Pomnik przyrody

Pomnik przyrody to jedna z form ochrony przyrody w Polsce. Za pomnik przyrody mogą być uznane twory przyrody żywej jak i nieożywionej lub ich skupiska, które posiadają szczególne wartości kulturowe, naukowe, krajobrazowe czy historyczno-pamiątkowe. Odznaczają się także indywidualnymi cechami, które wyróżniają się na tle innych (J. Jendrośka i in. 2012, s. 118).

Pomnikami przyrody mogą być okazałych rozmiarów drzewa, krzewy (gatunki rodzime lub obce), wodospady, źródła, skały, jary, wywierzyska, jaskinie, a nawet głazy narzutowe (W. Radecki 2011, s. 186).

Zarys historii

Za twórcę pojęcia uważany jest niemiecki podróżnik, przyrodnik i geograf Aleksander von Humboldt (1769-1859), który słynął z wypraw naukowych m.in. do Ameryki Południowej, skąd przywoził różnorodne zbiory m.in. botaniczne. Początkowo określenie pomnik przyrody było zarezerwowane tylko dla drzew wiekowych i okazałych, jednak w późniejszych latach zaczęto odnosić pojęcie również do innych obiektów przyrody (K. Kasprzak 2011, s. 18).

Pojęcie rozszerzyli Hugo Conwentz (1855-1922) poprzez inwentaryzację okazałych głazów na Pomorzu Gdańskim, a także wykonanie spisu starych drzew na ziemiach polskich, natomiast Fritz Pfuhl (1853-1913) kontynuował dzieła oraz je uzupełniał (K. Kannenberg i in.2009, s. 9).

Oznaczenia pomników przyrody

Poprzez umieszczenie odpowiednich tablic:

Dla pomników przyrody będące pojedynczym tworem przyrody żywej lub nieożywionej:

• Tablica musi być wykonana ze specjalnych materiałów,
• Na kształt prostokąta o konkretnych wymiarach,
• Tło musi być w kolorystyce zielonej,
• W górnej części tablicy umieszczony symetrycznie wizerunek orła w koronie, w kolorze białym,
• Pod spodem napis w dwóch rzędach "pomnik przyrody" również w kolorze białym, zapisany drukowanymi literami,
• Wszystkie elementy na tabliczce muszą mieć konkretne wymiary.

Dla pomników przyrody będące skupiskiem tworów przyrody żywej lub nieożywionej:

• Tablica musi być wykonana ze specjalnych materiałów,
• Na kształt prostokąta z odpowiednimi wymiarami,
• Tło tablicy musi być koloru czerwonego,
• W górnej części umiejscowiony wizerunek orła w koronie, w kolorze białym,
• Poniżej w jednym rzędzie napis koloru białego "pomnik przyrody", a w drugim informacja o nazwie własnej skupiska danego tworu przyrody żywej lub nieożywionej, w kolorze białym, oba zapisane drukowanymi literami,
• Poszczególne elementy widniejące na tablicy muszą mieć określone wymiary (Dz.U. 2004 nr 268 poz. 2665, s. 18791).

Kryteria uznania obiektu za pomnik przyrody

Drzewa

• jeśli obwód pnia jest nie mniejszy niż minimalny obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm (dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew),
• wyróżnia się wśród innych drzew (tego samego rodzaju i gatunku) na skalę gminy, województwa lub kraju ze względu na wysokość, obwód pnia, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach.

Krzewy

• mogą być uznane za pomniki przyrody jeśli wyróżniają się wśród innych krzewów (tego samego rodzaju lub gatunku) w skali gminy, województwa lub kraju, ze względu na wysokość, szerokość, wiek, występowanie w skupiskach, pokrój lub inne cechy morfologiczne.

