Wykres Ishikawy

Wykres Ishikawy (ze względu na charakterystyczny wygląd nazywany wykresem rybiej ości) pozwala na rozpoznanie przyczyn rzeczywistych lub potencjalnych niepowodzeń różnego rodzaju przedsięwzięć. Z tego powodu nazywa się tą metodę także wykresem przyczynowo-skutkowym, Zakres stosowania tej metody początkowo był ograniczony jedynie do przemysłu, lecz w krótkim czasie okazała się ona przydatna w wielu innych dziedzinach. Z powodzeniem można go używać w usługach, administracji, zarządzaniu projektami. Kaoru Ishikawa, profesor Uniwersytetu Tokijskiego, opublikował założenia swojego wykresu w 1962 roku.

Sporządzanie wykresu musi być wysiłkiem wielu pracowników organizacji, ponieważ przyczyny niepowodzeń mają swoje źródła zwykle w różnych dziedzinach działania. Dlatego zespół powinien składać się z ludzi o dużej wiedzy specjalistycznej, którzy dodatkowo posiadają wolę ujawnienia przyczyn wadliwości, w tym także spowodowanych przez siebie. Bardzo przydatne jest stosowanie w trakcie budowy schematu metod heurystycznych

TL;DR

Wykres Ishikawy (wykres przyczynowo-skutkowy) to metoda identyfikacji przyczyn niepowodzeń. Składa się z głównej strzałki (skutek) oraz kategorii przyczyn (5M+E). Może być stosowany w różnych dziedzinach. Budowa wykresu polega na dodawaniu szczegółowych przyczyn i podprzyczyn. Wykres pomaga w analizie problemu i podejmowaniu działań naprawczych. Może być używany do klasyfikacji wad oraz tworzenia zbilansowanych wykresów procentowych przyczyn.

Cechy diagramu Ishikawy

Najważniejszymi cechami diagramu Ishikawy są:

• prostota i duża skuteczność
• uporządkowany przekaz informacji
• trafność analizy
• kompleksowe podejście do rozpatrywanego zagadnienia
• hierarchizacja danych
• przejrzystość i komunikatywność zapisu
• nacisk na lokalizację i eliminację przyczyn problemu

Budowa wykresu Ishikawy

Wykres składa się ze strzałek wraz z opisami, łączących się w ten sposób, że główna strzałka wskazuje skutek, czyli opis niepowodzenia, które jest badane. Kształtem przypomina rybią ość, gdzie:

• głowa ryby oznacza problem do rozwiązania
• kręgosłup ryby to grupy przyczyn, które mogą wpłynąć na pojawienie się problemu
• ości określają przyczyny szczegółowe należące do danej grupy przyczyn

Budowę wykresu Ishikawy przedstawia rysunek nr 1.

[[Plik:diagram Ishikawy.png|300px|right|thumb|Rys. 1 Budowa wykresu Ishikawy na podstawie Gołaś H., Mazur A. Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością]]

Pokazane na rysunku kategorie przyczyn zwykle wybierane są z zestawu, zgodnie z koncepcją 5M+E:

• człowiek (Man) - obejmująca kwalifikacje, zadowolenie z pracy, przyzwyczajenia czy staż pracy,
• maszyna (Machine) - obejmująca nowoczesność, wydajność, precyzje, trwałość, bezpieczeństwo oraz warunki pracy,
• materiał (Material) - zawierająca surowce wejściowe, substytuty, półfabrykaty,
• stosowana metoda (Method) - zawierająca procedury, instrukcje, zakres obowiązków, normy, know-how oraz technologię,
• kierownictwo (Management) - obejmująca strukturę organizacyjną, organizację pracy,
• otoczenie (Environment) - zawierająca elementy środowiska wykonywania pracy

Można także używać innych kategorii (np. procedury, wyposażenie, materiały, informacje, ludzie) zależnie od dziedziny, w jakiej wykres jest stosowany. Każda kategoria przyczyn jest rozbudowywana o kolejne przyczyny szczegółowe. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, dołącza się także podprzyczyny. Rozbudowa wykresu kończy się w momencie pełnego zidentyfikowania zjawiska.

