Gospodarka naturalna

Gospodarka naturalna to rodzaj gospodarki, który polega na wytwarzaniu dóbr w celu zaspokojenia potrzeb własnych, rodziny lub całego rodu. Z gospodarką taką mamy do czynienia również wtedy, kiedy produkty są przekazywane innym osobom w trybie powinności właściwych dawnym gospodarstwom niewolniczym (np. w starożytnym Rzymie) lub feudalnym. (J. Beksiak 2014, s. 41). Wielkości ekonomiczne w tego typu gospodarce wyrażone są w jednostkach realnych, np. w sztukach, korcach (J. Beksiak 2014, s. 41). Nie występuje wymiana i rynek, ponieważ producent staje się równocześnie konsumentem własnych wyrobów (Z. Dach 2010, s. 49). Decyzje jak produkować, w jakich ilościach oparte są na tradycjach, obyczajach czy wzorach stworzonych przez przodków i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Z tego powodu gospodarka naturalna przetrwała przez wiele lat.

TL;DR

Gospodarka naturalna to forma gospodarki, w której producenci są jednocześnie konsumentami swoich wyrobów, nie ma wymiany i rynku. Jest oparta na tradycji i zwyczajach oraz przetrwała przez wiele lat. Współcześnie występuje głównie w rolnictwie, ale w krajach wysoko rozwiniętych jest obecna głównie w gospodarstwach domowych. W zamożniejszych społeczeństwach obserwuje się powrót do gospodarki naturalnej ze względu na ekologiczny styl życia i zdrowszą żywność.

Geneza

Taki rodzaj gospodarki istniał przez wiele tysięcy lat począwszy od zarania ludzkości (J. Beksiak 2014, s. 41). Gospodarka naturalna pojawiała się już w pierwszych fazach rozwoju ludzkości. W społeczeństwie pierwotnym istniała tylko taka forma gospodarowania. W starożytności i średniowieczu była podstawową formą gospodarowania i istniała obok rozwijającej się gospodarki wymiennej (rynkowej). (S. Marciniak i in. 2007, s. 56).

Cechy gospodarki naturalnej

• Brak własności
• Produkcja nie przekracza ilości na jaką istnieje zapotrzebowanie
• Brak konkurencji
• Samowystarczalność
• Opiera się na tradycji i zwyczajach
• Zmiany technologiczne dokonywane powoli

(M. Smaga 2012, s. 80)

Gospodarka naturalna a wymienna

W gospodarce towarowej inaczej zwanej wymienną dobra są wytwarzane w celu wymiany na inne dobra produkowane przez najczęściej nieznanego, innego odbiorcę naszych produktów, a nie po to, żeby zaspokoić własne potrzeby. Dobro to staje się towarem. Występują w tym przypadku transakcje kupna-sprzedaży. Po powstaniu odpowiednich warunków o charakterze instytucjonalnym i technicznym gospodarka naturalna przekształciła się w gospodarkę wymienną. Do warunków technicznych należy podział pracy między ludźmi. Oznacza to, że każdy specjalizuje się w produkowaniu poszczególnych dóbr i istnieje konieczność wymiany między nimi, np. jedni zajmują się uprawą zboża, a inni są młynarzami. Taki podział pracy możemy spotkać, np. w przypadku latyfundium niewolniczego, gdzie jednak nadal dobra przekazywane są w trybie gospodarki naturalnej. Warunkiem instytucjonalnym, czyli społecznym jest utworzenie prywatnej własności. Jest to najważniejszy warunek tego rodzaju. Polega na działaniu odrębnych właścicieli, działających niezależnie, podejmujących samodzielne decyzje. Wymieniają swoje wyprodukowane dobra z innym właścicielem, o ile dobra posiadają taką samą wartość, tzn. są ekwiwalentne. Na początku gospodarka naturalna panowała niepodzielnie. Z biegiem lat pojawiła się wymiana towarów. Zaczęła się rozwijać, więc gospodarka naturalna, zachowując swoją przewagę i nadal dominując w społeczeństwie, współżyła z nią. Wiele dóbr przechodziło od momentu wyprodukowania do momentu konsumpcji w trybie naturalnym. Miało to miejsce w wielu państwach na świecie jeszcze w XIX wieku. W Polsce ten typ gospodarowania istniał w niedalekiej przeszłości. Gospodarka towarowa najwcześniej panowała w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej (J. Beksiak 2014, s. 41-42)

Różnice między gospodarką naturalną a wymienną

KRYTERIUM	GOSPODARKA NATURALNA	GOSPODARKA WYMIENNA
Wymiana	Brak wymiany	Przedmiot wymiany staje się towarem
Cel wytwarzania dóbr	na własne potrzeby	na sprzedaż
Podział pracy	naturalny	społeczny
typ własności	brak własności	własność prywatna

Źródło: (J. Beksiak 2014, s. 42; Z. Dach 2010, s. 49-50; Marcin Smaga 2012, s. 80)

Gospodarka naturalna we współczesnym świecie

Współcześnie gospodarka naturalna występuje głównie w rolnictwie. Przeważa w krajach słabo i średnio rozwiniętych. W krajach wysoko rozwiniętych swoje zastosowanie znajduje już tylko w gospodarstwach domowych. Przykładem gospodarki naturalnej jest produkcja przetworów. Udział tego typu gospodarki zmniejsza się poprzez zastępowanie czynności, które możemy wykonywać samodzielnie, płatnymi usługami, np. zamiast przygotować posiłek wybieramy restaurację. Ciężko jednak całkowicie wyeliminować tego typu gospodarkę. W zamożniejszych społeczeństwach następuje powrót do tego rodzaju gospodarki poprzez ukierunkowanie się na bardziej ekologiczny styl życia i zdrowszą żywność. (S. Sztaba 2002, s. 312). Doskonałym przykładem są powstałe w ostatnich latach w Polsce gospodarstwa agroturystyczne, które w swojej ofercie mają wyroby regionalne charakterystyczne dla danego miejsca, wyprodukowane w sposób naturalny i ekologiczny. Rozwija się również produkcja zdrowej, naturalnej żywności opartej na gospodarce naturalnej.

Gospodarka naturalna — artykuły polecane

Dobro rzadkie — Dobro wolne — Kraj pochodzenia — Gospodarka zamknięta — Dobro prywatne — Agrobiznes — System gospodarczy — Wartość użytkowa — Wymiana

Bibliografia

• Beksiak J. (2014), Ekonomia. Kurs podstawowy, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Dach Z. (2010), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Górka K. (2014), Zasoby naturalne jako czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego, Gospodarka w praktyce i teorii, Nr 3
• Karbowiak K. (2014), Rozwój agroturystyki w Polsce w latach 2010-2013, Zagadnienia doradztwa rolniczego, nr 4
• Marciniak S. (red.) (2013), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Marcinkiewicz C. (2013), Rozwój i stan polskiej agroturystyki, Oficyna Wydawnicza Humanitas
• PWN (1965), Wielka Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa
• Włudyka T., Smaga M. (2015), Instytucje gospodarki rynkowej, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Magdalena Nowak