Pomnik przyrody

Pomnik przyrody to jedna z form ochrony przyrody w Polsce. Za pomnik przyrody mogą być uznane twory przyrody żywej jak i nieożywionej lub ich skupiska, które posiadają szczególne wartości kulturowe, naukowe, krajobrazowe czy historyczno-pamiątkowe. Odznaczają się także indywidualnymi cechami, które wyróżniają się na tle innych (J. Jendrośka i in. 2012, s. 118).

Pomnikami przyrody mogą być okazałych rozmiarów drzewa, krzewy (gatunki rodzime lub obce), wodospady, źródła, skały, jary, wywierzyska, jaskinie, a nawet głazy narzutowe (W. Radecki 2011, s. 186).

Zarys historii

Za twórcę pojęcia uważany jest niemiecki podróżnik, przyrodnik i geograf Aleksander von Humboldt (1769-1859), który słynął z wypraw naukowych m.in. do Ameryki Południowej, skąd przywoził różnorodne zbiory m.in. botaniczne. Początkowo określenie pomnik przyrody było zarezerwowane tylko dla drzew wiekowych i okazałych, jednak w późniejszych latach zaczęto odnosić pojęcie również do innych obiektów przyrody (K. Kasprzak 2011, s. 18).

Pojęcie rozszerzyli Hugo Conwentz (1855-1922) poprzez inwentaryzację okazałych głazów na Pomorzu Gdańskim, a także wykonanie spisu starych drzew na ziemiach polskich, natomiast Fritz Pfuhl (1853-1913) kontynuował dzieła oraz je uzupełniał (K. Kannenberg i in.2009, s. 9).

Oznaczenia pomników przyrody

Poprzez umieszczenie odpowiednich tablic:

Dla pomników przyrody będące pojedynczym tworem przyrody żywej lub nieożywionej:

• Tablica musi być wykonana ze specjalnych materiałów,
• Na kształt prostokąta o konkretnych wymiarach,
• Tło musi być w kolorystyce zielonej,
• W górnej części tablicy umieszczony symetrycznie wizerunek orła w koronie, w kolorze białym,
• Pod spodem napis w dwóch rzędach "pomnik przyrody" również w kolorze białym, zapisany drukowanymi literami,
• Wszystkie elementy na tabliczce muszą mieć konkretne wymiary.

Dla pomników przyrody będące skupiskiem tworów przyrody żywej lub nieożywionej:

• Tablica musi być wykonana ze specjalnych materiałów,
• Na kształt prostokąta z odpowiednimi wymiarami,
• Tło tablicy musi być koloru czerwonego,
• W górnej części umiejscowiony wizerunek orła w koronie, w kolorze białym,
• Poniżej w jednym rzędzie napis koloru białego "pomnik przyrody", a w drugim informacja o nazwie własnej skupiska danego tworu przyrody żywej lub nieożywionej, w kolorze białym, oba zapisane drukowanymi literami,
• Poszczególne elementy widniejące na tablicy muszą mieć określone wymiary (Dz.U. 2004 nr 268 poz. 2665, s. 18791).

Kryteria uznania obiektu za pomnik przyrody

Drzewa

• jeśli obwód pnia jest nie mniejszy niż minimalny obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm (dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew),
• wyróżnia się wśród innych drzew (tego samego rodzaju i gatunku) na skalę gminy, województwa lub kraju ze względu na wysokość, obwód pnia, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach.

Krzewy

• mogą być uznane za pomniki przyrody jeśli wyróżniają się wśród innych krzewów (tego samego rodzaju lub gatunku) w skali gminy, województwa lub kraju, ze względu na wysokość, szerokość, wiek, występowanie w skupiskach, pokrój lub inne cechy morfologiczne.

Twory przyrody nieożywionej

• źródła - sprawdza się intensywność i formę koncentracji wypływu wody, właściwości fizykochemiczne wód,
• wodospady - na podstawie wysokości,
• wywierzyska - intensywność i forma koncentracji wypływu wody, otoczenie charakterystycznymi utworami skalnymi powstałymi z wytrąceń się minerałów z wypływających wód lub zlokalizowane wśród innych form geomorfologicznych,
• skałki - bada się skład petrograficzny,
• jar - sprawdza się profil lub inne cechy geomorfologiczne,
• głazy narzutowe - rozmiar, skład petrograficzny lub inne cechy geologiczne,
• jaskinie-długość korytarzy, wielkość deniwelacji, czy występowanie innych form geomorfologicznych (Dz.U. 2017 poz. 2300 2017, s. 1).

Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 2004, s. 60).

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Pomnik przyrody — artykuły polecane

Populacja — Metody taksonomiczne — Zbiorowość statystyczna — Cechy populacji — Wzorzec — Społeczeństwo — Stratyfikacja — Artefakt — Homogenizacja kultury

Bibliografia

• Jendrośka J. (red.) (2012), Leksykon prawa ochrony środowiska, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kannenberg K. (red.) (2009), Zarządzanie ochroną przyrody w lasach Tom III, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania Środowiskiem w Tucholi, Tuchola
• Kasprzak K. (2011), Drzewa-pomniki przyrody i pamiątki kultury,"Turystyka Kulturowa", nr 4
• Radecki W. (2011), Ochrona walorów turystycznych w prawie polskim, Wolters Kluwer, Warszawa
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów tablic Dz.U. 2004 nr 268 poz. 2665
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody Dz.U. 2017 poz. 2300
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880

Autor: Monika Głowacz