Konflikt społeczny

Konflikt społeczny to proces wzajemnego oddziaływania na siebie podmiotów, w którym występuje świadomość faktycznej wyimaginowanej niezgodności celów i interesów, zmierzających do wymuszenia zmiany podjętych lub zamierzonych działań drugiej strony i/lub do zaskoczenia przeciwników.

TL;DR

Konflikt społeczny to proces interakcji między stronami, mający na celu zmianę działań drugiej strony. Konflikty mogą być zarówno wąsko, jak i szeroko rozumiane. Konflikty społeczne mogą wynikać z różnic kulturowych, klasowych, wartościowych, rodzinnych lub ekonomicznych. Przyczynami konfliktów są różnice społeczne, nierówności rozwojowe, brak równowagi na rynku, braki w przepływie informacji oraz różnice wartości i światopoglądu. Konflikty można rozwiązywać poprzez negocjacje, arbitraż, rozprawy sądowe, referenda lub wybory. Konflikty mogą prowadzić do negatywnych emocji i podziałów społecznych, ale mogą również prowadzić do wzrostu motywacji i pogłębienia wiedzy.

Istota konfliktu społecznego

Zaprezentowana definicja odnosi się do konfliktów społecznych zarówno w wąskim jak i szerokim rozumieniu tego słowa. Cechą charakterystyczną konfliktów w ścisłym znaczeniu jest występowanie działań skierowanych bezpośrednio przeciwko rywalowi. Gdy element ten nie występuje, natomiast spełniane są pozostałe warunki zawarte w definicji, można mówić o konflikcie w znaczeniu szerszym. Próbując przyjrzeć się nieco bliżej relacjom występującym między konfliktami w szerokim i ścisłym rozumieniu tego pojęcia warto zauważyć, że bezpośrednia walka między stronami konfliktu jest zazwyczaj tylko jedną z faz konfliktu w rozumieniu szerszym. Jest znamienne, że faza ta nie zawsze występuje. Muszą zostać spełnione określone warunki, aby wystąpiła faza bezpośrednich zmagań rywali, lub inaczej, aby konflikt w szerszym znaczeniu przekształcił się w konflikt w ścisłym rozumieniu tego słowa.

Pojęcia konfliktu społecznego dosyć często używane jest zamiennie z pojęciem sprzeczności, przeciwieństwo, niezgodność itp. Wyrażenie to widoczne jest zwłaszcza w pracach, w których konflikt społeczny ujmowany jest w sposób strukturalny, tzn. jako rezultat zróżnicowań lub niezgodności występujących w obrębie struktury społecznej. Przykładowo, Walter Isard i Christine Smith konflikt ujmują jako sprzeczność, niezgodność; posługując się terminem konflikt interesów chodzi tu w istocie o sprzeczność lub niezgodność interesów. Również w socjologii określonej jako marksistowska dosyć często zamiast o sprzeczności mówi się o konfliktach interesów. W świetle przedstawionych wyżej ustaleń terminologicznych sformułowanie tego typu jest niewłaściwe. Sprzeczność interesów może prowadzić do wybuchu konfliktu społecznego, nie jest jednak z nim tożsama.

Źródła i funkcje konfliktu

Istnieją pewne powiązania konfliktu z procesem oddziaływania na postępowanie drugiej strony, a zwłaszcza z dążeniem do wywołania zmiany tego postępowania. Konflikt może pełnić funkcję instrumentalną. Innymi słowy, konflikt służy niejednokrotnie jako narzędzie do wymuszenia zmiany sposobu działania na rywala. W definicji tej konflikt ujmowany jest jako proces interakcji, czyli wzajemnych działań stron na siebie. Jeśli element ten nie wystąpi, to nie można mówić o konflikcie. Z drugiej strony, nie każde oddziaływanie stron na siebie uznać można od razu za konflikt; wiadomo, że wiele działań ma charakter - używając terminu zaczerpniętego z prakseologii - kooperacji pozytywnej. W konflikcie działania te zorientowane są na zaszkodzenie rywalowi lub na niedopuszczenie do rywalizacji zamierzonych przezeń działań (niekiedy na oba te cele jednocześnie). W takim ujęciu można mówić o sprzecznych lub niezgodnych celach między stronami uczestniczącymi w konflikcie. Sprzeczność interesów i dążeń nie jest jednak koniecznym warunkiem istnienia konfliktu (zakładając, że odróżnia się przeciwne działania od sprzeczności interesów w sensie strukturalnym). Należy zaznaczyć, że skrajnym przeciwnikiem szkodzenia rywalowi jest nawet fizyczna eliminacja stron w niektórych typach konfliktów. Akcentowanie rozbieżności celów oraz interesów stron pozostających w konflikcie wzbudzać może kontrowersje, zwłaszcza, iż jak to ukazano wcześniej, w wielu definicjach konfliktu podkreśla się tożsamość celów jako zasadniczy element tego zjawiska. Istota problemu sprowadza się potrzeby odróżnienia celów (lub dążeń) stron biorących udział w konflikcie od przedmiotu konfliktu. Rozbieżność celów występuje nawet wówczas, gdy przedmiot konfliktu dla obu stron jest identyczny. Przykładowo, jeśli dwie grupy A i B dążą do opanowania jakiegoś terytorium, to przedmiot konfliktu jest w takim przypadku wspólny, lecz cele stron są zróżnicowane - celem grupy A jest zdobycie terytorium przez grupę A, celem grupy B jest zdobycie tego samego terytorium przez grupę B.

