Kultura masowa

Kultura masowa uznawana jest za produkt wtórny rewolucji przemysłowej i kojarzona jest, przede wszystkim, z przekazywaniem wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści.

Zjawisko intelektualnej, rozrywkowej i estetycznej działalności człowieka związanej w szczególności z oddziaływaniem środków masowego przekazu. System kulturowy, w którym wszelkiego rodzaju dobra kulturowe są produkowane i rozprzestrzeniane na skalę masową.

TL;DR

Kultura masowa to zjawisko związane z przekazywaniem identycznych treści dużej liczbie odbiorców za pomocą środków masowego przekazu. Powstanie kultury masowej było wynikiem wielu czynników, takich jak demokratyzacja kultury, szybki rozwój technologiczny i koncentracja ludności w miastach. Kultura masowa spotkała się z krytyką, zarzuca się jej obniżanie poziomu treści, manipulację i utratę indywidualności. Istnieją jednak także pozytywne funkcje kultury masowej, takie jak informacyjna, edukacyjna i psychologiczna. Kultura masowa różni się od kultury popularnej, ta pierwsza dotyczy produkcji, a druga konsumpcji.

Geneza

W literaturze dominują dwie teorie co do historii warunków kształtowania się kultury masowej. Pierwsza wiąże się z koncepcją marksowską, która wskazuje na korzenie kształtowania się masowej świadomości kulturowej w praktyce przedrewolucyjnej proletariatu. Klasa robotnicza posiadała wspólnotę ideową z inteligencją, jednak nie stanowiła wspólnoty kulturowej. Poprzez zwiększoną aktywność proletariatu nastąpiły dalekosiężne zmiany w całokształcie stosunków społecznych.

Teoria konkurencyjna jako przyczynę zrodzenia się kultury masowej wskazuje na pojawienie się wszelkiego rodzaju środków masowego przekazu (gazety, radia, druku, telewizji). Podejście to podkreśla zrodzenie się potrzeb o charakterze techniczno-estetycznym, podczas gdy pierwsza teoria mówi o potrzebach ideologiczno-estetycznych.

W rzeczywistości przesłanek do powstania kultury masowej było wiele. Jej początków możemy upatrywać już w wieku XVIII i XIX wraz z narodzinami rewolucji przemysłowej zapoczątkowanej w Anglii. Ten proces zmian gospodarczych, technicznych i społecznych prowadził w konsekwencji również do zmian kulturowych.

Do najważniejszych czynników wpływających na ukształtowanie się zjawiska kultury masowej zaliczamy:

• demokratyzację kultury
• szybkie zmiany techniczne dające początek środkom masowego przekazu
• rewolucję demograficzną
• wzmożoną koncentrację ludności w ośrodkach miejskich
• edukację publiczną - ujednolicenie wykształcenia

Transformacja wspólnoty w społeczeństwo masowe

Społeczeństwo, stwarzające warunki do powstania kultury masowej, charakteryzuje się specyficznym charakterem więzi społecznych. Według Tonnies'a społeczeństwo zurbanizowane i uprzemysłowione, będące nośnikiem kultury masowej, stanowi zupełna przeciwieństwo wspólnoty grup społecznych, która dotychczas panowała w społeczeństwie.

Wraz z upowszechnieniem się środków masowego przekazu i pogłębienia dezintegracji jednostek, na drodze rewolucji społecznej, doszło do takich zjawisk jak:

• zmiana stosunków społecznych z bezpośrednich i osobistych na bezosobowe i urzeczowione
• osłabienie kontroli społecznej
• więzi społeczne zaczęły opierać się głównie na pełnionych rolach społecznych a nie na więzach rodzinnych, przyjaźni czy sąsiedztwie
• wzmożona heterogeniczność obyczajowa, religijna i etniczna
• na znaczeniu zyskała formalna struktura władzy

Zasada wspólnego mianownika

W związku z nieograniczoną konkurencją na rynku konsumenckim niezbędnym jest określenie wspólnego mianownika dla różnorodnych odbiorców kultury masowej w celu rozszerzenia i utrzymania pozycji na rynku konkretnego towaru - produktu kultury masowej. W związku z tym stosuje się wszelkie możliwe środki aby jednym mianownikiem objąć jak najwięcej mas, w celu zaspokojenie jak największej ilości potrzeb.

