Teoria niekompletnych kontraktów

Teoria niekompletnych kontraktów stanowi wraz z problemem przedstawicielstwa (problemem agencji) podstawę kontraktowego podejścia w ramach teorii firmy zapoczątkowanego przez R. Coase (1937). Kontrakty niekompletne powstają w sytuacji gdy okoliczności i możliwe sytuacje, obecnie i w przyszłości nie są przewidziane w kontrakcie i obie ze stron nie mogą wykorzystać swoją przewagę w przyszłości (powstaje również problem w interpretacji kontraktu) oraz niewłaściwe działania dostosowawcze pomimo przewidywania możliwości wystąpienia zmian uwarunkowań.

Przedsiębiorstwo traktuje się jako zbiorowość (nexus), czy też sieć (network) kontraktów jawnych i niejawnych nie tylko pomiędzy podmiotami roszczącymi sobie prawo do jej zasobów, ale pomiędzy wszystkimi podmiotami - interesariuszami (stakeholders) wchodzącymi z nią w relacje, do których zalicza się udziałowców, wierzycieli, kierownictwo, pracowników, dostawców i odbiorców oraz szeroko pojmowane społeczeństwo. Ograniczona racjonalność  i koszty umów ex-ante powodują, że kontrakt ma zawsze charakter niekompletny, a co za tym idzie stwarza zagrożenie wykorzystania zawartych w nim luk ex-post, czyli po zawarciu umowy.

TL;DR

Teoria niekompletnych kontraktów mówi o sytuacjach, w których kontrakty nie przewidują wszystkich możliwych sytuacji. Przedsiębiorstwo jest traktowane jako sieć kontraktów pomiędzy wszystkimi interesariuszami. Kontrakty niekompletne są nieodłączną częścią biznesu i mogą prowadzić do wykorzystania luk w umowach. Teoria ta ma zastosowanie w przypadku inwestycji i decyzji menedżerskich, a także w tworzeniu długoterminowych kontraktów. W praktyce, prawo i klauzule interpretacyjne wypełniają luki w umowach. Głównym celem tej teorii jest zrozumienie bodźców i konsekwencji niekompletnych kontraktów.

Główne założenia

Teoretyczną podstawę powyższego ujęcia stanowią kontrakty niekompletne (incomplete contracts). W kontraktach takich pomija się wiele wariantów przyszłych sytuacji, gdyż uznaje się je za zbyt mało prawdopodobne (przyjmuje się, że ze względu na asymetrię informacji i ograniczoną racjonalność stork kontrakty mogą redukować niepewność jedynie w umiarkowanym zakresie). Rozwój teorii gier umożliwiający analizę transakcji handlowych i finansowych oraz kontraktów pomiędzy pracodawcami a pracobiorcami, w tym w szczególności problemy związane z kontraktami, w których modele matematyczne związane z teorią przedstawicielstwa wykorzystuje się do problemów analizowanych w ramach teorii kosztów transakcji, przyczyniły się do rozwoju teorii kontraktów niekompletnych stanowiącą swego rodzaju syntezę dwóch nurtów ekonomii znajdujących się dotychczas w opozycji - ekonomii neoklasycznej oraz ekonomii neoinstytucjonalnej (ekonomii kosztów transakcji).

Zastosowanie teorii na przykładzi przedsiębiorstwa

Przypuśćmy, że menedżer zarządzający jednostką opiekuńczą może dokonać jednego z dwóch typów inwestycji: podnoszącej jakość usług bądź redukującej koszty prowadzenia działalności kosztem jakości. Załóżmy dodatkowo, że to taki rodzaj inwestycji, który jest trudny do ujęcia w kontrakcie.

Jeśli właścicielem jednostki jest rząd zatrudniający menadżera, to zarządzający nie uzyska premii za żadną z tych inwestycji ponieważ nie została ujęta w umowie. W umowie musiałoby zostać w sposób wiarygodny ujęte zapewnienie nagrody za takie działanie. Jeśli tego zapewnienia nie da się ująć (a taki przypadek rozważamy) to zatrudniony przez rząd menadżer nie podejmie inwestycji.  Jeśli to prywatny przedsiębiorca zapewnia usługi, wówczas nagrody za inwestycje w jakość i oszczędność będą mocniejsze. W praktyce okazuje się jednak, że premie za oszczędności są mocniejsze i prywatnie zarządzane jednostki opiekuńcze chętniej inwestują w oszczędności kosztem jakości usług. Celowość prywatyzacji zależy więc od kompromisu pomiędzy redukcją kosztów i jakością.

Teoria kontraktowa używa pojęcia kontraktu pełnego, który zakłada prawne konsekwencje każdego możliwego rozwiązania. Ostatnimi czasy jednak, teoria niekompletnych kontraktów opracowana przez Olivera Harta i jego współpracowników, prowadzi badania nad niemożnością i bezcelowością tworzenia kompletnych kontraktów w pewnych, określonych warunkach. Ponieważ w niektórych kwestiach stworzenia kompletnego kontraktu byłoby bardzo czasochłonne i kosztowne, prawo zapewnia przepisy, które wypełniają luki w umowach między stronami. W polskim i kontynentalnym prawie cywilnym rolę tę odgrywają ogólne klauzule interpretacyjne i domniemania, a w prawie anglosaskim często do tego celu wykorzystuje się orzecznictwo.

Podobnie postępuje się przy przygotowaniu kontraktów długoterminowych, które dla uniknięcia trudności z przewidywaniem wielu różnych możliwości zastępowane są kontraktami o krótszym horyzoncie czasowym. W obydwu przypadkach uzupełnieniem kontraktów jest również wprowadzenie możliwości renegocjacji.

Wnioski

Generalnie rzecz ujmując, teoria niekompletnych kontraktów koncentruje się na zagadnieniu bodźców zawartych w kontraktach niepełnych i ich konsekwencjach behawioralnych dla stron umowy w sytuacjach, w których przedmiotem wymiany są dobra i usługi "niekontraktowalne".

Teoria niekompletnych kontraktów — artykuły polecane

Konsorcjum — Agencyjna teoria przedsiębiorstwa — Umowa współpracy — Kooperacja — Teoria kosztów transakcyjnych — Alians strategiczny — Finanse przedsiębiorstwa — Spin-off — Teoria internalizacji

Bibliografia

• Chrabąszcz-Sarad K., Kozioł M. (2017), Wykorzystanie kontraktów menedżerskich w nadzorze właścicielskim przedsiębiorstw komunalnych, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie
• Coase R.H. (1937)The Nature of the Firm, Economica vol.4
• Gancarczyk M. (2010) Struktura Zarządzania w ujęciu O. E. Williamsona jako przedmiot decyzji menedżerskichOrganizacja i Zarządzanie nr 2 (140)
• Mesjasz C. (2000) Kontrakty i problem przedstawicielstwa w teorii nadzoru nad przedsiębiorstwem Zeszyty Ekonomiczne nr 544 Akademii Ekonomicznej w Krakowie
• Mesjasz C. (2006)Przegląd teoretycznych koncepcji nadzoru korporacyjnego, Zeszyty Ekonomiczne nr 700 Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Autor: Karolina Sobalska