Korzyści skali

Korzyści skali mają swoje źródła w produkcji masowej, dlatego mamy z nimi do czynienia w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Są to inaczej rosnące przychody wynikające ze skali produkcji.

Zjawisko to utożsamiane jest zazwyczaj z sytuacją, gdy w przedsiębiorstwie długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Przyczynami korzyści skali są: niepodzielność procesu produkcji rozumiana jako konieczność ponoszenia określonego minimum nakładu niezbędnego do prowadzenia działalności niezależnego od rozmiarów produkcji (koszt stały nie zmieniający się wraz ze zmianami wielkości  produkcji- zatrudnienie menedżera, księgowego, specjalisty do analizy rynku, koszt ten odniesiony do większej produkcji do pewnego momentu powoduje obniżenie przeciętnego kosztu wytworzenia, a przy dalszym wzroście korzyści skali wyczerpują się i krzywa kosztów przeciętnych przestaje opadać- potrzeba np. więcej menedżerów), specjalizacja - dzięki niej możliwy jest wzrost wydajności powodujący korzyści skali, czyli obniżki kosztów, produkcja na dużą skalę jest na ogół niezbędna by móc zastosować lepsze maszyny- zasada › oznacza, że koszty  wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwiększają się tylko o 2/3 w stosunku do wartości uzyskanego z tego tytułu  przyrostu produkcji (Dwukrotny wzrost pojemności cylindra oznacza wzrost powierzchni, o /2/3 zatem im większa pojemność tankowców tym mniej trzeba zużyć na ich produkcję stali). Podstawowym powodem pojawienia się niekorzyści skali są trudności zarządzania dużymi przedsiębiorstwami wieloszczeblowość zarządzania, biurokracja, utrzymanie drożności kanałów informacyjnych, minimalizacja kosztów transportu,  schodzenie na większe głębokości). Występowanie zjawiska korzyści i niekorzyści skali w praktyce powoduje, iż długookresowe koszty przeciętne mogą wyglądać bardzo różnie. Niewielkie korzyści skali i duże dysekonomie skali charakteryzują firmy usługowe łatwo ulegających konkurencji cenowej firm miejskich.

Umiarkowane korzyści skali przy niskich poziomach produkcji Q1 oraz dysekonomie pojawiające się przy stosunkowo dużych poziomach produkcji Q2 charakteryzuje się przemysł odzieżowy

TL;DR

Korzyści skali to rosnące przychody wynikające ze skali produkcji. Przyczynami korzyści skali są niepodzielność procesu produkcji, specjalizacja i zastosowanie nowoczesnych technologii. Istnieją też inne rodzaje korzyści skali, takie jak stałe korzyści skali i malejące korzyści skali. W niektórych branżach małe przedsiębiorstwa są konkurencyjne dzięki niższym kosztom produkcji. Korzyści skali mają duże znaczenie w branżach takich jak muzyka, film, przemysł lotniczy czy samochodowy, ale mają ograniczony charakter w branżach takich jak fryzjerstwo czy służba zdrowia.

Powody występowania korzyści skali

Niepodzielność procesu produkcji

Każde przedsiębiorstwo już do momentu zaistnienia jest zmuszone do ponoszenia pewnych kosztów stałych. Koszty te najczęściej nie są związane bezpośrednio z procesem produkcji i nie są zależne od wielkości produkcji, jednak są niezbędne do działania przedsiębiorstwa. Wraz z rozpoczęciem działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa koszty te można rozłożyć na każdą wyprodukowaną jednostkę. Powiększaniem wielkości produkcji koszty stałe można rozłożyć na coraz większy wolumen przez co przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu się zmniejsza.

Specjalizacja

Dzięki specjalizacji uzyskujemy możliwość wykonywania pewnych działań szybciej i z większą dokładnością. Pracownicy odpowiedzialni tylko za jeden etap procesu produkcji są zdecydowanie bardziej efektywni w swojej pracy niż niewyspecjalizowani odpowiedzialni za większą liczbę czynności. Efektem specjalizacji najczęściej jest podniesienie wielkości produkcji.

Rys. 1. Korzyści i niekorzyści skali - interpretacja graficzna

Technologie podnoszące wydajność

Ten czynnik jest bezpośrednio związany z poprzednimi. Zastosowanie nowoczesnych technologii wiąże się na ogół z koniecznością sporych inwestycji które nie miały by sensu przy niewielkiej produkcji. Jednak w przypadku gdy mamy do czynienia z masową produkcją stosowanie nowoczesnych technologii obniża koszty wytwarzania, skraca czas potrzebny do wytworzenia jednej jednostki produkcji przez co przedsiębiorstwo jest w stanie wytworzyć jeszcze większy wolumen produkcji.

