Fundusz emerytalny

Fundusz emerytalny to forma gromadzenia środków finansowych przez osoby indywidualne w celu uzyskania odpowiedniego dochodu na starość (w wieku emerytalnym). W trójfilarowym podziale systemu emerytalnego fundusze emerytalne występują w II i III filarze. Są niezależne od filaru pierwszego. Są tworzone po to, aby dodatkowo finansowo zabezpieczyć osoby indywidualne w wieku poprodukcyjnym.

Fundusze emerytalne mają osobowość prawną, powołane są do gromadzenia środków pieniężnych oraz ich lokowania. Przeznaczeniem kapitału jest jego wypłata członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Organem funduszu jest towarzystwo emerytalne. Tworzy ono fundusz, zarządza nim oraz reprezentuje. Fundusz odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem, który jest oddzielony od majątku członków i majątku towarzystwa emerytalnego.Towarzystwa emerytalne tworzące fundusze mogą prowadzić działalność w formie spółek akcyjnych, jako Powszechne Towarzystwa Emerytalne lub funkcjonować jako Pracownicze Towarzystwa Emerytalne.

Podstawową cechą, która wyróżnia fundusze emerytalne na rynku finansowym jest długoterminowe inwestowanie gromadzonych środków. Są to niezależne podmioty (instytucje finansowe) pod względem organizacyjnym, prawnym i finansowym.

Pojęcie funduszy emerytalnych nie jest definiowane jednolicie. Zarówno w teorii jak i w praktyce można wyróżnić co najmniej dwa rodzaje funduszy emerytalnych. Są to:

• fundusze pierwszego rodzaju - są wyodrębnioną masą majątkową, najczęściej zarządzaną przez firmy, które je tworzą
• fundusze drugiego rodzaju - mają postać osoby prawnej, której celem jest gromadzenie składek ubezpieczeniowych, gospodarowanie nimi w celu pomnożenia ich wartości oraz wypłata emerytur ubezpieczonym po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Inny podział funduszy emerytalnych to rozdzielenie ich z punktu widzenia zależności między: wielkością wnoszonej składki a wartością świadczenia emerytalnego. Wyróżniamy:

• fundusze o zdefiniowanym świadczeniu (benefit defined)
• fundusze o zdefiniowanej składce (contribution defined)

Różnice między oba rodzajami funduszy wynikają z podziału ryzyka między sponsorem funduszy, czyli pracodawcą, a beneficjentem, czyli pracownikiem. W przypadku funduszy o zdefiniowanym świadczeniu ryzyko ponosi pracodawca, ponieważ jego obowiązkiem jest uzupełniać środki funduszu do wysokości, która zapewni możliwość wypłat z góry określonych świadczeń emerytalnych. W przypadku funduszy o zdefiniowanej składce większe ryzyko ponosi ubezpieczony, gdyż pracodawca jest zobowiązany tylko do wnoszenia określonych z góry wpłat, nie bierze natomiast odpowiedzialności za wysokość świadczeń jakie otrzyma ubezpieczony po uzyskaniu uprawnień do otrzymania świadczenia.

Pierwsze polskie fundusze emerytalne powstały nieco później niż fundusze inwestycyjne. Zostały założone na mocy ustawy z 28 sierpnia 1997 roku i działały zgodnie z założeniami wielkiej reformy systemu emerytalnego wprowadzonej w 1998 roku. Utworzono wtedy także system emerytalny, który określa zasady składania i pomnażania pieniędzy nagromadzonych w czasie aktywności zawodowej pracownika. System ten podzielono na tzw. trzy filary:

• I filar - obejmuje ubezpieczenia w systemie określonym jako pay-as-you-go, który polega na tym, że dzisiejsze składki są przeznaczone na dzisiejsze emerytury, a jutrzejsze składki na jutrzejsze emerytury. Ubezpieczenia w tym filarze są obowiązkowe, co oznacza, że wszyscy pracujący mają obowiązek wpłacać składki. Każdy uczestnik otrzymuje indywidualne konto emerytalne prowadzone przez państwowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Środki zgromadzone w ramach tego filaru są następnie wypłacane osobom, które osiągnęły wiek emerytalny. Wpływy ze składek są na bieżąco wypłacane osobom w wieku poprodukcyjnym.
• II filar - obejmuje ubezpieczenia w tzw. systemie kapitałowym, który polega na tym, że ubezpieczeni w okresie aktywności zawodowej wpłacają do systemu składki, które następnie są przekazywane do Powszechnych Towarzystw Emerytalnych (PTE) zarządzających Otwartymi Funduszami Emerytalnymi (OFE), które są następnie inwestowane, po to, by pomnożyć kapitał służący jako źródło wypłat świadczeń po przejściu ubezpieczonego na emeryturę. Podobnie jak w przypadku pierwszego filaru, składki wpłacane w ramach drugiego filaru są obowiązkowe.
• III filar - filar ten różni się od dwóch poprzednich tym, że składki nie są obowiązkowe. Uczestnicy dobrowolnie je wpłacają na wybrane przez siebie fundusze emerytalne innych typów. Państwo najczęściej nie ingeruje, ale wspiera osoby oszczędzające w ramach trzeciego filaru poprzez ulgi podatkowe dla tych osób.

