Indywidualne konto emerytalne

Indywidualne konta emerytalne (IKE) - dodatkowy sposób gromadzenia oszczędności na cele emerytalne, w ramach III, dobrowolnego filaru systemu emerytalnego w Polsce. Działanie kont regulowane jest za pomocą ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego .

Zgodnie z ustawą "IKE to wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi oraz rachunek pieniężny służący do obsługi takich rachunków w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, lub wyodrębniony rachunek ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, wyodrębniony rachunek bankowy w banku, wyodrębniony rachunek IKE w dobrowolnym funduszu emerytalnym, prowadzone na zasadach określonych ustawą, a w zakresie w niej nieuregulowanym - na zasadach określonych w przepisach właściwych dla tych rachunków i rejestrów" . Indywidualne konto emerytalne prowadzi się w oparciu o umowę oszczędzającego z wybraną przez niego instytucją finansową.

Rodzaje instytucji finansowych - specyfika IKE, wady i zalety

Lp	Instytucja finansowa	Forma	Zalety	Wady
1	bank	w formie lokaty bankowej, gdzie środki gromadzone są na koncie oszczędnościowym, a oprocentowanie jest zmienne	mały poziom ryzyka produkt łatwo poddający się analizom i porównaniom	niewielki zysk
2	zakład ubezpieczeń	w formie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym	składka przeznaczona jest na cele zarówno ochronne jak i inwestycyjne (w razie śmierci lub niezdolności do pracy rodzina zyskuje nie tylko zgromadzone oszczędności ale także dodatkową ochronę finansową)	trudności dotyczące oszacowania zysku dłuższy czas trwania umowy (10-30 lat)
3	podmiot prowadzący działalność maklerską	usługi związane z nabywaniem i zbywaniem różnych instrumentów finansowych, prowadzeniem rachunku pieniężnego oraz rachunku papierów wartościowych	największa swoboda - samodzielne inwestowanie w instrumenty o różnym poziomie ryzyka i potencjale zysku stosunkowo tanie rozwiązanie	rozwiązanie przeznaczone dla osób z dużym doświadczeniem na rynku kapitałowym
4	fundusz inwestycyjny	umowa z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych np. fundusz akcyjny, zrównoważony, obligacji, pieniężny	możliwość modyfikacji konstrukcji portfela w trakcie trwania umowy dostęp do doradców inwestycyjnych śledzących rynkowe trendy szeroka gama dostępnych na rynku funduszy	ryzyko inwestycyjne - brak gwarancji zysku duża ilość opłat związanych z obsługą konta
5	dobrowolny fundusz emerytalny	najmłodsza forma IKE, w której to inwestor wybiera jedną, określoną strategię inwestycyjną	częste zwalnianie klienta z opłat dystrybucyjnych każdej wpłaty opcja niewymagająca szczególnej wiedzy o rynku kapitałowym	brak możliwości wyboru opcji inwestycyjnej

TL;DR

Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) to dobrowolny sposób oszczędzania na cele emerytalne w Polsce. Można je prowadzić w różnych instytucjach finansowych, takich jak banki, zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne, podmioty prowadzące działalność maklerską i dobrowolne fundusze emerytalne. Wpłaty na IKE można dokonywać od ukończenia 16 roku życia, a roczny limit wpłat jest określany przez przeciętne wynagrodzenie. Środki zgromadzone na IKE można wypłacić na wniosek osoby uprawnionej, po osiągnięciu 60 roku życia lub nabyciu uprawnień emerytalnych mając 55 lat. Istnieje także możliwość zwrotu środków i transferu na inne konto emerytalne. Historia IKE sięga 2004 roku, a wprowadzenie tego systemu miało na celu zwiększenie dostępności do trzeciego filaru systemu emerytalnego. Pomimo rozwoju IKE, jego wyniki są mniejsze od oczekiwanych, a przyczyny tego mogą być związane z złą sytuacją materialną i brakiem świadomości emerytalnej. Wprowadzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych może być szansą na zwiększenie oszczędzania emerytalnego w Polsce.

Wpłaty na IKE

Wpłat na Indywidualne Konto Emerytalne może dokonywać osoba fizyczna, która ukończyła 16 lat. Prawo do posiadania IKE ma osoby młodsza, jednak może dokonywać ona wpłat tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy (przy czym wartość wpłat nie może przekroczyć dochodu).