Pozostałe rodzaje korzyści skali

Oprócz opisanych powyżej rosnących korzyści skali występują jeszcze dwa inne typy. Jeden z nich to przypadek gdy długookresowe koszty przeciętne pozostają na stałym poziomie przy wzrastającej produkcji i w takim wypadku mamy do czynienia ze stałymi korzyściami skali. Natomiast drugi typ to przypadek kiedy długookresowe koszty przeciętne wzrastają wraz ze wzrostem wielkości produkcji możemy tu mówić o malejących korzyściach skali bądź inaczej niekorzyściach skali.

Wykres w podpunkcie d) to krzywa, która jest różna dla przedsiębiorstw, w zależności od specyfikacji firmy. Można jednak zauważyć pewną tendencję tj. początkowo koszty przeciętne ulegają zmniejszeniu przy rosnących rozmiarach produkcji (efekt korzyści skali), później osiągamy punkt optymalnych długookresowych rozmiarów produkcji. Oznacza on taką ilość produkowanego dobra, która jest najbardziej korzystna dla przedsiębiorstwa z punku widzenia ponoszonych kosztów. Po przekroczeniu tego punktu (poprzez dalsze zwiększanie nakładów), mamy do czynienia z sytuacją niekorzystną dla przedsiębiorstwa, kiedy to następuje systematyczny wzrost kosztów. Z tych obserwacji można wyciągnąć wniosek, że niekoniecznie produkcja na masową skalę jest opłacalna, choć wynikają z niej też pewne korzyści takie jak np.:

• większa specjalizacja pracowników, a tym samym większa ich wydajność
• lepsze wykorzystanie wiedzy technicznej (stosując nowoczesne metody produkcji)
• oszczędności natury technicznej polegające na łączeniu dwóch różnych zakładów
• większa siła przetargowa
• posiadanie większego majątku, co zwiększa szansę na zaciągnięcie kredytu, pożyczki na korzystniejszych warunkach

Oprócz wewnętrznych korzyści wymienionych wyżej, istnieją też zewnętrzne, których źródła nie tkwią w sposobności zmian w samych zakładzie. Może to być np. rozbudowa infrastruktury przemysłowej (korzyści związane z gospodarką jako całością).

W niektórych dziedzinach małe przedsiębiorstwa są poważnym konkurentem nawet dla olbrzymich koncernów. Dzieję się tak często ze względu na niższe koszty produkcji, a tym samym niższą możliwą cenę. Istnieją bowiem takie branże, dla których wykorzystywanie dużych maszyn czy urządzeń jest niekorzystne, np. w rolnictwie czy w handlu detalicznym [Z. Dach 2012, s. 176-178]

Teoria w praktyce

Firmy, które zajmują się wytwarzaniem produktów takich jak muzyka czy filmy ponoszą ogromne koszty stałe, podczas gdy ich dystrybucja cyfrowa wiąże się z kosztem krańcowym bliskim zeru, dlatego korzyści skali w takich przedsiębiorstwach są wielkie. Ponadto, bardzo niski koszt krańcowy może pociągnąć za sobą mały utarg krańcowy poprzez ustalenie ceny na odpowiednim poziomie. Innym przykładem może być przemysł lotniczy czy samochodowy. Jednak istnieją także takie branże, (głównie te poza przemysłem przetwórczym), dla których korzyści skali mają ograniczony charakter. Należą do nich m.in. fryzjerstwo czy służba zdrowia. [D. Begg i in. 2014, s. 263,267]

Korzyści skali — artykuły polecane

Efekt skali — Koszt stały — Koszt zmienny — Izokwanta — Postęp techniczny — Ekonomia skali produkcji — Efekt zewnętrzny — Koszty produkcji — Produkcja masowa

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czarny E. (2006), Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2015), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Dudycz T., Osbert-Pociecha G., Brycz B. (2015), Efektywność-rozważania nad istotą i pomiarem, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 386
• Ratajczak-Mrozek M. (2012), Motywy współpracy przedsiębiorstw z podmiotami zagranicznymi, Warsztaty menedżerskie
• Tokarski T. (2007), Efekty skali a wzrost gospodarczy, Gospodarka Narodowa, Nr 1-2

Autor: Kamil Gorczyca, Monika Pęcek