TL;DR

Fundusze emerytalne to forma gromadzenia środków finansowych na starość. Działają w II i III filarze systemu emerytalnego. Fundusze mają osobowość prawną i gromadzą środki, które są wypłacane członkom po osiągnięciu wieku emerytalnego. Wyróżnia się fundusze pierwszego i drugiego rodzaju oraz fundusze o zdefiniowanym świadczeniu i zdefiniowanej składce. Fundusze emerytalne mają za zadanie zapewnić finansowe zabezpieczenie w wieku poprodukcyjnym. W Polsce fundusze emerytalne są tworzone przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne i Pracownicze Towarzystwa Emerytalne. Uczestnictwo w funduszu jest obowiązkowe, a osoby muszą dokonywać regularnych wpłat. Fundusze emerytalne mają ograniczenia inwestycyjne i nie podejmują wysokiego ryzyka. Ich celem jest zabezpieczenie finansowe przyszłości, a nie osiągnięcie zysku. OFE jest odrębną jednostką organizacyjną, a uczestnictwo w nim jest przymusowe dla osób urodzonych po 1968 roku. Opłaty w funduszach mogą się różnić, a głównym celem działalności OFE jest przynoszenie jak największych zysków.

Uczestnictwo w funduszu emerytalnym

Uczestnictwo w funduszu jest obowiązkowe. Każda osoba od momentu rozpoczęcia swojej pierwszej pracy musi należeć do takiego funduszu. Aby móc uczestniczyć w funduszu należy zawrzeć umowę z firmą prowadzącą dany fundusz emerytalny. Zgodnie z umową, osoba która ją zawarła, a tym samym stała się uczestnikiem danego funduszu, musi dokonywać systematycznych wpłat (raz na miesiąc lub raz na rok), po to, aby po przejściu na emeryturę otrzymywać określone świadczenie pieniężne lub całą należną kwotę). Na ogół konto wpłat danego uczestnika funduszu emerytalnego (pracownika) jest zasilane także w określonej wysokości ze środków pracodawcy. Środki zgromadzone na koncie zostają zainwestowane przez fundusz emerytalny. Uczestnictwo w funduszu trwa często od momentu wejścia w wiek produkcyjny i trwa do momentu przejścia na emeryturę, z tego względu fundusze dokonują głównie inwestycji długoterminowych, w celu zapewnienia swoim uczestnikom odpowiedniej sumy środków na przyszłość.

Przyczyny tworzenia funduszy emerytalnych

Fundusze są tworzone głównie po to, aby odciążyć budżetu państwa od wypłaty coraz bardziej wzrastających świadczeń emerytalnych w stosunku do PKB. Po przeprowadzonej reformie systemu z budżetu wypłacana jest niewielka kwota w stosunku do wysokości całego świadczenia. Pozostała część świadczenia dana osoba powinna sobie wypracować właśnie poprzez fundusz emerytalny.Państwo zachęca obywateli do uczestnictwa w funduszach m.in. poprzez możliwość dokonania odpisów podatkowych. W krajach gdzie wprowadzono takie rozwiązania, odnotowano wzrost zainteresowania przynależnością do funduszy emerytalnych, przyczyniło się to także do zwiększenia skłonności do oszczędzania.

Podstawowy cel działalności funduszy emerytalnych

Fundusze emerytalne działają głównie po to, aby zapewnić ich uczestnikom finansowe zabezpieczenie w wieku poprodukcyjnym. Choć uzyskanie maksymalnego dochodu z dokonywanych inwestycji jest także bardzo ważną kwestią, nie jest to cel główny. Fundusze osiągają pewne zyski, ale w tym celu nie podejmują wysokiego ryzyka inwestycyjnego.Ograniczenia polityki inwestycyjnej funduszy są sprecyzowane w ustawie. Fundusze lokują gromadzone środki najczęściej w instrumenty o niskim ryzyku inwestycyjnym o charakterze długoterminowym. Są to najczęściej obligacje skarbowe emitowane przez renomowane i wiarygodne korporacje. Mogą także inwestować swoje środki w uznane fundusze inwestycyjne, tzn. dokonywać inwestycji pośrednich. Celem funduszy emerytalnych jest zabezpieczenie finansowe przyszłości a nie osiągnięcie zysku.