Zastosowanie wykresu przyczynowo-skutkowego do rozwiązywania problemu

By uzyskać zamierzony rezultat należy zrealizować następujące etapy:

[[Plik:diagram Ishikawy - przykład.png|300px|right|thumb|Rys. 2 Przykład zastosowania wykresu Ishikawy na podstawie Gołaś H., Mazur A. Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością]]

1. Identyfikacja problemu

Analiza rozważanego zagadnienia mająca na celu zdefiniowanie problemu. Problem ten jest wybierany m.in. poprzez zastosowanie burzy mózgów, analizy Pareto, analizy kosztów jakości. Cel analizy zapisywany jest na końcu strzałki.

2. Określenie głównych grup przyczyn

Ustalenie głównych kategorii przyczyn, które mają wpływ na zdefiniowany problem. Stosuję się koncepcję 5M+E, bądź opracowuje własne grupy przyczyn.

3. Uszczegółowienie przyczyn

Szukanie przyczyn i podprzyczyn dla każdej zidentyfikowanej grupy.

4. Analiza wyników

Poddanie diagramu szczegółowej analizie mającej na celu wyłonienie małej liczby przyczyn (od 2 do 4), które mają największy wpływ na końcowy skutek. Sformułowanie wniosków zawierających opis działań naprawczych. W tym celu możliwe jest wystawienie opracowanego diagramu na widok publiczny. W ten sposób każdy z uczestników może wyrazić swoje zdanie, bądź zaproponować własne rozwiązanie.

Przykładowe zastosowanie diagramu Ishikawy zostało pokazane na rysunku 2.

Wykorzystanie wykresu Ishikawy

Prawidłowo sporządzony wykres Ishikawy może posłużyć do stworzenia liczbowego systemu klasyfikacji wad. Liczbę znaków kodu można określić w zależności od żądanego stopnia szczegółowości. Kod może mieć trzy znaki:

• pierwszy oznacza kategorię przyczyn,
• drugi oznacza przyczynę,
• trzeci oznacza podprzyczynę.

Jeżeli zespół sporządzający wykres posiada dane, które pozwolą na przedstawienie przyczyn w formie liczbowej, można wykorzystać zaproponowany przez Sankey'a zbilansowany wykresy rybich ości (rys. 3).

Rys. 3 Wykres zbilansowany Sankey'a określający udziały procentowe przyczyn powstawania błędów

Źródło: E. Kindlarski 1995 s. 9.

Wykres Ishikawy — artykuły polecane

7 narzędzi TQC — Analiza wartości — Modelowanie — Standardy regulujące zarządzanie projektami — Modelowanie procesów — Six sigma — Scrum of scrums — Getting Things Done — Analiza FMEA

Bibliografia

• Gołaś H., Mazur A. (2010), Zasady, metody i techniki wykorzystywane w zarządzaniu jakością, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań
• Górny A. (2013), Identyfikacja przyczyn zdarzenia wypadkowego. Zastosowanie diagramu Ishikawy do oceny pierwotnych i wtórnych przyczyn zdarzenia wypadkowego, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, nr 1 (9)
• Kindlarski E. (1995), Wykres Ishikawy, Warszawa
• Sołtyk P. (2013), Kontrola zarządcza i audyt w jednostkach samorządowych. Projektowanie oraz metody oceny systemu zarządzania, C.H. Beck, Warszawa
• Szczęśniak B., Wapienik Ł., Zasadzień M. (2012), Zastosowanie analizy Pareto oraz diagramu Ishikawy do analizy przyczyn odrzutów w procesie produkcji silników elektrycznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria Organizacja i Zarządzanie z.63a

Autor: Sławomir Wawak, Karolina Kruszczak