Recesja

Recesja - stopniowy spadek tempa rozwoju zjawiska; termin stosowany do określenia pierwszej fazy cyklu koniunkturalnego (gospodarczego), w której zmniejszenie stopnia aktywności gospodarczej przejawia się tylko w obniżeniu tempa wzrostu produktu krajowego brutto (PKB), nie następuje natomiast bezwzględny spadek produktu krajowego brutto, określany mianem kryzysu. Recesja jest wpisana w przebieg cyklu gospodarczego.

Obniżaniu się tempa wzrostu PKB w fazie recesji towarzyszą zazwyczaj: niższy poziom wydajności pracy, zahamowanie wzrostu lub nawet obniżenie realnych płac, zysków i innych dochodów społeczeństwa, zmniejszenie tempa wzrostu lub też spadek nakładów inwestycyjnych, zahamowanie wzrostu cen, wzrost bezrobocia.

Recesja jest przejawem spadku ogólnej działalności gospodarczej, szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia, jest więc spadkiem poziomu PNB. Gdy PNB przestaje spadać a bezrobocie wzrastać, to osiągnięto dno cyklu gospodarczego. Gdy PNB zaczyna wzrastać to następuje ożywienie gospodarcze. Może ono trwać aż do momentu, gdy gospodarka zbliży się do poziomu pełnego zatrudnienia lub do następnej recesji. Cykl gospodarczy kończy się gdy faza ożywienia osiąga swój szczyt. Za szczyt koniunktury uznawany jest moment, gdy ogólny poziom aktywności gospodarczej przestaje wzrastać. Stanowi on przejście z fazy ożywienia jednego cyklu do początkowego punktu fazy recesji kolejnego cyklu.

TL;DR

Recesja to spadek tempa wzrostu PKB i ogólnej aktywności gospodarczej. Najczęstsze przyczyny to zła polityka monetarna, ingerencja państwa, wojny i kataklizmy. Recesja ma negatywne skutki, takie jak spadek zatrudnienia, wzrost bezrobocia, spadek produkcji i konsumpcji, zmniejszone inwestycje, wzrost inflacji, spadek wartości akcji i cen nieruchomości. Może również być okazją do przeprowadzenia reform strukturalnych i zwiększenia udziału małych firm na rynku. Istnieje wiele metod monitorowania i identyfikacji recesji, takich jak analiza wskaźników makroekonomicznych, teoria cyklu koniunkturalnego, modele ekonometryczne i indeks wskaźników koniunkturalnych.

Definicje

Powszechna w stosowaniu jest pierwotna definicja recesji, opisująca ją jako sytuację w gospodarce, gdy realny produkt krajowy brutto zmniejsza się przez kolejne dwa kwartały. W praktyce, wzbudza ona wiele wątpliwości, ponieważ dane na temat PKB często są raportowane z opóźnieniem, bądź poddawane rewizjom, co utrudnia dostosowywanie polityki fiskalnej i monetarnej stosownie do okresu cyklu gospodarczego. Wobec tego, sposób kwalifikacji recesji przy użyciu jednej miary (PKB) jest często nazywany "recesją techniczną" (M. Drozdowicz-Bieć 2012, s. 27-28).

Komitet ds. wyznaczania faz cyklu koniunkturalnego (Business Cycle Dating Committee) działający przy nowojorskim National Bureau of Economic Research (NBER), oceniając zmiany aktywności gospodarki, oprócz PKB bierze pod uwagę również stronę dochodową. W efekcie, kryterium stanu kwalifikowanego jako recesja jest jednoczesny spadek wielkości produkcji, dochodów, sprzedaży detalicznej i zatrudnienia, utrzymujący się przez co najmniej pół roku. Istotną informacją jest fakt, iż spadek dotyczy serii statystycznych pozbawionych wahań sezonowych, a dla wartości produkcji, sprzedaży i dochodów osobistych bierze się pod uwagę ich wartości realne. Ponadto, zmienność tych danych można obserwować w okresach krótszych niż kwartał.

W literaturze ekonomicznej występuje również definiowanie recesji jako spadku PKB w dwóch kolejnych kwartałach, gdzie dla kwalifikacji stanu recesji używane są roczne dynamiki w poszczególnych kwartałach bez usunięcia wpływu zmian cen, oraz wpływu czynników sezonowych.

Według Johna R. Meyera i D. H. Weinberga recesja to "okres spadku ogólnej aktywności gospodarki, mająca szeroki wpływ na różne dziedziny życia gospodarczego, który trwa co najmniej rok" (M. Drozdowicz-Bieć 2012, s. 19).