W Polsce fundusze emerytalne funkcjonują zgodnie z:

• ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Otwarte Fundusze Emerytalne) - przynależność obowiązkowa
• ustawą o pracowniczych programach emerytalnych - przynależność dobrowolna

Fundusze mogą być utworzone przez:

• Powszechne Towarzystwo Emerytalne (może prowadzić OFE)
• Pracownicze Towarzystwo Emerytalne (może prowadzić fundusz pracowniczy)

Powszechne Towarzystwo Emerytalne

Powszechne Towarzystwo Emerytalne - PTE, jest spółką akcyjną, która działa na zasadach komercyjnych. Za usługę zarządzania funduszem emerytalnym pobiera płaty, które są dokładnie wymienione w ustawie. Inwestycje mają przynieść dochód akcjonariuszom.

Pracownicze Towarzystwo Emerytalne

Natomiast Pracownicze Towarzystwo Emerytalne to jedna z form pracowniczych programów emerytalnych oferowanych przez pracodawcę. Zarządzający funduszami w tym towarzystwie nie mają prawa do udziału w zysku rocznym i działają na zasadach non - profit.

Otwarty Fundusz Emerytalny

OFE jest odrębną jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, dysponująca własna masą majątkową. Zajmuje się gromadzeniem i lokowaniem środków pieniężnych, aby później wypłacić je członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Działalność na rzecz Otwartych Funduszy Emerytalnych mogą na zlecenie prowadzić banki komercyjne, zakłady ubezpieczeń, biura maklerskie, brokerzy i agenci ubezpieczeniowi, Poczta Polska oraz Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Kredytowe. Bez pośrednictwa, sprzedaż udziałów OFE może być prowadzona wyłącznie przez osoby fizyczne zatrudnione w PTE.

Członkostwo

Zgodnie z reformą systemu emerytalnego, dla osób urodzonych po 1968 roku, uczestnictwo w OFE jest przymusowe. Osoba, która zawarła umowę z funduszem lub, na której nazwisko został otwarty rachunek staje się członkiem OFE. Można być członkiem tylko jednego funduszu i można go dobrowolnie wybrać w określonym terminie, po wyznaczonym czasie jego fundusz zostanie wybrany losowo. Członkowie mogą również zmieniać fundusze. Wtedy następuje przeniesienie jego wkładu do innego funduszu i zostaje potrącona opłata za tę czynność.

Opłaty

Opłaty mogą zmieniać się w ciągu okresu członkostwa w danym funduszu, dlatego wybierając fundusz należy uwzględnić okres, przez który planujemy być jego członkiem. Ważny jest również przewidywany staż pracy, częstotliwość zmiany funduszy, zmiany wynagrodzenia, ponieważ możliwe są składki z regresywną opłatą. Innymi opłatami są opłaty za zarządzanie, a ich kwota rośnie wraz ze wzrostem aktywów. Kolejne opłaty to: prowizje biura maklerskiego, który jest pośrednikiem oraz opłaty o charakterze karnym to na przykład opłata za zmianę funduszu - opłata transferowa.

Zysk jako główny cel działalności OFE

Podstawowym zadaniem funduszu emerytalnego jest przynoszenie jak największych zysków z realizowanych inwestycji, z korzyścią zarówno dla akcjonariuszy Powszechnego Towarzystwa Emerytalnego, jak również uczestników funduszu.

Fundusz emerytalny — artykuły polecane

Indywidualne konto emerytalne — Pracownicze programy emerytalne — Pracownicze plany kapitałowe — Emerytura — Fundusz powierniczy — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Podatek od dochodów kapitałowych — Społeczne budownictwo czynszowe — Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych

Bibliografia

• Barr N. (red.) (2014), Reformy systemu emerytalnego, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
• Chróścicki A. (1998), Fundusze inwestycyjne i emerytalne - komentarz do ustawy o funduszach inwestycyjnych, ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Chybalski F. (red.) (2009), Otwarte fundusze emerytalne w Polsce, C.H. Beck, Warszawa
• Czerwińska T. (2009), Polityka inwestycyjna funduszy emerytalnych, Wiadomości ubezpieczeniowe, nr 3
• Dobosiewicz Z. (2013), Giełda, zasady działania, inwestorzy, rynki giełdowe Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Hadyniak B. (red.) (1999), Fundusze emerytalne II filar, Poltext, Warszawa
• Korenik D. (2003), Oszczędzanie indywidualne w Polsce - produkty różnych pośredników i ich atrakcyjność, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lanego we Wrocławiu, Wrocław
• Kosiński A. (red.) (2002), Inwestowanie kapitału - jak pomnażać swoje oszczędności?, Wydawnictwo Verlag Dashofer, Warszawa
• Olejnik I. (2009), Otwarte fundusze emerytalne w opinii konsumentów, Wiadomości Ubezpieczeniowe, nr 4
• Strona internetowa: Stopy zwrotu OFE, Komisja Nadzoru Finansowego
• Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Dz.U. 1997 nr 139 poz. 934

Autor: Agata Rybicka, Agata Marecik