Ustawa o rachunkowości

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591) jest podstawowym aktem prawnym normującym zasady rachunkowości, tryb badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów oraz zasady wykonywania działalności w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych w Polsce (Art. 1 Ustawy o rachunkowości).

Obowiązuje ona od dnia 1 stycznia 1995 r. W ustawie - jako źródle prawa zawierającym podstawowe zasady rachunkowości obowiązujące wszystkie jednostki - zawarto szereg delegacji umożliwiających wydanie przepisów wykonawczych, uwzględniających specyfikę działalności poszczególnych jednostek.

Ustawa o rachunkowości była wielokrotnie nowelizowana. Jedną z najważniejszych nowelizacji Ustawy o rachunkowości była Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz.U. 2000 nr 113 poz. 1186). Miała ona na celu dostosowanie polskiego prawa bilansowego do rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej i oraz w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości.

TL;DR

Ustawa o rachunkowości jest podstawowym aktem prawnym regulującym zasady rachunkowości w Polsce. Jest wielokrotnie nowelizowana i dostosowuje się do standardów międzynarodowych. Dotyczy różnych podmiotów, a jej struktura obejmuje przepisy ogólne, prowadzenie ksiąg rachunkowych, inwentaryzację, wycenę aktywów i pasywów, sprawozdania finansowe, badanie i ogłaszanie tych sprawozdań, ochronę danych, usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych, odpowiedzialność karną oraz przepisy końcowe. Nowelizacja ustawy miała na celu dostosowanie do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości i wymagań rozwijającej się gospodarki rynkowej. Zmiany dotyczą m.in. definicji, inwentaryzacji, wzorów sprawozdań i zasad klasyfikacji zdarzeń. Wpływają także na zakładowy plan kont.

Polskie prawo bilansowe

Prawo bilansowe w Polsce, oprócz Ustawy o rachunkowości, regulowane jest również przez:

• Ustawę z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym,
• Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) oraz Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) wydane przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB),
• Krajowe Standardy Rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości.

Wdrożenie dyrektyw Wspólnot Europejskich

Ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnot Europejskich:

1. Dyrektywy 2001/65/WE z dnia 27 września 2001 r. zmieniającej dyrektywy 78/660/EWG, 83/349/EWG oraz 86/635/EWG w zakresie zasad oceny rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek a także banków oraz innych instytucji finansowych (Dz. Urz. WE L 283 z 27.10.2001),
2. Dyrektywy 2003/38/WE z dnia 13 maja 2003 r. zmieniającej dyrektywę 78/660/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek w odniesieniu do kwot wyrażonych w euro (Dz. Urz. WE L 120 z 15.05.2003),
3. Dyrektywy 2003/51/WE z dnia 18 czerwca 2003 r. zmieniającej dyrektywy 78/660/EWG, 83/349/EWG oraz 91/674/EWG w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek, banków i innych instytucji finansowych oraz zakładów ubezpieczeń (Dz. Urz. WE L 178 z 17.07.2003).

Podmioty podlegające regulacjom Ustawy o rachunkowości

Zgodnie z Art. 2 przepisy ustawy stosuje się, z zastrzeżeniem punktu 3, do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

1. Spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, z zastrzeżeniem punktu 2, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego,
2. Osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych, spółek partnerskich oraz spółdzielni socjalnych, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro,
3. Jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów,
4. Gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich:

   a. jednostek budżetowych,

   b. gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych,

   c. zakładów budżetowych,

   d. funduszy celowych niemających osobowości prawnej,

5. Jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek, o których mowa w punkcie 1 i 2,
6. Osób zagranicznych, oddziałów i przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,
7. Jednostek niewymienionych w punkcie 1-6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych - od początku roku obrotowego, w którym dotacje lub subwencje zostały im przyznane.

Struktura Ustawy o rachunkowości

Rozdział 1. Przepisy ogólne

Rozdział 2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Rozdział 3. Inwentaryzacja

Rozdział 4. Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego

Rozdział 4a. Łączenie się spółek

Rozdział 5. Sprawozdania finansowe jednostki

Rozdział 6. Skonsolidowane sprawozdania finansowe grupy kapitałowej

Rozdział 7. Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych

Rozdział 8. Ochrona danych

Rozdział 8a. Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych

Rozdział 9. Odpowiedzialność karna

Rozdział 10. Przepisy szczególne i przejściowe

Rozdział 11. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy końcowe

Załączniki:

• Załącznik nr 1: Zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym dla innych jednostek niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji
• Załącznik nr 2: Zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym dla banków
• Załącznik nr 3: Zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym dla zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji

Nowelizacja Ustawy o rachunkowości - przyczyny i cele

Zmiany w Ustawie o rachunkowości mają wieloraki charakter:

• zostały wzbogacone definicje
• uproszczono zasady dotyczące inwentaryzacji
• zmieniono wzory sprawozdań
• dostosowano zasady rachunkowości do wymogów ery komputerowej.

Kluczową przyczyną podjętej nowelizacji było dostosowanie się do założeń Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (1994-1999). ponadto dostrzeżono potrzebę dopasowania się do wymagań i warunków rozwijającej się gospodarki rynkowej. Postawiono sobie za cel uwiarygodnienie oraz uściślenie efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw. Zostały zróżnicowane zgodnie z ich treścią ekonomiczną pojęcia finansowe. Pojawiły się nowe zagadnienia między innymi inwestycje kapitałowe, fuzje przedsiębiorstw, postanowienia dotyczące umów długotrwałych, rozgraniczenie pojęcia leasingu finansowego.

Wpływ zmian w nowelizacji na zakładowy plan kont

Zmiany w nowelizacji można podzielić na kilka większych grup:

• korekty wyceny
• korekty zasad klasyfikacji zdarzeń i zasad wyceny
• korekty wykazu kont księgi głównej
• skutki popełniania błędów podstawionych popełnianych w latach ubiegłych

W ramach korekt wykazu kont księgi głównej utworzono nowe konto czyli krótkoterminowe aktywa finansowe.

Dostosowano również nazewnictwo:

• środki trwałe w budowie - miejsce dotychczasowych inwestycji
• długoterminowe aktywa finansowe - miejsce dotychczasowego finansowego majątku trwałego
• aktywa trwałe - miejsce dotychczasowego majątku trwałego

Korekty związane z klasyfikacją zdarzeń i zasad wyceny dotyczą ustaleń kalkulacji kosztów wytworzenia. Mając to na uwadze konieczne jest wprowadzenie kont rozliczeniowych dla zespołu 5 - koszty według typów działalności i ich rozliczenie - oraz kont zespołu 4 - koszty według rodzajów i ich rozliczenie.

Ustawa o rachunkowości — artykuły polecane

Rachunkowość finansowa — Międzynarodowe standardy rachunkowości — Obowiązki informacyjne względem GUS — Główny księgowy — Rachunkowość podatkowa — Skonsolidowane sprawozdania finansowe — Księgowość — Zasada memoriałowa — Badanie sprawozdania finansowego

Bibliografia

• Caputa W. (2011), Wycenia i ewidencja inwestycji rzeczowych w systemie rachunkowości, Organizacja i Zarządzanie, nr 1858
• Gierusz B. (2018), Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDK, Gdańsk
• Micherda B. (2005), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Tokarski M. (2009), Sprawozdanie finansowe - niedoskonałe źródło informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, Przedsiębiorczość - Edukacja, nr 5
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591

Autor: Karolina Bitner, Jolanta Rusin