Jednostka sektora finansów publicznych

Jednostka sektora finansów publicznych to taka jednostka organizacyjna, która jest osobą prawną, jest finansowana ze środków publicznych, zorganizowana jest w formie określonej w ustawie o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r, a przedmiotem jej działalności jest wykonywanie zadań publicznych w sposób niekomercyjny (T. Woźniak 2018).

Jednostki wykonujące zadania publiczne różnią się pod względem posiadanej podmiotowości cywilno prawnej lub jej braku, wyodrębnieniem organizacyjnym lub finansowym w strukturach państwa bądź samorządu terytorialnego, zakresu finansowania ich działalności środkami publicznymi. Różnice mogą pojawiać się także ze względu na formy organizacyjno-prawne prowadzonej przez nich działalności (A. Gorol, s.39).

TL;DR

Jednostka sektora finansów publicznych to osoba prawna finansowana ze środków publicznych, która wykonuje zadania publiczne w sposób niekomercyjny. Sektor ten obejmuje m.in. organy władzy publicznej, jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury i uczelnie. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych są regulowane przez ustawę o finansach publicznych. Istnieją dwa sposoby budżetowania: brutto, gdzie jednostka odprowadza całość dochodów do budżetu, i netto, gdzie jednostka wydatkuje uzyskane przychody na swoje cele. Jednostki budżetowe to jednostki sektora finansów publicznych, które finansują swoje wydatki za pośrednictwem budżetu.

Podmioty sektora finansów publicznych

Zgodnie art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych do sektora finansów publicznych możemy zaliczyć:

1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
2. jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

2a) związki metropolitalne;

1. jednostki budżetowe;
2. samorządowe zakłady budżetowe;
3. agencje wykonawcze;
4. instytucje gospodarki budżetowej;
5. państwowe fundusze celowe;
6. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
7. Narodowy Fundusz Zdrowia;
8. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
9. uczelnie publiczne;
10. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
11. państwowe i samorządowe instytucje kultury;
12. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego (Ustawa o finansach publicznych 2009, s.8).

Analizując ustawowy katalog jednostek sektora finansów publicznych możemy wyodrębnić pięć zasadniczych kryteriów zaliczania poszczególnych podmiotów do tego sektora:

• status ustrojowy podmiotu wskazujący na przynależność podmiotu do systemu organów państwowych lub samorządowych albo jednostek im przyporządkowanych
• forma prawna - wskazuję na to że jest on państwową lub samorządową osobą prawną, a nie osobą fizyczną
• status prawnofinansowy jednostki
• charakter działalności danego podmiotu i cel jej prowadzenia
• innego znaczenia podmiotu (L. Lipiec 2011).

Problemy interpretacyjne oraz problemy z rozróżnieniem poszczególnych jednostek z katalogu sektora finansów publicznych, mogą zostać spowodowane przez ich niejednolity charakter oraz fakt, że katalog opera się na niejednorodnych kryteriach (E. Rutkowska-Tomaszewska, s.100).

Ustawowe regulacje prawne form organizacyjno-prawnych

Ustawa o finansach publicznych reguluje jedynie w ograniczonym stopniu formy funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych (jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, instytucje gospodarki budżetowej). Mogą być one również tworzone na podstawie innych ustaw (m. in. agencje wykonawcze, państwowe fundusze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, instytucje kultury oraz instytucje filmowe, uczelnie publiczne). Większość jednostek wymienionych w katalogu nie ma szczegółowego doprecyzowania w ustawie o finansach publicznych o zasadach ich tworzenia, szczegółowych zasadach ich finansowania, a nawet wyraźnego odesłania do szczególnych reguł ich finansowania (A. Gorol, s.39) (E. Rutkowska-Tomaszewska, s.101).

Formy prawno-organizacyjne jednostek sektora finansów publicznych są uregulowane ustawą o finansach publicznych, przede wszystkim ze względu na to, że ustawa ta wymaga tworzenia takich jednostek wyłącznie w formach przewidzianych ustawami. Przejawia się to w braku możliwości kreowania nowych kategorii wykonawców zadań publicznych z pomocą umów międzynarodowych, rozporządzeń wykonawczych, uchwał organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego oraz zarządzeń i innych aktów kierownictwa wewnętrznego. To rozwiązanie ma na celu możliwość bezpośredniego wpływania na formy prowadzenia publicznej działalności finansowych przez parlament (A. Gorol, s.39).

