Agenda 21

Agenda 21 - Dokument, w którym zamieszczono program działań na rzecz jakości życia człowieka w czasie obecnym oraz przyszłych pokoleń. (L. Gawor, s. 61)

Ogólnoświatowe porozumienie zostało podpisane przez 179 krajów podczas ekologicznej konferencji ONZ pod nazwą "Szczyt Ziemi", odbywającej się w Rio de Janeiro w roku 1992. (R. Baum, s. 4)

Agenda 21 jest ponad 500 stronicowym, podzielonym na 40 rozdziałów dokumentem zawierającym praktyczne sposoby i warunki wykonania zasad zamieszczonych w "Deklaracji z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju". Istotnym celem jest zapobieganie kryzysowi ekologicznemu, który pojawił się wraz z postępem globalizacji ekonomicznej, ale główny akcent pada na istoty ludzkie, czyli wszystkich ludzi. W związku z tym szczególnie podkreślone zostały zasady dotyczące zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju, dopiero później wspomniano o ochronie zasobów naturalnych (L. Gawor, s. 60)

TL;DR

Agenda 21 to globalny program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, podpisany przez 179 krajów podczas konferencji ONZ w 1992 roku w Rio de Janeiro. Dokument skupia się na kwestiach społeczno-ekonomicznych, ochronie zasobów naturalnych, roli różnych grup społecznych w realizacji zrównoważonego rozwoju oraz możliwościach finansowania i implementacji zrównoważonego rozwoju. W Polsce, Agenda 21 jest realizowana poprzez "Politykę ekologiczną państwa". Pomimo sukcesów, pełna realizacja Agendy 21 jest utrudniona przez brak skoordynowanych działań w obszarze ochrony środowiska.

Problemy jakie obejmuje Agenda 21

Agenda 21 jako końcowy dokument konferencji w Rio de Janeiro, w którym zawarto globalny program działań w dziedzinie ochrony środowiska i rozwoju, składa się z następujących części, dotyczących poniższych problemów (E. Berkowska, s. 3):

Część I - zagadnienia społeczne i ekonomiczne, w tym:

• Międzynarodowa współpraca w celu przyśpieszenia trwałego i zrównoważonego rozwoju krajów rozwijających się,
• walka z ubóstwem, dynamiką demograficzną i zmianą modelu konsumpcji,
• ochrona i promocja zdrowia ludzkiego,
• rozwój osiedli ludzkich,
• problematyka procesów podejmowania decyzji.

Część II - zasady ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, obejmuje ona:

• atmosferę,
• powierzchnię ziemi, w tym gleby, lasy i poszczególne ekosystemy,
• morza, oceany, wody śródlądowe,
• różnorodność biologiczną i biotechnologie,
• gospodarkę odpadami stałymi, toksycznymi, niebezpiecznymi, ściekowymi i radioaktywnymi.

Część III - zagadnienia dotyczące wzmacniania roli różnych grup społecznych w procesie wdrażania Agendy 21, w tym kobiet, młodzieży, związków zawodowych, ludności wiejskiej, władz lokalnych, przemysłu, nauki.

Część IV - zagadnienia możliwości realizacyjnych zrównoważonego rozwoju, takie jak:

• środki i mechanizmy finansowania,
• transfer technologii proekologicznych,
• współpraca naukowa,
• edukacja ekologiczna,
• współpraca międzynarodowa i zmiany instytucjonalne,
• międzynarodowe instrumenty i mechanizmy prawne oraz zwiększenie dostępności informacji.

Zrównoważony rozwój w kontekście Agendy 21

Zrównoważony rozwój (ang. sustainable development), w języku polskim niejednokrotnie określany jako ekorozwój, zakłada odejście od typowej ochrony środowiska na rzecz włączenia w różnego rodzaju ludzką aktywność celów ekologicznych. Takie działanie ma na celu pogodzenie potrzeb ekonomicznych nieustannie wzrastającej liczby ludności na świecie z koniecznością ochrony zasobów naturalnych. Tylko w ten sposób możliwe jest osiągnięcie stałego wzrostu gospodarczego, nienaruszającego w sposób znaczny i nieodwracalny środowiska, w którym żyje człowiek (E. Berkowska, s. 6)

