Manipulacja

Manipulacja (łac. manus pellere - "trzymać w czyjejś dłoni, mieć kogoś w ręce") - jest sposobem oddziaływania na inne osoby lub grupy, w efekcie którego zachodzą zmiany w ich zachowaniu i postępowaniu. Z założenia mechanizm ten ma oddziaływać na podświadomość osoby lub grupy manipulowanej oraz być przed nią ukryty.

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie manipulacji, główne kategorie wpływu społecznego oraz techniki manipulacji. W kontekście mediów, manipulacja przekazem staje się coraz bardziej niedostrzegalna. Wskazane są techniki radzenia sobie z manipulacją.

Manipulacja - wieloznaczność pojęcia

Joanna Aksman wyróżnia dwie podstawowe definicje manipulacji:

• biologiczna - chwytanie oraz operowanie przedmiotami, rozpoczynająca się u człowieka już w okresie niemowlęctwa,
• kulturowa - związana z komunikacją, która towarzyszy człowiekowi już od tysięcy lat, polegająca na wywieraniu wpływu

Główne kategorie wpływu społecznego

Wśród naukowców zajmujących się psychologią społeczną wyróżniane są trzy główne kategorie wpływu społecznego:

• konformizm, który polega na dostosowaniu się do powszechnie panujących norm społecznych, najczęściej w sposób odruchowy i spontaniczny. Przykładem może być dostosowanie się do zasad ubioru w miejscach takich jak opera, czy kino, gdzie niepisaną zasadą jest założenie stroju eleganckiego,
• uległość, która jest odpowiedzią na bezpośrednią prośbę,
• posłuszeństwo, polegające na podporządkowaniu się innej osobie najczęściej wzbudzającej autorytet, na skutek wydanego przez nią polecenia

Techniki manipulacji

Według Sergiusza Kizińczuka istnieje siedem zasad wywierania wpływu na ludzi, są to:

• odwzajemnianie się za wyświadczone wcześniej przysługi,
• zasada symboli autorytetu, skłaniająca osobę manipulowaną do postępowania zgodnie z wymogami osoby manipulującej, wykorzystując poczucie autorytetu.
• zasada lubienia i sympatii, jest regułą skłaniającą do wyświadczenia przysługi, zgodzenia się ze zdaniem osoby, którą darzy się sympatią. Zdarza się, że manipulacja ta jest jawna, jednak przez wzgląd na emocjonalna więź osoba manipulowana poddaje się wpływowi,
• społeczny dowód słuszności, który sprawia, że ludzie postępują jak otaczające ich społeczeństwo,
• zaangażowanie i wynikające z tego konsekwencje,
• reguła niedostępności, polegająca na podkreśleniu wyjątkowości produktu.

Manipulacja w mediach

Od drugiej połowy XIX wieku, kiedy to powstała i rozpowszechniła się kultura masowa, a techniki i metody marketingowe zaczęły być budowane na podstawowych prawach psychologii, coraz częściej mówiono o manipulacji przekazem medialnym. Już w 1976 roku Erich Fromm zwracał uwagę na sposób przekazywania treści. Według niego społeczeństwo jest wręcz przytłaczane niepotrzebnymi informacjami reklamowymi, co powoduje utracenie zdolności racjonalnego postępowania. Celem grup zajmujących się marketingiem jest tworzenie kampanii reklamowych w sposób estetyczny i atrakcyjny dla oka odbiorcy, które nie jest w stanie dostrzec ukrytej manipulacji. W miarę postępu technologicznego, manipulacja w mediach zaczęła przybierać na siłach, stając się wręcz niedostrzegalną. Odbiorcy są manipulowani dźwiękami i kolorami, wpływa się na ich emocje, zakłóca postrzeganie rzeczywistości, a wszystkie te zabiegi mają wzbudzać potrzebę posiadania danego produktu. Szczególnie niebezpieczna jest manipulacja skierowana w stronę małoletnich konsumentów, stawiająca na konsumpcyjny styl życia. Najważniejsze jest jednak, by każdy odbiorca wiedział o manipulacji, której dopuszczają się media, a młodych konsumentów uczono obiektywizmu i krytycznego podejścia do przedstawianych treści

Techniki radzenia sobie z manipulacją

James M. Smith proponuje kilka technik radzenia sobie z manipulacją, są to:

• Akceptowanie komplementów, będącą techniką przyjmowania komplementów prawdziwych i fałszywych w sposób naturalny, w celu dezorientacji przeciwnika,
• Zmiana oceny na opinie, która pomaga poinformować manipulatora, że to od nas zależy czy daną opinie przyjmujemy, czy odrzucamy, stając się stroną kierującą rozmową,
• Demaskowanie aluzji, czyli technika przekształcenia aluzji w opinie,
• Zasłona z mgły polegająca na przyjmowaniu ataku ze strony manipulatora w sposób spokojny, co prowadzi często do zaprzestania ofensywy,
• Przyznanie się do błędów i uprzedzenie krytyki w celu zneutralizowania ataku,
• Technika Małego Księcia, która polega na bezustannym stawianiu pytania w celu otrzymania na nie odpowiedzi,
• Zdarta płyta, która jest techniką składającą się ze zdania-klucza, będącego niejednokrotnie powtarzanego ipodtrzymywaniu kontakt czyli powtarzaniu argumentów manipulatora,
• Negocjowanie sposobu prowadzenia rozmów, czyli wstrzymanie rozmowy oraz poinformowanie osoby manipulującej o naszych odczuciach w celu zmiany zasad rozmowy

Manipulacja — artykuły polecane

Perswazja — Komunikacja niewerbalna — Przeszkoda w komunikacji — Wywieranie wpływu na ludzi — Dezinformacja — Zasady komunikowania werbalnego — Techniki manipulacji — Manipulacja językowa — Psychologia poznawcza — Innowacje finansowe

Bibliografia

• Aksman J. (2010), Manipulacja: pedagogiczno-społeczne aspekty. Cz. 1, Interdyscyplinarne aspekty manipulacji, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków
• Antosik M. (2014), Człowiek współczesny w obliczu manipulacji, Warmińsko-Mazurski Kwartalnik Naukowy. Nauki Społeczne, nr 1
• Cialdini R. (2011), Zasady wywierania wpływu na ludzi. Szkoła Cialdiniego, Wydawnictwo Onepress
• Harwas-Napierała B. (2005), Etyczne aspekty manipulacji, Poznańskie Studia Teologiczne, tom 18
• Kizińczuk S. (2007), Techniki manipulacji w praktyce, Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli
• Sanecka E. (2013), Manipulacja w reklamie telewizyjnej skierowanej do dzieci i młodzieży, Kultura-Media-Technologia, nr 13

Autor: Aleksandra Janeczko