Przedsiębiorstwo społeczne

Przedsiębiorstwo społeczne to "podmiot działalności gospodarczej, który oprócz wypracowywania zysku, wyznacza sobie cele społeczne - wypracowane nadwyżki zysku inwestowane są w działania, realizujące wyznaczone cele społeczne" (P. Szymański, W. Zarzycki 2010, s. 4)

TL;DR

Przedsiębiorstwo społeczne to podmiot działalności gospodarczej, który ma cele społeczne i inwestuje zyski w realizację tych celów. Termin ten nie jest jednoznacznie zdefiniowany, ale istnieje wiele prób określenia go. Przedsiębiorstwa społeczne powinny spełniać zarówno kryteria ekonomiczne, jak i społeczne. W Polsce takie przedsiębiorstwa istniały już w XIX wieku, ale dopiero po transformacji ustrojowej pojawiło się wiele nowych podmiotów. Przedsiębiorstwa społeczne mają na celu przede wszystkim cele społeczne, a dopiero potem zysk. W Polsce działają na różnych podstawach prawnych, takich jak spółdzielnie, fundacje czy stowarzyszenia. Mają one funkcje aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem oraz działają na rzecz osób niepełnosprawnych. Proces tworzenia przedsiębiorstwa społecznego jest podobny do tworzenia zwykłego przedsiębiorstwa. Istnieje lista przedsiębiorstw społecznych w Polsce, która zawiera informacje o podmiotach działających w tej dziedzinie.

Definicja

Termin "przedsiębiorstwo społeczne" nie jest jednoznacznie zdefiniowany. Niektórzy dostrzegają w pojęciu sprzeczność. Według definicji, przedsiębiorstwo ma na celu osiąganie i maksymalizację zysku, czyli przedsiębiorca działa w swoim interesie, a społeczny oznacza działanie mające przynieść korzyść ogółowi społeczeństwa (J. Filek 2008, s. 13). Podjęto jednak wiele prób zdefiniowania przedsiębiorstwa społecznego.

Według J. Defourny’a przedsiębiorstwo społeczne to "działalność gospodarcza, która wyznacza sobie cele ściśle społeczne i która inwestuje ponownie nadwyżki zależnie od tych celów w działalności lub we wspólnotę, zamiast kierować się potrzebą osiągania maksymalnego zysku na rzecz akcjonariuszy lub właścicieli" (J. Brdulak, E. Florczak 2012, s. 138).

Według The Social Enterprise Alliance jest to "jakakolwiek działalność biznesowa lub strategia służąca generowaniu własnych przychodów, podjęta przez organizację non-profit w celu pozyskania środków na wsparcie swojej misji charytatywnej". W 2006 r. zmodyfikowano jednak tę definicję: przedsiębiorstwo społeczne nie odnosi się już jedynie do organizacji non-profit, a misja charytatywna stała się misją społeczną (J. Brdulak, E. Florczak 2012, s. 138).

Czynniki charakteryzujące przedsiębiorstwo społeczne

Definicja stworzona przez Europejską Sieć Badawczą EMES Network wskazuje ekonomiczne i społeczne czynniki, jakimi powinno charakteryzować się przedsiębiorstwo społeczne. Do ekonomicznych kryteriów zaliczono (J. Brdulak, E. Florczak 2012, s. 132):

• "stałą działalność mającą na celu bezpośrednio produkcję dóbr i/lub sprzedaż usług,
• wysoki stopień autonomii działania,
• ponoszenie znaczącego ryzyka ekonomicznego w prowadzeniu działalności,
• działalność przedsiębiorstw społecznych wymagającą istnienia minimalnego personelu płatnego".

Do kryteriów społecznych należą:

• "działalność ukierunkowana na rzecz wspierania i rozwoju społeczności lokalnych,
• działalność ma lokalny charakter,
• demokratyczne zarządzanie, oparte na zasadzie: 1 miejsce - 1 głos,
• partycypacyjny charakter,
• ograniczoną dystrybucję zysków".

Przedsiębiorstwo nie musi spełniać wszystkich powyższych warunków, aby być przedsiębiorstwem społecznym.

Przedsiębiorstwa społeczne w Polsce - rys historyczny

Już w XIX w. funkcjonowały w Polsce podmioty, które spełniają kryteria przedsiębiorstwa społecznego. Pod zaborami pruskim, austriackim i rosyjskim istniały banki ludowe, towarzystwa rolnicze, spółki parcelacyjne, których misją było dbanie o rozwój polskiej gospodarki, nauki i kultury.

W czasie dwudziestolecia międzywojennego rozwijały się spółdzielnie i inne podmioty, mające cechy przedsiębiorstwa społecznego.

W latach 1945-1989 spółdzielnie i inne podmioty często nie posiadały cech przedsiębiorstwa społecznego, ponieważ były zależne od władz publicznych, a członkostwo nierzadko nie było dobrowolne.

Sytuacja zmieniła się po transformacji ustrojowej, kiedy zaczęło powstawać dużo podmiotów działających w celach społecznych. Brakowało jednak regulacji prawnych dotyczących tego rodzaju działalności.