Rozwój zrównoważony możemy zdefiniować dwoma sposobami. Pierwszy określa rozwój zrównoważony jako szeroko pojęty rozwój m.in. miast, państw, wspólnot czy biznesu, łączący potrzeby współczesnych ludzi i umiejętność nasycenia potrzeb pokoleń przyszłych, ale również pragnień i potrzeb jednego człowieka z drugim. Druga definicja opisuje rozwój zrównoważony jako: "ciąg zmian, w którym korzystanie z zasobów, struktura inwestycji, ukierunkowanie postępu technicznego oraz struktury instytucjonalne mają być dokonywane w taki sposób, żeby nie było sprzeczności między przyszłymi a teraźniejszymi potrzebami". (W. Sztumski, s. 73)

Wszystkie opisy zrównoważonego rozwoju łączy jedna cecha - "niesprzeczność interesów". Chodzi tu głównie o upływający czas, a dokładnie o następujące po sobie pokolenia. Istotny jest również wymiar przestrzenny, dotyczący braku konfliktów przede wszystkim na skalę światową. Słowo "ład" najbardziej trafnie opisuje zrównoważony rozwój, wspomniany ład jest połączeniem pięciu porządków, a mianowicie: "ekologicznego, społecznego, ekonomicznego, przestrzennego oraz instytucjonalno-politycznego". (W. Sztumski, s. 74)

Agenda 21 w Polsce

Cały tekst Agendy 21 został przetłumaczony na nasz język w 1994 roku, a następnie wydany jako wersja papierowa przez Instytut Ochrony Środowiska. Ten sam instytut wydał również zbiór zaleceń, w których pokazano jakie czynności praktyczne są niezbędne do spełnienia postanowień Agendy 21 pt. "Zalecenia związane z wdrażaniem dokumentu końcowego Konferencji ONZ - Środowisko i Rozwój - Rio de Janeiro".

Tekst Agendy 21 ma formę ogólnych deklaracji, brak w nim jakichkolwiek kar wobec państw, które nie spełniają postanowień dokumentu. Zobowiązanie do spełnienia postanowień zawartych w Agendzie 21 obciąża rząd, warto jednak dodać, że bardzo ważny jest także wkład innych grup społecznych.

W naszym kraju głównym dokumentem pokrywającym te same zagadnienia co Agenda 21 jest "Polityka ekologiczna państwa", czyli ogół działań społeczno - gospodarczych. Dokument systematyzuje główne zasady, których przestrzeganie jest konieczne, aby osiągnąć stały wzrost gospodarczy, będącego połączeniem ekonomii i wymogów środowiska. Polska przyjmując postanowienia Agendy 21 zobowiązała się równocześnie realizować politykę ekorozwoju.

Pomimo ogromnych sukcesów osiągniętych w ostatnich latach, związanych choćby ze zmniejszeniem wskaźników emisji czy stale powiększającej się puli środków pieniężnych przeznaczanych na ochronę środowiska, wciąż bardzo wiele obszarów oczekuje jeszcze bardziej konkretnej ingerencji. Główną przeszkodą w pełnej realizacji Agendy 21 jest zbyt niski poziom synchronizacji działań w obszarze ochrony środowiska. Wymagana jest bardziej efektywna kooperacja wszystkich odpowiedzialnych podmiotów (E. Berkowska, s. 11)

Agenda 21 — artykuły polecane

Polityka zrównoważonego rozwoju — Idea zrównoważonego rozwoju — Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu — Cele zrównoważonego rozwoju — Miasto — Turystyka zrównoważona — Ochrona środowiska — Polityka regionalna — Konsumpcja zrównoważona

Bibliografia

• Baum R. (2003), Kryteria oceny zrównoważonego rozwoju w gospodarstwach rolnych, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu
• Berkowska E. (1995), Realizacja polityki ekonomicznej w kontekście postanowień Szczytu Ziemi w Rio, Kancelaria Sejmu - Biuro Studiów i Ekspertyz, informacja nr 291
• Gawor L. (2006), Wizja nowej wspólnoty ludzkiej w idei zrównoważonego rozwoju, Problemy Ekorozwoju, nr 2
• Sztumski W. (2006), Idea zrównoważonego rozwoju a możliwości jej urzeczywistnienia. Problemy Ekorozwoju: studia filozoficzno-sozologiczne, nr 2

Autor: Izabela Sosnowska