Etatyzm

Etatyzm - rodzaj polityki społeczno-gospodarczej państwa o gospodarce mieszanej (państwowo-prywatnej) oznaczający przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych przy pomocy kapitału państwowego.

Etatyzm (fr. l'État - państwo, état - państwo) w teorii jest doktryną omnipotencji państwa, jednak w praktyce można zauważyć powiązanie z polityką państwa, które zarządza wszystkimi sprawami oraz ustala sieci zleceń i zakazy. Ideał etatyzmu jest pewnym, specyficznym rodzajem socjalizmu (Mises von L., 2011, s. 97-98). Ostateczna definicja powstała w okresie wielkiego kryzysu. Od tego momentu pojęcie etatyzmu, rozumiane jest jako bezpośrednia działalność gospodarcza państwa, która polega na zakładaniu i prowadzeniu przedsiębiorstw państwowych (W. Zaluski, 2009, s. 113.). T. Parla i A. Davison uważają, że założeniem idei etatyzmu było powstanie"krajowej ekonomii" (ang. national economics), równoległej do "krajowej polityki" (ang. national politics). Miało to za zadanie podkreślić akumulację kapitału oraz rozwój krajowe ekonomii. Ochrona lokalnego kapitału oraz reżim miały powodować tworzenie klasy krajowych kupców oraz sprzedawców. Nadrzędnym celem etatyzmu był interes narodów, a nie społeczeństwo bez klas, ani liberalno-kapitalistyczny układ (Parla T., Davison A., 2004, s. 129-130). Można zauważyć, że odrzucany jest indywidualizm, jednakże nie wszyscy wyznawcy etatyzmu wyrzekają się w ogóle liberalizmu, tylko przeważnie liberalizmu gospodarczego.

Według J. Heller etatyzm jest definiowany jako zbiór pojęć oraz opinii, które się przeciwstawiają regułom liberalizmu gospodarczego. Najkrócej można określić to, że na gospodarkę ma w etatyzmie większy wpływ państwo, niż w liberalizmie, przede wszystkim pod względem produkcji, dystrybucji dochodów oraz własności. Taka forma rozwiniętego etatyzmu można zaobserwować w krajach, w których panuje ustrój socjalistyczny, czyli system gospodarki nierynkowej oraz uspołecznionej (Heller J., 2009, s. 29).

Według D. Drabińska uważa, za rezultat rozwoju etatyzmu w wąskim znaczeniu jest powstawanie sektora przedsiębiorstw państwowej. Sfera rozwoju etatyzmu, bez której nie jest możliwe funkcjonowanie gospodarki, jest infrastruktura ekonomiczna (np.: transport, łączność, energia). Rozwój tego zjawiska powstaje przede wszystkim przez przejmowanie przez organy państwowe przedsiębiorstw, którym grozi bankructwo, jednak muszą one mieć jakieś szczególne znaczenie dla gospodarki kraju. Do grupy tych przedsiębiorstw można zaliczyć wydobywanie oraz przetwórstwo surowców strategicznych. Za okres, w którym rozwija się etatyzm można wyróżniać okres wzmożonych zbrojeń lub działań wojennych. Kolejną przyczyną, jest dążenie przez państwo do powiększenia dochodów skarbu państwa. Można zaobserwować wtedy tworzenie się tzw. monopoli państwowych. Przez obserwacje rzeczywistości gospodarczej oraz za pomocą analizy etatyzmu w skali światowej można wnioskować, że jest tylko usprawiedliwiony w jednym wypadku, gdy pobudza, działa na lepsze wykorzystanie potencjału ekonomicznego. Natomiast w sytuacjach, w których się do tego nie przyczynia należy dążyć do odetatyzowania (Stępnicka N., 2015, s. 229).

TL;DR

Etatyzm to polityka społeczno-gospodarcza, w której państwo przejmuje kontrolę nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzy nowe przedsiębiorstwa państwowe. Etatyzm ma większy wpływ państwa na gospodarkę, zwłaszcza w produkcji, dystrybucji dochodów i własności. Rozwinięty etatyzm można zaobserwować w krajach o systemie socjalistycznym. Przedsiębiorstwa państwowe często nie są rentowne i wymagają stałych dotacji, co prowadzi do przeciążeń podatkowych. Etatyzm może ograniczać potencjał rozwoju gospodarczego, a nierentowne przedsiębiorstwa państwowe często nie przynoszą maksymalnych zysków i obniżają tempa wzrostu gospodarczego.

