Aktywa

Aktywa - ogół składników majątkowych przedsiębiorstdługoterwa zamieszczonych w bilansie w ujęciu wartościowym. Zgodnie art. 3 ust. 1 pkt. 12 ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. z 18.12.2000 r., Nr 113, poz. 1186) "aktywa są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych".

TL;DR

Aktywa to składniki majątkowe przedsiębiorstwa, które mają wartość i przynoszą korzyści ekonomiczne. Mogą być trwałe (np. nieruchomości) lub obrotowe (np. zapasy). Aktywa muszą być kontrolowane przez jednostkę, mieć określoną wartość i przynosić przyszłe korzyści. Finansowane są z kapitałów własnych i zobowiązań. Bilans musi być zrównoważony, a struktura aktywów może być różna w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa.

Charakterystyka

Pojęcie aktywa, najogólniej można zdefiniować jako "majątek jednostki rozpatrywany z rzeczowego punktu widzenia". Aktywa tworzą majątek jednostki gospodarczej, który dzielimy na majątek trwały tzw. aktywa trwałe i majątek obrotowy tzw. aktywa obrotowe.

Po stronie aktywów składniki majątkowe uszeregowane są według stopnia płynności, czyli tempa zamienialności ich na gotówkę, przy uwzględnieniu równocześnie cykliczności operacji gospodarczych jak i rodzaju działalności. Jako pierwsze ujmuje się aktywa trwałe, ponieważ ich cykl obrotowy w przedsiębiorstwie przewyższa okres jednego roku. Kolejno w bilansie ujmuje się aktywa obrotowe, ponieważ obejmują pozycje majątku, które odtwarzane są zasadniczo w jednym cyklu obrotowym. W grupie aktywów obrotowych znajdują się wszystkie aktywa związane z działalnością operacyjną przedsiębiorstwa - należności z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy.

Aby zasoby majątkowe zostały ujęte w księgach, a następnie w aktywach bilansu, muszą zostać spełnione następujące warunki:

• jednostka musi sprawować kontrolę nad składnikiem zasobów (głównym kryterium jest kontrola, a nie własność), który powstał w wyniku poprzednio zaistniałych zdarzeń, np. otrzymania wkładu do przedsiębiorstwa czy darowizny (dotacji), zakupu produkcji. Jednostka kontroluje dany składnik aktywów, jeżeli jest uprawniona do uzyskiwania przyszłych korzyści ekonomicznych z danego środowiska oraz jest w stanie ograniczyć dostęp do tych korzyści osobom trzecim. Zdolność jednostki do sprawowania kontroli wynika zazwyczaj z posiadania tytułu prawnego, w tym prawa własności. Nie jest to jednak warunek konieczny, tak więc ulepszenie technologii, gdy jednostka kontroluje korzyści, które według przewidywań osiągnie, spełnia kryteria zaliczania do aktywów,
• jednostka może w sposób wiarygodny określić wartość składnika zasobów,
• zasób ten musi dostarczyć jednostce w przyszłości korzyści ekonomicznych.

Sposoby uzyskiwania korzyści ekonomicznych przez jednostkę:

• składnik aktywów może być wykorzystany do wytwarzania produktów lub usług przeznaczonych do sprzedaży,
• zamieniony na inne aktywa,
• wykorzystany do uregulowania zobowiązań,
• rozdzielony pomiędzy właścicieli jednostki.

Zasoby, które nie przynoszą jednostce żadnych korzyści, nie spełniają definicji aktywów, a więc nie mogą być wykazane w bilansie (np. materiały, które uległy zepsuciu, maszyna, która utraciła przydatność z powodu fizycznego zużycia).

Aktywa powstają w wyniku przeszłych zdarzeń - głównie zakupu lub wytworzenia, a więc np. materiały, które jednostka zamierza nabyć nie spełniają warunku podanej definicji.

Źródła finansowania aktywów

Aktywa przedsiębiorstwa mogą być finansowane z różnych źródeł. W bilansie wyodrębnia się dwie grupy:

• Kapitały, które obrazują udział właścicieli przedsiębiorstwa w aktywach. W ujęciu wartościowym kapitał jest równy aktywom netto (są to aktywa ogółem pomniejszone o zobowiązania i rezerwy na zobowiązania).
• Zobowiązania - obowiązki wykonania przez jednostkę określonych świadczeń, które wynikają z przeszłych zdarzeń, określone co do kwoty, wierzyciela i terminu wymagalności

Źródła finansowania aktywów, nazywane w bilansie pasywami, występują jedynie w ujęciu wartościowym. Wszystkie pasywa muszą znajdować odbicie w aktywach, wobec czego sumy aktywów i pasywów są zawsze równe. W literaturze zaleca się dotrzymywanie tzw. złotej reguły finansowania (reguły bilansowej), według której nie powinno się zadłużać przedsiębiorstwa w stopniu większym niż 50%, czyli:

kapitał własny/zobowiązania ogółem ≥ 1.

Z powyższego równania wynika, iż kapitał własny powinien finansować około 50% przedsiębiorstwa. Taka struktura źródeł finansowania majątku pozwala utrzymać długoterminową płynność finansową (wypłacalność).