Pojęcia: recesja, kryzys i depresja są bliskoznaczne, często stosowane zamiennie. Ekonomiści zajmujący się badaniem cykli koniunkturalnych uznają dwa pierwsze określenia za tożsame. Po II wojnie światowej zamiast pojęcia "kryzysu" często stosowano określenie "recesja" (co zapoczątkowane zostało przez NBER). Uważa się jednak, że jest to spowodowane głównie przyczynami psychologicznymi (mniej negatywny odbiór "recesji"). Natomiast "depresja" jest w praktyce zjawiskiem głębszym, określa się tak długotrwałe i bardzo dotkliwe recesje (M. Drozdowicz-Bieć 2012, s. 29).

Przyczyny recesji i działania zapobiegawcze

Przyczyny recesji mogą być bardzo różne. Do najczęstszych powodów powstawania recesji zalicza się złą politykę monetarną i nadmierną ingerencję państwa w gospodarkę, a w szczególności w system finansowy. Wpływ na występowanie recesji mają też wojny oraz kataklizmy.

Przewidując recesję można zastosować narzędzia polityki stabilizacyjnej (antyrecesyjnej), np. obniżenie podatków od przedsiębiorstw (zwiększając tym samym wielkość inwestycji w dobra trwałego użytku), zmniejszenie wydatków socjalnych (by zatrzymać powiększanie się deficytu budżetowego) bądź obniżenie stóp procentowych (przy założeniu prowadzenia właściwej policy mix). W trakcie rozpoczęcia fazy recesji możliwe jest przejściowe zwiększenie wypadków budżetowych, wpłynięcie na osłabienie kursu waluty krajowej (co pozwala tymczasowo uzyskać większą konkurencyjność towarów eksportowych) lub zwiększenie ochrony rynku wewnętrznego przed napływem towarów importowanych, w sytuacji, gdy nie narusza to umów międzynarodowych (K. Piech i in. 2012, s. 7). Dzięki narzędziom polityki stabilizacyjnej oraz odpowiednio prowadzonej polityce fiskalnej i pieniężnej można zapobiegać wystąpieniu recesji lub łagodzić jej przebieg. Ważne jest jednak, by po wyjściu z recesji być przygotowanym na ewentualny kolejny spadkowy trend cyklu koniunkturalnego.

Rodzaje recesji

Recesja często bywa przez badaczy porównywana do liter alfabetu, co odpowiada wyglądowi tego etapu na wykresie cyklu koniunkturalnego, a jednocześnie pomaga określić obrazowo długość jej trwania oraz przebieg.

Typy recesji:

• "V" - najczęstszy typ: szybkie wyjście z zapaści, powrót do tempa wzrostu sprzed recesji w czasie nie dłuższym niż okres popadania w nią,
• "W" - po osiągnięciu dna cyklu gospodarka szybko się odbudowuje, by ponownie się załamać (często głębiej) i dopiero po "drugim dnie" przejść w tryb ożywienia,
• "U" - gwałtowne wejście gospodarki w stan recesji, po czym następuje wyhamowanie dalszego spadku i pozostanie na niskim poziomie rozwoju, powrót do tempa wzrostu gospodarczego sprzed recesji zajmuje zwykle kilka lat’
• "L" - po osiągnięciu najniższego poziomu gospodarka nie jest w stanie wrócić do wyższego tempa wzrostu,
• odwrócona litera "L" - względnie szybkie, lecz krótkotrwałe ożywienie gospodarki zostaje przerwane długoletnią fazą stagnacji.

Przykłady recesji w historii

• kryzysy paliwowe (lata 70. XX wieku)
• zapaść kas oszczędnościowych i upadki banków w USA (lata 80.)
• państwa dawnego bloku wschodniego (po 1989 roku)
• Japonia (lata 90.)
• azjatycki kryzys finansowy - załamanie gospodarcze w "azjatyckich tygrysach" (1997-1998)
• "kryzys dotcomów" (USA, 2000-2001)
• pęknięcie "bańki hipotecznej" w USA, ze zjawiskami o podobnym charakterze w innych gospodarkach (2007-2009, skutki do chwili obecnej)

Recesja - potencjalne szanse

Recesja ma wiele plusów. Oto niektóre z nich:

• Może stanowić okazję do przeprowadzenia reform strukturalnych, gdyż w okresie niższej wydajności i niższych cen rynkowych rządy mają więcej czasu na przeprowadzenie zmian.
• Daje szansę dla małych przedsiębiorstw na zwiększenie swojego udziału w rynku. W okresie recesji duże firmy wstrzymują swoje inwestycje, co daje szansę małym firmom na zajęcie pozycji na rynku.
• Recesja zmusza ludzi do zmiany swojego podejścia do gospodarki. W okresie recesji ludzie będą szukać nowych sposobów oszczędzania i inwestowania, co może prowadzić do prowadzenia bardziej racjonalnych decyzji i wyborów w przyszłości.
• Recesja może spowodować spadek cen, co daje szansę na zakup większej ilości towarów za mniejsze pieniądze.