Sposób zorganizowania sektora finansów publicznych jest ważny, ponieważ przesądza on o regułach gospodarowania środkami publicznymi, ich adekwatnością do aktualnych uwarunkowań rozwijającej się gospodarki rynkowej. W doborze odpowiedniej formy organizacyjno prawnej należy uwzględnić charakter wykonywanego zadania publicznego, złożoność zasad gospodarki publicznymi środkami pieniężnymi oraz stosunki społeczne i ekonomiczne (E. Rutkowska-Tomaszewska, s.101).

Zasady ogólne jednostek sektora finansów publicznych

Do ogólnych zasad jednostek sektora finansów publicznych zaliczamy (T. Woźniak 2018):

• zasada legalności gromadzenia i rozporządzania środkami publicznymi
• zasada funduszowania
• zasada prognostycznego charakteru dochodów i dyrektywnego charakteru wydatków
• zasada racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi (gromadzenie dochodów i przychodów oraz dokonywanie wydatków i rozchodów)
• zasada odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Sposoby budżetowania

Możemy wyróżnić dwa sposoby budżetowania (E. Rutkowska-Tomaszewska, s.101):

• budżetowanie brutto - polega na tym że jednostka budżetowa odprowadza do budżetu całość zgromadzonych dochodów, a jej wydatki, bez względu na wielkość zgromadzonych dochodów (lub ich braku) pokrywane są z budżetu w ramach limitu określonego w planie finansowym. Ta forma budżetowania pozwala na ścisła ewidencję wydatków publicznych oraz ułatwia kontrolę wykonania budżetu zgodnie z preliminarzem. Wadą tej formy finansowania jest brak bodźców do racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, zarówno po stronie dochodowej, jak i po stronie wydatków
• budżetowanie netto - jednostki sektora finansów publicznych, które obok działalności o charakterze nieprodukcyjnym prowadzą działalność gospodarczą dla zapewnienia większej elastyczności i swobody w podejmowaniu decyzji gospodarczych, mogą wydatkować uzyskane przychody aby pokryć swoje wydatki i mogą rozliczać się z budżetem tylko wynikiem działalności. Formy prawno-organizacyjne finansowane według metody netto tworzą tzw. gospodarkę pozabudżetową, która ujmowana jest współcześnie w szerszym znaczeniu niż tradycyjne i odnosi się również do jednostek tworzonych na podstawie odrębnych ustaw, o bardzo zróżnicowanym statusie organizacyjno-prawnym i zróżnicowanych zasadach prowadzenia gospodarki finansowej. Takie finansowanie jest odstępstwem od zasady powszechności budżetu, zwane też także zasadą zupełności

Jednostki budżetowe

Jednostki sektora finansów publicznych, które odprowadzają do budżetu uzyskane dochody oraz za jego pośrednictwem finansują swoje wydatki, a poziom wydatków nie jest limitowany przez te dochody nazywamy jednostkami budżetowymi. Jednostki budżetowe nie mogą prowadzić swojej działalności na zasadach samofinansowania. Swoje zadania publiczne wykonują w sposób nieodpłatny, lub w sposób odpłatny, pod warunkiem, że nie stwarza to możliwości pokrycia kosztów ich funkcjonowania własnymi dochodami. Finansowanie jednostek budżetowych odbywa się za pośrednictwem państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, podlegają zatem one budżetowaniu brutto (pełnemu), co jest zgodne z zasadą zupełności budżetu (A. Gorol, s.40).

Jednostka sektora finansów publicznych — artykuły polecane

Sektor publiczny — Opłata skarbowa — Rachunkowość podatkowa — Beneficjent — Organizacje pożytku publicznego — Fundusze celowe — Towarzystwo ubezpieczeniowe — System finansów publicznych — Prawo gospodarcze

Bibliografia

• Blicharz J. (red.) (2012), Jednostki sektora finansów publicznych, Prawne Aspekty Prywatyzacji, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław
• Lipiec-Warzecha L. (2011), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Winiarska K., Kaczurak-Kozak M. (2013), Rachunkowość Budżetowa, Wydawnictwo JAK, Warszawa
• Woźniak T. (2018), Jednostki sektora finansów publicznych
• Wójtowicz W. (red) (2014), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Katarzyna Zajdel

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.