Krytyka kultury masowej

Kultura masowa spotkała się z największą krytyką zwłaszcza w wieku XIX. Potępienie, aktualnego wtedy, stanu kultury było związane przede wszystkim z sentymentem do przeszłości, której przypisywało się wolność od wulgarnej literatury i sztuki szerzonej za pomocą urządzeń mechanicznych. Krytyka ta wypływała ze środowisk intelektualnych i arystokrackich, odczuwających frustrację w związku z zagrożeniem degradacji społecznej, dlatego rozpowszechniali oni przekonanie, że kultura masowa jest najniższym z możliwych wytworów kultury i opiera się na wulgarności.

Maryla Hopfinger opisując kulturę masową wskazywał na jej cechy takie jak:

• lekceważenie czynnika indywidualnego,
• mówienie o manipulatorach, nadawcach, zamiast eksponowanie artysty,
• zakłada interpretacyjną bierność odbiorcy, jego rola ogranicza się jedynie do odwzorowania komunikowanych treści,
• utrzymuje się, że bada profanum.

Głównym zarzutem krytyków kultury masowej, jest stałe obniżanie poziomu przekazywanych treści. Dominuje styl, którego wartość zależy od popularności, jednocześnie eliminując oryginalność i spontaniczność oraz zagadnienia kontrowersyjności.

Współcześnie, do głównych zarzutów w kierunku kultury masowej, zalicza się:

• jej tandetny charakter
• przekształcenie człowieka w biernego odbiorcę treści przekazywanych na skalę masową
• niszczenia potencjału twórczego jednostki
• jej szkodliwe oddziaływanie społeczne sprzyjające panowaniu mas
• zagrożenie wykorzystania kultury masowej jako narzędzia wykorzystywanego przez elity do manipulacji (np. informacją)

Należy pamiętać również o pozytywnych funkcjach kultury masowej. Należą do ich m.in. funkcja:

• informacyjna,
• edukacyjna,
• psychologiczna.

Kultura masowa a popularna

Pojęcie kultury masowej często błędnie utożsamiane jest z kulturą popularną. Naukowcy podkreślają, że kultura masowa odnosi się do kategorii produkcji, podczas gdy popularna znajduje odzwierciedlenie w kategorii konsumpcji. H. Jenkins na rozróżnienie tych dwóch kultur przywołuje przykład zakochanych ludzi, którzy słuchają radia i pod wpływem chwili postanawiają nazwać usłyszaną piosenkę "ich piosenką", bądź też pod wpływem ulubionego serialu, filmu fanka postanawia napisać serię opowiadań z udziałem bohaterów programu. Przykłady te mają obrazować, że kultura popularna, jest tym, co zdarza się materiałom kultury masowej, gdy dostaną się w ręce konsumentów, a więc gdy ponownie staje się kulturą ludową.

Kultura masowa — artykuły polecane

Homogenizacja kultury — Konsumpcjonizm — Opinia publiczna — Społeczeństwo — Społeczeństwo konsumpcyjne — Archetyp kulturowy — Socjotechnika — Alienacja — Kultura ludowa

Bibliografia

• Czerwiński M. (1983), Socjologiczne teorematy i predylekcje a problematyka masowej świadomości kulturowej, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa
• Hopfinger M. (1985), Kultura współczesna - audiowizualność, PIW, Warszawa
• Jenkins H. (2007), Kultura konwergencji - zderzenie starych i nowych mediów, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
• Karwańska A. (2007), Odkrywanie socjologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kłosowska A. (2011), Kultura masowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Olszewska-Dyoniziak B. (1998), Oblicza kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Wielecki K. (2006), Społeczne aspekty kultury masowej, Studia europeistyczne. Studia Europejskie/Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, (2), 33-51

Autor: Agnieszka Czerwonka, Katarzyna Cudek