Recesja - konsekwencje

Recesja ma szereg konsekwencji:

• Spadek zatrudnienia: W czasie recesji zatrudnienie zazwyczaj się zmniejsza, co może mieć poważne konsekwencje dla ludzi, którzy tracą pracę. Pracownicy są również bardziej narażeni na obniżenie wynagrodzeń i warunków pracy.
• Wzrost bezrobocia: Wraz z malejącym zatrudnieniem, bezrobocie wzrasta, co utrudnia ludziom znalezienie pracy.
• Spadek produkcji i konsumpcji: W czasie recesji produkcja i konsumpcja zazwyczaj spadają, co utrudnia jednostkom gospodarczym działalność, ponieważ mają mniejszy popyt na swoje produkty.
• Zmniejszone inwestycje: W czasie recesji inwestycje zazwyczaj maleją, co może utrudniać rozwój gospodarki i hamować wzrost gospodarczy.
• Wzrost inflacji: Wzrost cen w czasie recesji może zmniejszyć pieniądze, które ludzie mają na wydawanie.
• Spadek wartości akcji: W czasie recesji wartość akcji może spaść, co może mieć wpływ na ludzi, którzy trzymają akcje lub lokaty.
• Spadek cen nieruchomości: W czasie recesji ceny nieruchomości mogą spaść, co może mieć wpływ na ludzi, którzy są w trakcie kupna lub sprzedaży nieruchomości.

Recesja - powiązane koncepcje

Z recesją związanych jest szereg koncepcji, które można wykorzystać do identyfikacji i monitorowania zmian w cyklu koniunkturalnym:

• Analiza wskaźników makroekonomicznych: Analiza wskaźników makroekonomicznych, takich jak stopa bezrobocia, inflacja, stopa procentowa i produkt krajowy brutto, jest często używana do monitorowania sytuacji gospodarczej w kraju i identyfikacji nadchodzących recesji.
• Teoria cyklu koniunkturalnego: Teoria cyklu koniunkturalnego, opracowana przez ekonomistę Williama J.Harveya, wyjaśnia przyczyny i skutki recesji, a także okresy wzrostu i spowolnienia, w których występują.
• Modele ekonometryczne: Modele ekonometryczne są często wykorzystywane do prognozowania recesji i wykrywania zmian w cyklu koniunkturalnym poprzez zastosowanie złożonych algorytmów matematycznych.
• Indeks wskaźników koniunkturalnych: Indeks wskaźników koniunkturalnych jest zestawem danych ekonomicznych, które są stale monitorowane, aby ocenić ogólny stan gospodarki w celu wykrycia trendów wzrostu i spadku.

Podsumowując, istnieje wiele metod i podejść, które można wykorzystać do monitorowania i identyfikacji zjawiska recesji oraz zmian w cyklu koniunkturalnym, w tym analiza wskaźników makroekonomicznych, teoria cyklu koniunkturalnego, modele ekonometryczne i indeks wskaźników koniunkturalnych.

Recesja — artykuły polecane

Hiperinflacja — Stratoinflacja — Stagnacja — Cykl Juglara — Cykl koniunkturalny — Stagflacja — Inflacja — Megainflacja — Inflacja otwarta

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bukowski S. (2011), Globalna recesja i kryzys finansowy czy kryzys ekonomii?, Folia Oeconomica nr 248, Acta Universitatis Lodziensis
• Drozdowicz-Bieć M. (2012), Cykle i wskaźniki koniunktury, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
• Jakimowicz A. (2010), Źródła niestabilności struktur rynkowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Pater R. (2008), Cykle wzrostowe a dynamika cykli koniunkturalnych, Barometr Regionalny. Analizy i prognozy nr 4(14)
• Piech K. (red.) (2012), Kryzysy i światowe recesje: teoria, historia, przykłady, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa
• Sachs J., Larrain F. (1992), Macroeconomics in The Global Economy, Prentice Hall
• Wojtyna A. (2013), Kontrowersje wokół charakteru ożywienia po kryzysie finansowym i recesji, Gospodarka Narodowa, nr 11-12

Autor: Alice Janik, Maciej Kubit