Finanse publiczne

Finanse publiczne obejmują zjawiska i procesy gromadzenia, oraz podziału środków pieniężnych, będących w dyspozycji władz publicznych. Środki te pochodzą głównie z danin publicznych, majątku publicznego, oraz z przychodów zwrotnych tj. kredytów, pożyczek i emisji papierów wartościowych. Ze środków publicznych realizowane są cele i zadania publiczne. Według ustawy o finansach publicznych, gospodarka środkami publicznymi jest jawna. Osoby zainteresowane mogą zapoznać się z m.in. sprawozdaniami z wykonania budżetu państwa jak i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Finanse publiczne dzielą się na:

• finanse państwa,
• finanse jednostek samorządu terytorialnego,
• finanse systemu ubezpieczeń społecznych.

TL;DR

Finanse publiczne to gromadzenie i podział środków pieniężnych przez władze publiczne, głównie z danin publicznych i pożyczek. Dzielą się na finanse państwa, jednostek samorządu terytorialnego i systemu ubezpieczeń społecznych. Zadania związane z finansami publicznymi to gromadzenie dochodów, wydatkowanie środków, finansowanie potrzeb pożyczkowych, zarządzanie środkami i rozliczenia z budżetem UE. Sektor finansów publicznych obejmuje różne instytucje, takie jak organy władzy publicznej i jednostki samorządu terytorialnego. Funkcje finansów publicznych to alokacyjna, redystrybucyjna i stabilizacyjna. Środki publiczne to środki finansowe przeznaczone na finansowanie wydatków publicznych. Wydatki i rozchody publiczne obejmują różne kategorie wydatków, takie jak dotacje, świadczenia, wydatki bieżące i majątkowe. Rozchodami publicznymi są spłaty pożyczek, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym.

Zadania związane z finansami publicznymi

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

• gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
• wydatkowanie środków publicznych,
• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
• zarządzanie środkami publicznymi,
• zarządzanie długiem publicznym,
• rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. (art. 3 u.f.p.)

Sektor finansów publicznych

Finanse publiczne są wykorzystywane przez instytucje sektora finansów publicznych, do których należą:

• organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały,
• jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki (związki metropolitalne),
• jednostki budżetowe,
• samorządowe zakłady budżetowe,
• agencje wykonawcze,
• instytucje gospodarki budżetowej,
• państwowe fundusze celowe,
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
• Narodowy Fundusz Zdrowia,
• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
• uczelnie publiczne,
• Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
• państwowe i samorządowe instytucje kultury. (art. 9 u.f.p.)

Funkcje finansów publicznych

Podstawowe funkcje finansów publicznych:

• alokacyjna - związana z pobieraniem i gromadzeniem środków pieniężnych w celu ich wykorzystania w realizacji zadań publicznych,
• redystrybucyjna - związana ze zmianami w podziale dochodów finansów publicznych. Wydatki redystrybucyjne to m.in. zasiłki, renty, emerytury (redystrybucja społeczna), wsparcie finansowe na badania i rozwój (redystrybucja gospodarcza).
• stabilizacyjna - służy łagodzeniu skutków, jakie powstają w wyniku realizowania funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej finansów publicznych. Służy do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego za pomocą odpowiednich instrumentów.

Środki publiczne

Środki publiczne to szczególna kategoria środków finansowych występująca w obrocie gospodarczym.

Środki publiczne mogą być przeznaczone wyłącznie na:

• sfinansowanie wydatków publicznych,
• sfinansowanie rozchodów budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Według art. 5 ustawy o finansach publicznych, środki publiczne obejmują:

• dochody publiczne np. dochody z mienia, podatki, składki, darowizny, spadki na rzecz sektora publicznego),
• środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),
• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w grupie 2,
• przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

1. ze sprzedaży papierów wartościowych, oraz z innych operacji finansowych,
2. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostki samorządu terytorialnego,
3. ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
4. z otrzymanych pożyczek i kredytów,

• przychody jednostek sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Wydatki i rozchody publiczne

Wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy wydatków:

• dotacje i subwencje,
• świadczenia na rzecz osób fizycznych,
• wydatki bieżące jednostek budżetowych (wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych, zakup towarów i usług)
• wydatki majątkowe (zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe),
• wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa (wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek, koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych),
• wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, w tym wydatki budżetu środków europejskich,
• środki własne. (art. 124 u.f.p.)

Rozchodami publicznymi są:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
• wykup papierów wartościowych,
• udzielone pożyczki i kredyty,
• płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
• inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością,
• płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych. (art. 6 u.f.p)

Finanse publiczne — artykuły polecane

System finansów publicznych — Fundusze celowe — Dochody budżetowe — Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa — Sektor publiczny — Opłata skarbowa — Obowiązki informacyjne względem GUS — Kasa oszczędnościowa — Rachunkowość budżetowa

Bibliografia

• Alińska A., Woźniak B. (2015), Współczesne finanse publiczne, Difin, Warszawa
• Brzeziński B., Matuszewski W., Morawski W., Olesińska A., Zalasiński A. (2006), Prawo finansów publicznych, Dom Organizatora, Toruń
• Malinowska-Misiąg E., Misiąg W. (2006), Finanse publiczne w Polsce, Lexis Nexis, Warszawa
• Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Sawulski J. (2015), Audyt (nie)przejrzystości finansów publicznych w Polsce, Instytut badań strukturalnych
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Wójtowicz W. (red) (2014), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Agata Migdał, Beata Zaucha

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.