Każdy obywatel może posiadać tylko jedno konto IKE, ale wybór konkretnej instytucji finansowej oraz formy może ulec zmianie. Po 12 miesiącach od zawarcia umowy posiadacz konta może bez dodatkowych opłat i konsekwencji zmienić formę bądź instytucję.

Osobie posiadającej Indywidualne Konto Emerytalne przysługuje zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych. Zwolnienie to jest ograniczone limitem kwotowym, którym jest wysokość wpłacanych środków.

Roczny limit wpłat na IKE określany jest poprzez trzykrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok określonego w ustawie budżetowej lub ustawie o prowizorium budżetowym .

Wypłaty, zwroty i wypłaty transferowe

Zgodnie z Art. 34 ustawy o IKE oraz IKZE zgromadzone środki emerytalne wypłaca się:

1. na wniosek osoby uprawnionej - w przypadku śmierci oszczędzającego, albo
2. na wniosek oszczędzającego, po ukończeniu 60 roku życia lub po nabyciu uprawnień emerytalnych mając 55 lat. Dodatkowo należy spełniać jeden z poniższych warunków:

• co najmniej w 5 latach kalendarzowych dokonać wpłat na Indywidualne Konto Emerytalne, lub
• dokonać ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o wypłacenie oszczędności.

Zgodnie z Art. 37 zwrot środków zgromadzonych na Indywidualnym Koncie Emerytalnym następuje w wyniku wypowiedzenia umowy przez którąkolwiek ze stron. W takim przypadku, przed zwrotem środków, instytucja finansowa ma obowiązek potrącenia zryczałtowanego 19% podatku od dochodu oszczędzającego na IKE. Wspomniany dochód to różnica pomiędzy kwotą stanowiącą wartość środków zgromadzonych na Indywidualnym Koncie Emerytalnym a sumą wpłat na to konto. W momencie gdy na IKE klienta przyjęto transfer z pracowniczego programu emerytalnego (ppe), instytucja finansowa zobowiązana jest przekazać do ZUS kwotę stanowiącą 30% sumy składek z wpłaconych do ppe. Od 1 stycznia 2019r. istnieje możliwość częściowego zwrotu środków z IKE, pod warunkiem, że pochodzą one z wpłat na Indywidualne konto Emerytalne, a nie z transferu. W tej sytuacji Instytucja finansowa zobligowana jest do odliczenia zryczałtowanego podatku od dochodu z tytułu częściowego zwrotu.

Zgodnie z Art. 35, oszczędzający ma prawo do tzw. wypłaty transferowej. Polega ona na przeniesieniu zgromadzonych środków z obecnego IKE na konto innej instytucji finansowej działającej w obrębie III filaru systemu emerytalnego - w tym pracowniczych programów emerytalnych. Oszczędności zostają przeniesione na wniosek klienta lub osób do tego uprawnionych (w przypadku jego śmierci) .

Historia IKE

Trójfilarowy model systemu emerytalnego, funkcjonujący w Polsce od 1999r. został oparty na koncepcji zaproponowanej w 1998r. przez Bank Światowy:

1. filar I - obowiązkowa część repartycyjna (pracująca część społeczeństwa utrzymuje emerytów i rencistów), zarządzana przez państwo
2. filar II - obowiązkowa część kapitałowa zarządzana przez podmioty prywatne
3. filar III - oszczędnośći dobrowolne, uzupełniające

W ramach filaru trzeciego, pierwszym wprowadzonym rozwiązaniem były pracownicze programy emerytalne (PPE). Dopiero w 2004r. system emerytalny wzbogacony został o Indywidualne konta emerytalne (IKE), działające wtedy w czterech typach instytucji: podmiotach prowadzących działalność maklerską, zakładach ubezpieczeń, bankach oraz funduszach inwestycyjnych. Elementem, który zachęcać miał do korzystania z IKE, było zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych. Został ustalony także roczny limit na poziomie 150% prognozowanego średniego wynagrodzenia. Dalsze modyfikacje, takie jak zwiększenie limitu do 300% prognozowanego średniego wynagrodzenia czy wprowadzenie IKZE, były opowiedzią na niewielkie zainteresowanie Polaków dobrowolnymi formami zabezpieczenia. Jako przełmowy uznano rok 2006, w którym liczba oszczędzających zwiększyła się o 100%. Od tego momentu, najwięcej osób decyduje się na otwieranie IKE w zakładach ubezpieczeń społecznych, które tym samym stanowią najistotniejszy element trzeciego filaru emerytalnego w Polsce .