Typy konfliktów

Wśród najczęściej występujących rodzajów konfliktów społecznych wyróżnia się:

• Konflikty kulturowe (wynikają z różnic zwyczajowych oraz obyczajowych, najczęściej przyczyną jest odmienne zrozumienie kultury),
• Konflikty klasowo-warstwowe (wynikają z różnic w poziomie życia oraz szans na rozwój i różne perspektywy dalszej egzystencji),
• Konflikty wartości (jedne z najpowszechniejszych konfliktów, za jej zaciętością przemawia fakt, iż mało kto jest w stanie porzucić swoje wartości),
• Konflikty rodzinne (dotykają społeczeństwa w codziennym życiu),
• Konflikty ekonomiczne (najczęstszą przyczyną jest brak równowagi na rynku).

Przyczyny konfliktów

Do głównych przyczyn występowania konfliktów należą przede wszystkim:

• Różnice pomiędzy klasami społecznymi (sprzeczności strukturalne) - najczęściej występujące w społeczeństwach podzielonych na klasy, a konflikty powodują różnice w dostępie do dóbr i usług,
• Nierówne szanse rozwojowe - najczęściej pomiędzy krajami trzeciego świata a państwami wysoko rozwiniętymi,
• Brak równowagi na rynku - gdy podaż jest większa od popytu, lub to popyt przewyższa podaż pojawiają się konflikty pomiędzy konsumentami a producentami,
• Braki w systemie przepływu informacji - przez takie braki osoby zaangażowane mogą powielać niepoprawne informacje, domyślać się niektórych aspektów czy uogólniać ważne kwestie,
• Różnice pomiędzy wyznawanymi wartościami oraz światopoglądem.

Rozwiązania konfliktów społecznych

W zależności od typu konfliktu, a także konkretnych warunków jego wystąpienia i przebiegu przyjąć można jeden z wielu sposobów rozwiązywania konfliktów społecznych:

• dobrowolne negocjacje
• arbitraż
• rozprawy sądowe
• referenda
• wybory

Skutki konfliktów

Do najczęstszych skutków konfliktu zaliczane jest wystąpienie negatywnych emocji (złej atmosfery, stresu, złości czy nawet agresji). Występują wtedy dodatkowo niepewność oraz dalsze podziały w danej grupie czy klasie społecznej. Pomimo intuicyjnego kojarzenia konfliktów jedynie z negatywnymi skutkami, należy pamiętać że mogą one przynieść również pozytywny efekt. Przykładowo konflikt w grupie może stać się katalizatorem zmian w motywacji jej członków, a konkretniej - może wywołać jej wzrost. Taką sytuację możemy odnieść jedynie do małych rozbieżności, które nie prowadzą do dezorganizacji grupy. Osoby zaangażowane w konflikt, chcąc udowodnić swoje racje, zaczynają szukać większej ilości informacji na dany temat, tym samym pogłębiając swoją wiedzę.

Konflikt społeczny — artykuły polecane

Warunki powstania konfliktu — Konflikt interpersonalny — Quanxi — Konflikt — Negocjacje międzynarodowe — Akulturacja — Oportunizm — Fazy konfliktu — Dynamika grupowa

Bibliografia

• Adamski W. (2011), Aspiracje-interesy-konflikt, Studia Socjologiczne, 2 (97)
• Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), Psychologia społeczna: serce i umysł
• Gizbert-Studnicki T. (1989), Konflikt dóbr i kolizja norm, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, z. 1
• Słaboń A. (1995), Konflikt społeczny i negocjacje, AE w Krakowie
• Sobczyk K. (2015), Konflikt na Ukrainie-porażka czy szansa dla Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE?, Bezpieczeństwo Narodowe, nr 1

Autor: Katarzyna Batko, Anna Trzop