Struktura bilansu

Struktura aktywów trwałych:

• A. Aktywa trwałe
• I. Wartości niematerialne i prawne (art. 3, ust. 1, pkt 14)
• 1. Koszty zakończonych prac rozwojowych
• 2. Wartość firmy (art. 33, ust. 4)
• 3. Inne wartości niematerialne i prawne
• 4. Zaliczki na wartości niematerialne i prawne
• II. Rzeczowe aktywa trwałe
• 1 Środki trwale (art. 3 ust. 1, pkt 15)
• a) grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu0029
• b) budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej
• c) urządzenia techniczne i maszyny
• d) środki transportu
• e) inne środki trwałe
• 2. Środki trwale w budowie (art. 3 ust. 1, pkt 16)
• 3. Zaliczki na środki trwałe w budowie
• III. Należności długoterminowe
• 1. Od jednostek powiązanych
• 2. Od pozostałych jednostek
• IV. Inwestycje (art. 3, ust. 1 pkt 17) długoterminowe
• 1. Nieruchomości
• 2. Wartości niematerialne i prawne
• 3. Długoterminowe aktywa finansowe (art. 3, ust. 1, pkt 24)
• a) w jednostkach powiązanych
• udziały lub akcje
• inne papiery wartościowe
• udzielone pożyczki
• inne długoterminowe aktywa finansowe
• b) w pozostałych jednostkach
• udziały lub akcje
• inne papiery wartościowe
• udzielone pożyczki
• inne długoterminowe aktywa finansowe
• 4. Inne inwestycje długoterminowe
• V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
• 1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
• 2. inne rozliczenia międzyokresowe

Podstawową grupą aktywów wielu jednostek gospodarczych są rzeczowe aktywa trwałe. Składają się na nie środki trwałe i środki trwałe w budowie. Z definicji środków trwałych wynika, że dany składnik aktywów można zakwalifikować do środków trwałych, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki: - posiada postać rzeczową (materialną) lub ustawowo z nią zrównaną, - przewidywany okres jego użyteczności ekonomicznej jest dłuższy niż rok, - jest kompletny i zdatny do użytkowania, - jest przeznaczony na potrzeby związane z działalnością podstawową jednostki.

Drugim elementem rzeczowych aktywów trwałych są środki trwałe w budowie. Kategoria jest związana z procesami powiększania wartości środków trwałych zarówno poprzez ich zakup, wytworzenie czy też ulepszenie.

Struktura aktywów obrotowych:

• B. Aktywa obrotowe - (art. 3, ust. 1)
• I. Zapasy (aktywa rzeczowe) (art. 3, ust. 1, pkt 19)
• 1. Materiały
• 2. Półprodukty i produkty w toku
• 3. Produkty gotowe
• 4. Towary
• 5. Zaliczki na dostawy
• II. Należności krótkoterminowe (art. 3, ust. 1, pkt 18c)
• 1. Należności od jednostek powiązanych
• a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:
• do 12 miesięcy
• powyżej 12 miesięcy
• b) inne
• 2. Należności od pozostałych jednostek
• a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:
• do 12 miesięcy
• powyżej 12 miesięcy
• b) z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń
• c) inne
• d) dochodzone na drodze sądowej
• III. Inwestycje krótkoterminowe (aktywa finansowe) (art. 3, ust. 1, pkt 24)
• 1. Krótkoterminowe aktywa finansowe
• a) w jednostkach powiązanych
• udziały lub akcje
• inne papiery wartościowe
• udzielone pożyczki
• inne krótkoterminowe aktywa finansowe
• b) w pozostałych jednostkach
• udziały lub akcje
• inne papiery wartościowe
• udzielone pożyczki
• inne krótkoterminowe aktywa finansowe
• c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne
• środki pieniężne w kasie i na rachunkach
• inne środki pieniężne
• inne aktywa pieniężne
• 2. Inne inwestycje krótkoterminowe
• IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (art. 3, ust. 1, pkt 18d)

W przypadku tych składników istotne znaczenie ma fakt, że zostały one nabyte dla osiągnięcia korzyści, a nie w celu użytkowania przez jednostkę. "Aktywa obrotowe (majątek obrotowy) różnią się od aktywów trwałych przede wszystkim tym, że w stosunkowo krótkim czasie następuje zmiana ich naturalnej postaci. Przeobrażenie majątku obrotowego jest następstwem prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej w toku, której majątek ten przechodzi przez różne jej stadia i przyjmuje coraz to inną postać; przeobrażenia tego majątku mają więc charakter ciągły. Aktywa obrotowe znajdują się w ciągłym ruchu (w ciągłym obrocie), stąd zresztą bierze swój rodowód ich nazwa. Do tej części majątku przedsiębiorstwa zalicza się (kolejność według zasady wzrastającej płynności)":

Ważne jest, aby umieć właściwie rozróżniać i klasyfikować aktywa trwałe i obrotowe, ponieważ każdy ze składników pełni inną funkcję charakterystyczną dla niego. Podawane wyżej artykuły dotyczą wyłącznie ustawy o rachunkowości i są one ich definicją jaką proponuje ustawodawca.

Aktywa — artykuły polecane

Aktywa obrotowe — Produkcja w toku — Środki trwałe — Koszt a wydatek — Pasywa — Koszt — Rzeczowe aktywa trwałe — Zobowiązania — Nakłady

Bibliografia

• Dobija M. (2008), Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Gierusz B. (2018), Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDK, Gdańsk
• Jachna T. (2016). Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa
• Messner Z. (2003), Podstawy rachunkowości, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice
• Messner Z. (red.) (2007), Rachunkowość finansowa z uwzględnieniem MSSF, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Poniatowska L. (2013). Wycena bilansowa rzeczowych aktywów trwałych i jej skutki sprawozdawcze,"Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia" nr 61, s. 2-3
• Roszczynialska E.(2001). Rachunkowość według standardów Unii Europejskiej, TEXT, Kraków
• Sawicki K. (red.) (2004), Rachunkowość finansowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Angelika Prochal