Twory przyrody nieożywionej

• źródła - sprawdza się intensywność i formę koncentracji wypływu wody, właściwości fizykochemiczne wód,
• wodospady - na podstawie wysokości,
• wywierzyska - intensywność i forma koncentracji wypływu wody, otoczenie charakterystycznymi utworami skalnymi powstałymi z wytrąceń się minerałów z wypływających wód lub zlokalizowane wśród innych form geomorfologicznych,
• skałki - bada się skład petrograficzny,
• jar - sprawdza się profil lub inne cechy geomorfologiczne,
• głazy narzutowe - rozmiar, skład petrograficzny lub inne cechy geologiczne,
• jaskinie-długość korytarzy, wielkość deniwelacji, czy występowanie innych form geomorfologicznych (Dz.U. 2017 poz. 2300 2017, s. 1).

Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 2004, s. 60).

Znaczenie pomników przyrody dla ochrony przyrody

Pomniki przyrody pełnią niezwykle ważną rolę w ochronie przyrody w Polsce. Przede wszystkim, chronią one unikalne gatunki roślin i zwierząt, które mogą być zagrożone wyginięciem. Dzięki uznaniu tych obszarów za pomniki przyrody, zapewniamy im specjalną ochronę prawną, która pozwala na zachowanie ich populacji i ochronę ich siedlisk.

Pomniki przyrody są również istotne dla utrzymania równowagi ekosystemów. Chroniąc konkretne obszary lub obiekty, zapobiegamy ich degradacji lub zniszczeniu. Dzięki temu, różnorodność biologiczna może być utrzymana, a ekosystemy mogą funkcjonować w sposób zdrowy i stabilny.

Dodatkowo, pomniki przyrody mają również znaczenie edukacyjne i naukowe. Stanowią one doskonałe miejsca do prowadzenia badań i obserwacji przyrodniczych. Dzięki nim, naukowcy i badacze mogą zgłębiać tajniki przyrody i prowadzić badania nad gatunkami oraz ekosystemami.

Korzyści wynikające z istnienia pomników przyrody

Istnienie pomników przyrody przynosi wiele korzyści zarówno dla społeczeństwa, jak i dla samej przyrody. Po pierwsze, pomniki przyrody stanowią ważne miejsca rekreacji i turystyki. Często są one odwiedzane przez turystów, którzy chcą podziwiać piękno przyrody i poznać jej unikalne walory. Dzięki temu, pomniki przyrody przyczyniają się do rozwoju lokalnego turystyki i gospodarki.

Pomniki przyrody mają również duże znaczenie dla krajobrazu. Ochrona unikalnych obiektów czy terenów wpływa na estetykę otoczenia, co ma znaczenie zarówno dla mieszkańców, jak i dla zachowania dziedzictwa kulturowego.

Wreszcie, pomniki przyrody mają również wartość symboliczną. Stanowią one wyraz troski o przyrodę i świadomość jej wartości. Przez posiadanie i dbanie o pomniki przyrody, społeczeństwo pokazuje, że przyroda ma dla nas ogromne znaczenie i jest nieodzownym elementem naszego dziedzictwa.

Cele i funkcje pomników przyrody

Ochrona gatunków i siedlisk

Pomniki przyrody odgrywają istotną rolę w ochronie unikalnych, rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Są one specjalnie wyznaczone obszary, które zostały objęte ochroną prawną ze względu na swoją wyjątkową wartość przyrodniczą. Działania podejmowane w ramach ochrony pomników przyrody mają na celu zapewnienie przetrwania tych gatunków oraz zachowanie ich naturalnych siedlisk.

Wielu gatunków roślin i zwierząt jest zagrożonych wyginięciem ze względu na działalność człowieka, degradację środowiska naturalnego, zmiany klimatyczne i inne czynniki. Pomniki przyrody stanowią ostoję dla tych gatunków, gdzie mogą rozwijać się i rozmnażać w bezpiecznym środowisku. Ochrona pomników przyrody przyczynia się do zachowania różnorodności biologicznej oraz ochrony genetycznej tych narażonych na wyginięcie gatunków.

