Manipulacja językowa

Manipulacja - jest to kłamliwe, ukryte kierowanie inną osobą w celu oddziaływania na stan wewnętrzny człowieka oraz jego czynności, dzięki któremu nadawca osiąga zamierzone korzyści. Cele propagandy i perswazji są także podobne, ponieważ występują w interesie zarówno nadawcy, jak i odbiorcy. Negatywnie nacechowanym terminem oczywiście jest 'manipulacja', tak jak nadawca wykorzystuje słabe strony odbiorcy i bezczelnie używa we własnym interesie (Zięba A., 2009 s. 1-2).

TL;DR

Manipulacja językowa polega na ukrytym kierowaniu inną osobą w celu osiągnięcia korzyści. Istnieje pięć głównych aktów mowy, które mają różne funkcje. Perswazja i manipulacja różnią się oceną nadawcy. Cele perswazji obejmują przekonanie odbiorcy, zmianę postawy i zachowania oraz wywołanie emocji.

Nakłaniająca funkcja aktów mowy

Wiadomo, że przemówienie oraz tak zwany 'akt mowy' ma różny charakter i może występować w wielu klasyfikacjach. A więc istnieje pięć głównych aktów mowy (Zdunkiewicz D., 2010 s. 275-276):

1. Asercje (asertives) - jest to przedstawienie niepewności w tych czy innych sytuacjach. Występuje w postaci zwątpienia albo przypuszczenia.
2. Dyrektywy (derictives) - wywarcie presji na inną osobę i zmotywowanie jej do działania. Modą to być prośby, pozwolenia, polecenia.
3. Komisywy (commisives) - sytuacja, w której odbiorca się czuję zobowiązanym do działania i ponosi odpowiedzialność za dany czyn. Występuje jako obietnica ze strony odbiorcy, albo jako zobowiązanie.
4. Ekspresywy (expressives) - wyrażenie stanu psychicznego lub emocjonalnego. Mogą to być gratulację lub kondolencję.
5. Dekleratywy (declaratives) - wywołanie pewnych wypowiedzi przy pomocy określonych stanów rzeczy w stosunkach międzyludzkich. Są to mianowania, odwołanie albo ogłoszenia.

Po tym jak nadawca uświadamia jaką treść chcę przekazać innej osobie, jaki ma zamiar i intencję - przechodzi do werbalizacji, czyli poszukuje różne możliwości i dopasowuje środki strukturalne danego języka. Dzięki temu, odbiorca będzie mógł zinterpretować ten komunikat jako informację przeznaczoną tylko dla niego z określonym zamiarem praktycznym.

Stworzony w dany sposób komunikat prezentuje zbiór wszystkich informacji, które nadawca musiał przekazać. W tym czasie odbiorca odgrywa nie mniejszą rolę, ponieważ zaczyna proces interpretacji i analizowania. Odbiorca odtwarza cały obszar informacji ideacyjnych za pomocą procesu myślowego, w którym na podstawie zdań już uznanych za prawdziwe dochodzi się do uznania nowego twierdzenia. Rekonstruuje jego związek z poznawaniem świata lub badaniem procesów poznawczych (Awdiejew A., 2013).

Różnica między perswazją a manipulacją

Podstawową różnicą między danymi pojęciami stanowi ocena nadawcy. Manipulacją językową zarządzają ludzie, których zamiar uważamy za nieuczciwe, dlatego takie osoby są to nasi przeciwnicy i konkurenci. Dosłownie pojęcie 'manipulacja językowa' dedukowana jest jako manipulacja języka: może to być kształtowanie informacji w swój sposób, przekazywanie niewłaściwej definicji znaczeniowej i tak dalej.

Zarówno perswazję jak i manipulację można stosować w różnych sytuacjach i celach. Z reguły celem 'perswazji' jest dobro adresata, wówczas gdy przy manipulacji adresat może być narzędziem w obcych rękach (Lange M, 2015, s. 59-60).

Cele perswazji

Pojęcie "perswazja" jest dosyć popularnym terminem, znany jeszcze z czasów starożytności i ma bezpośredni związek z namawianiem, przekonywaniem albo doradzaniem. Mirosław Korolko mówi o perswazji tak: "oznacza trudną do opisania syntezę intelektualnych, moralnych i emocjonalnych składników (elementów) mowy skierowanych do rozumu, woli i uczuć adresata" (Habrajska G., 2005, s. 108).

Cele perswazji są następujące (Habrajska G., 2005, s. 109-115):

1. Cel społeczny perswazji - umożliwia przystosowanie do życia pewnej grupy społecznej w celu realizowania dyskusji (w rodzinie, szkole, wśród znajomych). Może się spotykać również w dyskursach politycznych.
2. Cel dyskursy perswazyjnego - składa się z dwóch faz. W pierwszej oczekiwanym rezultatem jest zmiana postawy grupy perswazyjnej, w drugiej - ma wywołać oczekiwane zachowanie. Stanowią go takie cechy jak przekonywanie, propaganda i agitacja.
3. Kreowanie dyspozycji odbiorcy - najważniejszym zadaniem dla nadawcy jest to, by inna osoba była zainteresowana danym tematem, ponieważ tak czy inaczej, ale odbiorca zawsze będzie traktował informację, którą uzna za istotną dla siebie z powodów ideologicznych - lepiej i poważnej, niż tą, która nie dotyczy jego wprost. Na przykład, osoby mające dochód na poziomie minimalnym nie będą zaciekawione zmianami drugiego i trzeciego progu podatkowego, ponieważ to w żaden sposób nie wpłynie na ich stan finansowy.
4. Przygotowanie emocjonalne odbiorcy - zmierza do tego, aby wywołać w nim emocje typu radości, złości czy wściekłości. Wywołanie takich silnych emocji sprowadza się do tego, że nadawca zaczyna dominować nad odbiorcą i kontrolować jego emocje. Trzeba dopasować pewny 'gorący' temat do odbiorcy, wtedy skuteczność działania sięga swego maksimum. Takim tematem może być np. aborcja, podsłuchiwanie smartfonów użytkowników w celu wysyłanie dopasowanej reklamy.

Manipulacja językowa — artykuły polecane

Mechanizm obronny — Komunikacja niewerbalna — Afirmacja — Komunikowanie interpersonalne — Techniki manipulacji — Empatia — Inżynieria społeczna — Wywieranie wpływu na ludzi — Zasady komunikowania werbalnego

Bibliografia

• Awdiejew A. (2013), Gramatyka interakcyjna, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
• Habrajska G. (2005), Nakłanianie, perswazja, manipulacja językowa, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 7/2
• Lange M. (2015), Perswazja czy manipulacja?, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Gdańsk
• Zdunkiewicz D. (2010), Akty mowy, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 2. Współczesny język polski, (red.) J. Bartmiński, Wrocław
• Zięba A. (2009), Językowe środki perswazji i manipulacji w informacjach prasowych, Sorus S.C., Warszawa

Autor: Tetiana Duplii

.