysłów w których występuje jedna duża firma i kilka małych. Firma dominująca ma duży udział w produkcji danego przemysłu czyli jest cenowym przywódcą. Małe firmy (MSP) działają jako te, które przyjmą cenę i sprzedają po tej cenie.
• Przywództwo efektywnej firmy - W tym modelu role przywódcy cenowego pełni firma mająca najniższe koszty. Firma ta określa cenę oraz wielkość. Wielkość firmy nie ma tutaj większego znaczenia.
• Przywództwo Barometryczne-firma która ma najlepsze wyczucie sytuacji rynkowej i życzeń innych firm, pierwsza ogłasza zmianę ceny. Przywódca ceny działa w tej sytuacji jako barometr, ponieważ wczuwa wole większość firm.

Porozumienia oligopolistyczne

Są to porozumienia przedsiębiorstw oparte są na cichej lub legalnej zmowie. Typowa forma zmowy jest kartel porozumienie przedsiębiorstw oligopolistycznych określonej gałęzi przemysłu, dotyczące warunków sprzedaży, rozmiarów produkcji, kwot produkcji, podziału rynków zbytu wyznaczania cen, podziału zysków itd. Umowa nie musi obejmować wszystkich wymienionych elementów. Kartel jest nietrwałą forma zjednoczenia w ramach oligopolu.

Innymi formami umów są:

• Syndykat - czyli porozumienie w sferze zbytu. Prowadzi scentralizowana politykę cen i zbytu, wyznacza przedsiębiorstwom limity produkcyjne
• Trust - uczestnicy tracą tutaj całkowicie swoja niezależność gospodarcza i prawna, wnoszą do trustu swoje kapitały i w zależności wniesionych wkładów kapitałowych otrzymują swój udział w zyskach
• Koncern - kapitał oparty na ścisłej więzi produkcyjnej. Przedsiębiorstwa koncernu w przeciwieństwie do kartelu lub trustu są powiązane również pionowo (obejmują pokrewne gałęzie przemysłu).
• Nowa forma monopolizacji produkcji jest konglomerat, który powstał po 2 wojnie światowej. Konglomerat polega na łączeniu się przedsiębiorstw z rożnych gałęzi, często nie związanych z monopolem.
• Holding - to nietrwała forma łączenia się firm, w celu wykonania danego przedsięwzięcia gospodarczego. W skład holdingu wchodzą producenci rożnych brany połączonych ze sobą procesem technologicznym.
• Świadomy paralelizm - polega na tym, ze firmy koordynują ze sobą swoje działania bez istnienia zmowy i podporządkowują się przyjętym zasadom.

Oligopol w praktyce

"W praktyce struktura rynku może mieć charakter oligopolu symetrycznego (żaden ze sprzedawców nie ma przewagi na rynku) lub niesymetrycznego (jeden sprzedawca jest liderem rynkowym). Oligopol symetryczny sprzyja zawieraniu porozumień między konkurentami o ustalenie kwot sprzedaży i cen oraz dokonania podziału rynku. Takie porozumienia, czyli kartele, zakazane są prawem ochrony konkurencji, ponieważ ich ekonomiczne skutki są takie same, jak skutki monopolizacji rynku. W oligopolu niesymetrycznym mniejsi uczestnicy rynku naśladują największą firmę i z reguły dotyczy to polityki cen. Rola największej firmy polega na przywództwie cenowym (ang. price leadership), chociaż może to także dotyczyć innych warunków zawieranych kontraktów (np. terminy płatności, sposób dostawy towarów, usługi posprzedażne, warunki uznawania reklamacji zakupionych towarów). Rzadko zdarza się, aby w oligopolu niesymetrycznym zawierane były porozumienia między konkurentami"(A. Fornalczyk 2011, s. 34).

Oligopol — artykuły polecane

Monopol, oligopol, konkurencja — Strategia międzynarodowego marketingu mix — Strategia marketingowa — Behawioralna teoria przedsiębiorstwa — Konkurencja doskonała — Konkurencja — Ceny w wymianie międzynarodowej — Syndykat — Monopol naturalny — Komisja przetargowa

Bibliografia

• Cygan A., Dach Z., Kosiec K. (1994), Mikroekonomia, zachowania rynkowe, Brzeska Oficyna Wydawnicza, Kraków
• Dach Z. (2002), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Fornalczyk A. (2012), Nowe podejście w stosowaniu prawa konkurencji, Ekonomizacja postępowań antymonopolowych, Politechnika Łódzka
• Garbacik E. (1980), Ekonomika obrotu towarowego i usług, PWN, Warszawa
• Grzywacz J., Kowalski S. (2013), Współczesne procesy społeczno-gospodarcze, Zeszyty Naukowe PWSZ w Płocku, nr 55
• Klimek K. (2014), Ewolucja rynku piwa w Polsce, Stowarzyszenie Ekonomistów rolnictwa i agrobiznesu, Roczniki Naukowe, zeszyt 2
• Kotler P. (1994), Marketing. Analiza, Planowanie, Wdrażanie, Kontrola, Gebethner i Ska, Warszawa
• Lambin J. (2001), Strategiczne zarządzanie marketingowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Szajner P. (2017), Struktury oligopolistyczne na polskim rynku żywnościowym, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 475
• Zabrzewski R. (2007), Formy rynku i konkurencji we współczesnej gospodarce. Ujęcie teoretyczne, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, Warszawa

Autor: Joanna Pasternak, Justyna Pasik