Identyfikacja i ocena zagrożeń i szans

Przez pojęcie zagrożeń i szans rozumiemy wszystkie możliwości organizacji stworzone przez jej otoczenie zewnętrzne podczas przebiegu cyklu życia projektu - począwszy od inicjacji przedsięwzięcia, skończywszy na jego zamknięciu. Umiejętność zarządzania zagrożeniami i szansami pozwala organizacji uzyskać przewagę na rynku oraz umożliwia osiągniecie zamierzonych efektów przy realizacji poszczególnych projektów.

TL;DR

Artykuł omawia pojęcia szans i zagrożeń oraz ich znaczenie dla organizacji. Szanse są pozytywnymi możliwościami stworzonymi przez otoczenie zewnętrzne, natomiast zagrożenia są negatywnymi ryzykami. Artykuł przedstawia różne metody identyfikacji i oceny szans i zagrożeń, takie jak metoda scenariuszy, analiza PEST, analiza SWOT, system wczesnego ostrzegania, metody heurystyczne i ocena prawdopodobieństwa i konsekwencji.

Definicja i rodzaje szans i zagrożeń

Szansa jest to każda możliwość stworzona przez otoczenie zewnętrzne organizacji, która może zostać wykorzystana do osiągnięcia celów. Na takie czynniki kierownictwo nie ma bezpośredniego wpływu i mogą one w sposób nieprzewidziany wpłynąć na przedsiębiorstwo. Zawsze mają charakter pozytywny.

Zagrożenie to ryzyko, które może być stworzone przez czynniki zewnętrzne z otoczenia przedsiębiorstwa, na które kierownictwo nie ma bezpośredniego wpływu. Zagrożenia zawsze mają charakter negatywny i ograniczają działanie organizacji na rynku, lub mogą też powodować straty. Należy monitorować otoczenie zewnętrzne firmy w celu przygotowania strategii ochronnej, dzięki której wszystkie negatywne oddziaływania będą mogły być zminimalizowane, wyeliminowane lub przeniesione (np. ubezpieczenie się przed nimi).

Identyfikujemy następujące rodzaje zagrożeń i szans:

• polityczne,
• ekonomiczne,
• technologiczne,
• prawne,
• społeczno-kulturowe,
• środowiskowe,
• etyczne.

Ilościowe zbadanie wszystkich zagrożeń i szans pozwala stworzyć pewien wynik projektu, dający możliwość określenia prawdopodobieństwa jego zakończenia z uwzględnieniem konkretnego czasu oraz poniesionych kosztów.

Jakościowa analiza ryzyka jest metodyką opierającą się na technikach macierzowych, dzięki którym można zaobserwować pewne trendy mogące później stanowić podstawę do podjęcia decyzji o intensyfikacji lub ograniczeniu działań związanych z zarządzaniem strategicznym.