Edukacja ekologiczna i badania naukowe

Pomniki przyrody pełnią również istotną rolę jako miejsca dla badań naukowych i edukacji ekologicznej. Dzięki temu, że są one chronione i zachowane w swoim naturalnym stanie, stanowią doskonałe laboratoria dla naukowców, którzy mogą tu prowadzić badania nad różnorodnością biologiczną, ekosystemami i procesami ekologicznymi. Poznanie i zrozumienie tych obszarów jest kluczowe dla opracowania skutecznych strategii ochrony przyrody.

Pomniki przyrody są także doskonałym miejscem dla prowadzenia działań edukacyjnych, zarówno dla dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. Dzięki nim, odwiedzający mogą na własne oczy obserwować unikalną przyrodę i lepiej zrozumieć jej znaczenie dla naszego świata. Organizowane są tu różnego rodzaju warsztaty, prelekcje i wycieczki edukacyjne, które mają na celu zwiększenie świadomości ekologicznej oraz promowanie zrównoważonego podejścia do środowiska naturalnego.

Atrakcje turystyczne i rekolekcje

Pomniki przyrody są nie tylko miejscem ochrony przyrody, ale również atrakcjami turystycznymi i miejscami rekolekcyjnymi. Ich unikalna flora i fauna przyciąga turystów z całego świata, którzy chcą podziwiać piękno naturalnego środowiska. Odwiedzając pomniki przyrody, turyści mają okazję do bliskiego kontaktu z dziką przyrodą i doświadczenia jej piękna i harmonii.

Wiele pomników przyrody oferuje także różnego rodzaju atrakcje turystyczne, takie jak ścieżki edukacyjne, wieże widokowe, trasy rowerowe czy miejsca do obserwacji ptaków. Dzięki temu, turystyka przyrodnicza przyczynia się do rozwoju lokalnych społeczności, generując dochody związane z turystyką i promując lokalne dziedzictwo kulturowe.

Pomniki przyrody mogą również stanowić doskonałe miejsce dla rekolekcji i odosobnienia. Ich spokojna i nienaruszona przez człowieka atmosfera sprzyja kontemplacji, refleksji i odprężeniu. Dla wielu osób, odwiedzenie pomnika przyrody jest sposobem na ucieczkę od zgiełku codziennego życia i nawiązanie kontaktu z naturą.

Zachowanie dziedzictwa kulturowego i historycznego

Pomniki przyrody mają również istotne znaczenie w zachowaniu dziedzictwa kulturowego i historycznego. Wiele z nich jest związanych z miejscami o bogatej historii, które są ważne dla lokalnych społeczności. Dzięki ochronie tych obszarów, zachowuje się nie tylko przyrodę, ale także ważne dla naszej kultury i historii miejsca.

Pomniki przyrody często są miejscami, które są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. To dowód na ich unikalne wartości przyrodnicze i kulturowe oraz na ich znaczenie dla całej ludzkości. Ochrona pomników przyrody przyczynia się do ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego, które jest nieodłączną częścią naszej tożsamości i przeszłości.

Pomnik przyrody — artykuły polecane

Populacja — Metody taksonomiczne — Zbiorowość statystyczna — Cechy populacji — Wzorzec — Społeczeństwo — Stratyfikacja — Artefakt — Homogenizacja kultury

Bibliografia

• Jendrośka J. (red.) (2012), Leksykon prawa ochrony środowiska, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kannenberg K. (red.) (2009), Zarządzanie ochroną przyrody w lasach, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania Środowiskiem w Tucholi, Tuchola
• Kasprzak K. (2011), Drzewa-pomniki przyrody i pamiątki kultury, Turystyka Kulturowa, nr 4
• Radecki W. (2011), Ochrona walorów turystycznych w prawie polskim, Wolters Kluwer, Warszawa
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów tablic Dz.U. 2004 nr 268 poz. 2665
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody Dz.U. 2017 poz. 2300
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880

Autor: Monika Głowacz

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.