Etatyzm a możliwość rozwoju gospodarczego

Adam Krzyżanowski jako pierwszy wprowadził tezę, która dotyczyła nierentowności przedsiębiorstw państwowych. Reprezentował on pogląd, że zasada gospodarności, nie jest głównym czynnikiem w gospodarce prywatnej (A. Krzyżanowski, 1920, s. 28). Zwrócił uwagę, że te przedsiębiorstwa nie przyczyniają się do rozwoju gospodarki-akumulacji, ponieważ potrzebują stałych dotacji państwowych, które są pozyskiwane z podatków dochodowych. Przez to w powstają przeciążenia podatkowe (S. Duda, 1981, s. 45). "Dogmat Krzyżanowskiego" był rozwijany przez kolejnych entuzjastów ekonomi liberalnej. Warto zwrócić uwagę na, Władysława Zawadzkiego, który podkreślił analogie pomiędzy przedsiębiorstwami prywatnymi, a państwowymi oraz pokazał różnice podczas tworzenia oraz działalności przedsiębiorstw. Wyróżnił on trzy różnice między obydwoma typami przedsiębiorstw (W. Zawadzki, 1922, s. 470-472):

• Cel (przedsiębiorstwa państwowe nie mogą być głównie nastawione na zysk);
• Stosunek do innych jednostek gospodarczych (państwo nie powinno traktować obywateli jako źródła zysku),
• Samodzielność bezpośredniego kierownika (w przedsiębiorstwie państwowym decyzje są podejmowane przez organy administracyjne).

Twierdził on, że państwowe przedsiębiorstwa mają mniejsze zdolności do wyzyskiwania sił wytwórczych w porównaniu z przedsiębiorstwami prywatnymi (W. Zawadzki, 1922, s. 470-472). Wpływa na to sprzeczności idei państwa, a ideą przedsiębiorstwa gospodarczego (S. Duda, 1981, s. 46). Z kolei Adam Heydel określa następujące przyczyny nierentowności przedsiębiorstw państwowych (S. Duda, 1981, s. 46):

• stawiania za cel działalności społecznej, politycznej, kulturalnej, a nie rentowności,
• nie elastyczne działanie,
• brak niepokoju przed bankructwem,
• niekoniecznie właściwy dobór kierownictwa.

Nierentowne przedsiębiorstwa państwowe wymagają stałych opłat. Środki na to dostarcza się kosztem inicjatywy prywatnej. Jest to zabieranie środków od korzystnych przedsiębiorstw, do tych mniej opłacalnych. Dopiero po Wielkim kryzysie można zauważyć rozwój krytyki etatyzmu. Pod koniec lat trzydziestych Adam Heydel mówi już o innych argumentach antyetatystycznych. Uważa on, że przedsiębiorstwa państwowe nawet gdyby mogły to nie przyniosą zysku maksymalnego. Osiągnięte zyski nie zostaną odpowiednio rozporządzone, ponieważ państwo nie potrafi rozłożych ich między inwestycją, a konsumpcją. Podkreśla również, że obniża to wzrost tempa wzrostu gospodarczego, który występuje w warunkach wolnej konkurencji (T. Kowalik, 1922, s. 145-150). Przyczyną tego zjawiska jest brak wskaźników, przez które można porównywać ceny, kosztu, stopy procentowe oraz stopień ryzyka (S. Duda, 1981, s. 47).

Etatyzm — artykuły polecane

Liberalizm gospodarczy — Turbokapitalizm — Interwencjonizm — Leseferyzm — Kapitalizm — Czebol — Socjalizm — Państwo opiekuńcze — Teoria praw własności — Materializm historyczny

Bibliografia

• Davison A., Parla T. (2004), Corporatist Ideology In Kemalist Turkey: Progress Or Order?, Syracuse University Press, United States
• Duda S. (1999), Liberalizm a etatyzm: dyskusja o gospodarczej roli państwa w Polsce w okresie międzywojennym, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 32-33
• Dziewulski K. (1981), Spór o etatyzm. Dyskusja wokół sektora państwowego Polsce międzywojennej 1919-1939, PWN, Warszawa
• Graban M. (2005), Liberalizacja czy etatyzm? Kierunki zmian polityki pracy wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku, Optimum. Studia Ekonomiczne, nr 1(73)
• Heller J. (2009), Liberalizm i etatyzm w praktyce gospodarczej krajów Unii Europejskiej, Studia Regionalne i Lokalne 2009, nr 3 (37)
• Heydel A. (1981), Etatyzm po Polsku, Oficyna Liberałów, Warszawa
• Mises L. (2011), Critique of Interventionism, Springer-Verlag, United States
• Stępnicka N. (2015), Wolność i państwo w gospodarce w świetle rozwoju myśli ekonomicznej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 210
• Zaluski W. (2009), Ewolucyjna filozofia prawa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Zawadzki W. (1992), Przedsiębiorstwo państwowe jako forma organizacyjna produkcji, Ruch Prawniczy i Ekonomiczny, nr 3

Autor: Paulina Góra