Metody identyfikacji i oceny szans i zagrożeń

• Metody scenariuszowe są narzędziem zarządzania strategicznego i służą analizie planowania strategicznego w zmiennym otoczeniu przedsiębiorstwa. Za ich pomocą nie można uzyskać dokładnej wizji przyszłości, można natomiast stymulować kierownictwo do przeciwdziałania ryzyku, które potencjalnie mogłoby zagrozić organizacji. Metody te polegają na zbudowaniu kilku wariantów przyszłości jakie mogłyby wystąpić w przedsiębiorstwie oraz jego otoczeniu, a następnie pozwalają określić konkretne cele i przygotować odpowiednie działania.
• PEST - narzędzie planowania polegające na analizowaniu następujących czynników: politycznych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych. Metoda PEST, zwana inaczej generalną segmentacją otoczenia, służy do badania makrootoczenia organizacji. Istotą tego narzędzia jest określenie podstawowych sfer otoczenia, a więc tych obszarów, które mogą mieć kluczowy wpływ na funkcjonowanie organizacji oraz jej przyszłą strategię działania i pozwoli zapobiec wielu porażkom. Wyniki analizy PEST mogą być użyte jako punkt wyjścia do przygotowania analizy szans i zagrożeń analizy SWOT, co oznacza że są to metody uzupełniające się wzajemnie.
• Metody SWOT i TOWS - Metoda SWOT jest kompleksową metodą analizy strategicznej organizacji, identyfikacji słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń. Analizie możemy poddać dowolny podmiot z uwzględnieniem zarówno wnętrza jak i otoczenia zewnętrznego, np. przedsiębiorstwo, projekt, organizację, czy inwestycję. Do zastosowania SWOT nie ma ograniczeń, gdyż możemy zaimplementować ją praktycznie do każdej dziedziny działalności człowieka. Technika SWOT wywodzi się z koncepcji analizy pola sił K. Lewina opracowanej w latach 50-tych. Jest uproszczoną wersją analizy pola sił (wykorzystuje ten sam schemat analizy) i jednocześnie dopuszcza swobodę w doborze narzędzi (technik, procedur) stosowanych do określenia szczegółowych składników w swojej procedurze. Nazwa TOWS powstała przez przestawienie kolejności liter w słowie SWOT i wskazuje na odwrócenie kolejności analizy. O ile w analizie SWOT zaczyna się od zestawienia wewnętrznych sił i słabości, aby wykorzystać je jak najlepiej w stosunku otoczenia, o tyle w analizie TOWS pierw bada się szanse i zagrożenia otoczenia, a następnie zestawia się je z własnymi predyspozycjami do wykorzystania mocnych stron oraz do niwelowania zagrożeń.
• System wczesnego ostrzegania(SWO) jest składnikiem, który pozwala określić kondycję finansową przedsiębiorstwa oraz umożliwia wczesne rozpoznanie zagrożeń, dzięki czemu można zastosować konkretne procesy naprawcze. Analizę jednostki gospodarczej przeprowadza się zazwyczaj na podstawie sprawozdań finansowych, gdyż są one najbardziej rzetelne. Dobierając odpowiedni rodzaj systemu wczesnego ostrzegania powinno się wziąć pod uwagę dane kryteria podmiotowe i przedmiotowe poszerzając je o dodatkowe informacje charakteryzujące badaną jednostkę(np. branża).
• Heurystyka i inwentyka - metody heurystyczne używane są zazwyczaj w prognozowaniu oraz w procesach podejmowania decyzji. Termin heurystyka wywodzi się od greckiego słowa "heuriska", co oznacza umiejętność znajdywania, poszukiwania. Inwentyka natomiast to metodyka poszukiwania twórczych rozwiązań, pobudzania kreatywnego myślenia we wszystkich dziedzinach. Metody inwentyczne dobierane są odpowiednio kwalifikacji pracowników, rodzaju problemu, zakresu czasu itp. i stają się narzędziem polepszania pozycji przedsiębiorstwa i oszczędności kosztów. Do wyżej wymienionych metod należą przede wszystkim: burza mózgów, technika delficka, synektyka Gordona, itd.
• Ocena prawdopodobieństwa i konsekwencji - oszacowanie w oparciu o przeszłe zdarzenia oraz dane naukowe i statystyczne, a jeżeli to możliwe uwzględnia się prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń na przestrzeni najbliższych lat. Oszacowanie to ocena punktowa przypisana proporcjonalnie do prawdopodobieństwa możliwości wystąpienia ryzyka, biorąc pod uwagę różne rodzaje ryzyka oraz konkretne ramy czasowe.

Identyfikacja i ocena zagrożeń i szans — artykuły polecane

Scenariusze możliwych zdarzeń — Zarządzanie ryzykiem — Analiza SWOT — Analiza scenariuszy — Prognozowanie przychodów i kosztów — Metody analizy strategicznej — Analiza TOWS — Ilościowe techniki oceny zagrożeń i szans — Diagnoza w projekcie

Bibliografia

• Barczak B., Bartusik K. (1999), Wybór strategii działania przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Gierszewska G., Romanowska M. (2017), Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Jajuga K. (red.) (2008), Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kokot-Stępień P. (2015), Identyfikacja ryzyka jako kluczowy element zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 855
• Krupski R. (1993), Metody i organizacja planowania strategicznego w przedsiębiorstwie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław
• Lisiński M. (2004), Metody planowania strategicznego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Obłój K. (1998), Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Obłój K. (2007), Strategia organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sienkiewicz P. (2005), Analiza ryzyka w zarządzaniu projektami systemów, WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Program wykładu w Centrum Kształcenia Podyplomowego
• Wróblewski D. (red.) (2015), Zarządzanie ryzykiem - przegląd wybranych metodyk, CNBOP - PIB, Józefów
• Zachorowska A. (2006), Ryzyko działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Przemysław Paluchowski