W 2003 r. uchwalono ustawę o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie, a następnie ustawę o zatrudnieniu socjalnym. W 2004 r. przyjęta została ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (P. Szymański, W. Zarzycki 2010, s. 5)

Cechy przedsiębiorstw społecznych

Przedsiębiorstwa społeczne na pierwszym miejscu mają cele społeczne, a dopiero potem zysk. Podobnie jak inne przedsiębiorstwa, podejmują one ryzyko ekonomiczne, zatrudniają pracowników. Cechami charakterystycznymi są również: dobrowolność bycia członkiem, niezależność od władzy publicznej oraz ograniczona możliwość dystrybucji zasobów.

Przedsiębiorstwo społeczne zostało zdefiniowane w ramach Krajowego Programu Ekonomii Społecznej przyjętego uchwałą Rady Ministrów z 12 sierpnia 2014 r. Wyodrębniono tam cechy, którymi charakteryzuje się takie przedsiębiorstwo. Należą do nich (Krajowy Program…, s. 16):

• wyodrębnienie organizacyjne i rachunkowe,
• realizacja działań mających na celu integrację społeczną, zawodową, świadczenie usług, które są społecznie użyteczne, przy zatrudnianiu osób zagrożonych wykluczeniem (wymagane jest zatrudnienie określonej liczby osób zagrożonych wykluczeniem),
• zysk jest przeznaczany na kapitał niepodzielny przedsiębiorstwa (co ma wzmocnić potencjał przedsiębiorstwa), a także na reintegrację społeczną i zawodową,
• demokratyczne zasady zarządzania, limity wynagrodzeń dla kadry zarządzającej.

Rodzaje przedsiębiorstw działających jako przedsiębiorstwa społeczne

Przedsiębiorstwa społeczne w Polsce działają na podstawie różnych przepisów prawa. Wśród tych przedsiębiorstw można wyróżnić (P. Szymański, W. Zarzycki 2010 s. 6):

• spółdzielnie pracy,
• spółdzielnie socjalne,
• działalność gospodarczą prowadzoną przez fundacje i stowarzyszenia,
• kluby integracji społecznej,
• centrum integracji społecznej,
• zakłady pracy chronionej,
• zakłady aktywności zawodowej.

Funkcje przedsiębiorstw społecznych

Do funkcji przedsiębiorstw społecznych należą (Brdulak, s. 141):

• aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem, dla których działania instytucji publicznych mających na celu aktywizację są nieskuteczne,
• umożliwianie podnoszenia kwalifikacji zawodowych jako integracja i reintegracja z rynkiem pracy,
• działania na rzecz osób niepełnosprawnych, ich rehabilitacji i przystosowania do rynku pracy.

Etapy tworzenia przedsiębiorstwa społecznego

Tworzenie przedsiębiorstwa społecznego nie różni się od powoływania przedsiębiorstwa nastawionego przede wszystkim na zysk. Do etapów tworzenia przedsiębiorstwa społecznego należą (P. Szymański, W. Zarzycki 2010, s. 17):

• wyznaczenie celów i zapisanie ich w statucie (stowarzyszenie, fundacja, spółdzielnia) /umowie (spółka kapitałowa),
• powołanie organów przedsiębiorstwa (walne zgromadzanie członków/udziałowców, zgromadzenie fundatorów, rada nadzorcza, komisja rewizyjna),
• zgłoszenie przedsiębiorstwa do KRS,
• zgłoszenie przedsiębiorstwa do GUS (nadanie numeru REGON),
• zgłoszenie do Urzędu Skarbowego (nadanie numeru NIP),
• utworzenie konta bankowego.

Lista przedsiębiorstw społecznych

W 2018 r. Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej działający przy Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wprowadził listę przedsiębiorstw społecznych. Działania te są związane z nowelizacją "Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020".

Lista (stan na 20 listopada 2018 r.) zawiera 840 podmiotów z 16 województw. Oprócz nazwy przedsiębiorstwa publikowane są tam również (Lista przedsiębiorstw społecznych, 2018):

• numer REGON,
• numer NIP,
• forma prawna,
• numer telefonu,
• adres email,
• siedziba podmiotu (miejscowość, ulica, numer budynku i lokalu, kod pocztowy, poczta),
• województwo,
• adres strony internetowej,
• data nadania statusu przedsiębiorstwa społecznego,
• data obowiązywania statusu przedsiębiorstwa społecznego,
• branża, w której działa (możliwość wpisania trzech branż),
• krótki opis działalności.

Przedsiębiorstwo społeczne — artykuły polecane

Instytucje otoczenia biznesu — Ekonomia społeczna — Inkubator przedsiębiorczości — Izba gospodarcza — Bank spółdzielczy — Konfederacja Lewiatan — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Organizacja non-profit — Towarzystwo Budownictwa Społecznego

Bibliografia

• Brdulak J., Florczak E. (2012) Przedsiębiorstwo społeczne w teorii ekonomii, Zeszyty Naukowe nr 750, Współczesne problemy ekonomiczne nr 4 (2012), Uniwersytet Szczeciński, s. 127
• Filek J. (2008), Garść rozważań wokół problematyki przedsiębiorstwa społecznego, Ekonomia społeczna, kwartalnik nr 2 (3)
• Hausner J., Laurisz N., Mazur S. (2006), Przedsiębiorstwo społeczne – konceptualizacja, Ekonomia społeczna Teksty, 2/2006
• Strona internetowa: Lista przedsiębiorstw społecznych
• Szymański P., Zarzycki W. (2010), Zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstwa społecznego, Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Poznań
• Uchwała nr 164 Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 2014 r. w sprawie przyjęcia programu pod nazwą: Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2030 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej M.P. 2014 poz. 811

Autor: Magdalena Gieracka