Zgodnie z założeniami reformatorów, funkcjonowanie III filaru systemu emerytalnego (w tym IKE) ma na celu ograniczenie ingerencji państwa w zapewanianiu dochodów emerytalnych. Skutkuje to rozproszeniem ryzyk - politycznego, rynkowego oraz demograficznego. Utworzenie nowych instytucji, o charakterze prywatnym, miało pobudzić własną inicjatywę obywateli (poprez decyzję o uczestnictwie w dobrowolnych przedsięwzięciach) oraz zwiększyć ich świadomość ubezpieczeniową. Wprowadzenie Indywidualnych kont emerytalnych sprawiło, że III wymiar systemu emerytalnego stał się bardziej dostępny. Kolejną przesłanką do rozwoju III filaru (w tym IKE) było prognozowane przez ekspertów obniżenie stopy zastąpienia, czyli różnicy pomiędzy wysokością świadczenia emerytalnego i wysokością wynagrodzenia otrzymywanego w okresie aktywności zawodowej .

Efekty i prognozy funkcjonowania IKE

Pomimo ciągłego rozwoju III filaru systemu emerytalnego, podejmowane działania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. IKE posiada około 6,1% osób pracujących, a rzeczywiste wyniki okazały się dziesięciokrotnie mniejsze od dolnej granicy prognozy . Jako przyczyny tego zjawiska podaje się m.in.: złą sytuację materialną części społeczeństwa (dochody kształtują oszczędności), brak świadomości emerytalnej czy nadmierne skomplikowanie poszczególnych form oszczędzania .

Co więcej, zmiany w strukturze demograficznej (tzw. "społeczeństwo starzejące się") stawiają dodatkowe wyzwania przed systemami emerytalnymi. Uważa się za konieczne znalezienie sposobów zachęcających obywateli do dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Według badań przeprowadzonych przez ZUS, ankietowanych do oszczędzania skłoniłyby: lepsza akcja informacyjna dotycząca dodatkowych produktów emerytalnych, wprowadzenie większych ulg dla oszczędzających czy poprawa stabilności systemu emerytalnego. Okazją na upowszechnienie oszczędzania emerytalnego w Polsce jest wprowadzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych, których istota polega na systemie automatycznego zapisu pracowników do programu, a część składki ma być odprowadzana przez pracodawcę i państwo. "Łatwość dostępu do PPK może sprawić, że oszczędzający w ramach III filara chętniej będą sięgać po tę formę, niż zindywidualizowane instytucje oszczędzania ".

Indywidualne konto emerytalne — artykuły polecane

Fundusz emerytalny — Pracownicze programy emerytalne — Emerytura — Pracowniczy program emerytalny — Płatnik ZUS — Pracownicze plany kapitałowe — Podatek od dochodów kapitałowych — Odwrócona hipoteka — Świadczenie socjalne

Bibliografia

• Adamska-Mieruszewska J., Mosionek-Schweda M. (2015), Rozwój indywidualnych oszczędności emerytalnych w kontekście skłonności Polaków do oszczędzania, Praca i Zabezpieczenia Społeczne, nr 8
• Brenk M., Wnuk S. (2017), Instrumenty gromadzenia długoterminowych, dodatkowych oszczędności emerytalnych - efektywność, koszty, aspekty prawne, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej - Organizacja i Zarządzanie, nr 73
• Cycoń M., Jedynak T. (2019), Zarządzanie ryzykiem starości. Przegląd Ubezpieczeń 2019, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Dopierała Ł. (2017), Efektywność produktów emerytalnych oferowanych przez zakłady ubezpieczeń na życie na przykładzie IKE, Finanse i prawo finansowe, nr 2 (14)
• Leśna-Wierszołowicz E. (2016), Rynek indywidualnych kontemerytalnych w Polsce, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 44/1
• Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (2019), Indywidualne konta emerytalne oraz Indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego w 2018 roku, KNF, Warszawa
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego Dz.U. 2004 nr 116 poz. 1205
• Wykowska J. (2014), III filar dla początkujących. Poradnik przyszłego emeryta, KNF, Warszawa

Autor: Zuzanna Czudaj

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.