Prawa człowieka

Prawa człowieka - nie istnieje jednoznaczna definicja określająca to czym są prawa człowieka. Wiedzę o nich można umiejscowić pomiędzy różne dziedziny takie jak:

• filozofia
• etyka
• gałęzie prawa
• nauki polityczne (M. Nowicki (2016), s. 1).

Podczas wyjaśniania pojęcia praw człowieka podkreśla się ich niezbywalny oraz nietykalny charakter, co zakładała, iż są one przynależne człowiekowi z natury. Dla części jednak prawa te są ważne tylko i wyłącznie dlatego, ponieważ mają swoje umiejscowienie w konstytucji. W tym kontekście prawa człowieka są element prawa pozytywnego, a nie trans-pozytywnego (B. Wojciechowski (2014), s. 239).

Według obowiązujących norm prawa człowieka można określić jako "standardy oczekiwanego traktowania jednostek (ewentualnie grup jednostek, osób prawnych) przez państwo w różnych dziedzinach życia, w których władza publiczna, swoim działaniem lub zaniechaniem, wpływa potencjalnie lub rzeczywiście na określoną sferę życia osobistego i/lub społecznego tych jednostek (M. Baczewski i in (2010), s. 349)".

Prawa człowieka jako dyscyplina, którą znamy w dzisiejszych czasach ukształtowała się po II wojnie światowej, jednak jej zalążki możemy odszukać już w starożytności, średniowieczu, a szczególnie w myśli Oświecenia. W Polsce w okresie socjalizmu nie były przedmiotem badań ani nauczania. W latach dziewięćdziesiątych rozpoczęło się dynamiczne rozpowszechnianie koncepcji praw człowieka (M. Nowicki (2016), s. 1).

TL;DR

Prawa człowieka to standardy traktowania jednostek przez państwo. Ich pojęcie rozwijało się od starożytności, ale kształtowało się głównie po II wojnie światowej. Współczesne koncepcje dzielą je na trzy rodzaje: wolności i prawa osobiste, wolności i prawa polityczne oraz wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Prawa człowieka rozwijają się w systemach państwowych i prawie międzynarodowym. Wyzwania współczesności to m.in. prywatność w erze informatyzacji i granice wolności badań naukowych. Działania na rzecz praw człowieka są niezbędne, nawet w dojrzałej demokracji.

Współczesne koncepcje praw człowieka

Państwo prawa jest istotnym pojęciem dla praw człowieka. W art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z 1997r. zapisano następujące słowa: "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym". Oznacza to, że zasady panujące pomiędzy jednostką oraz władzą są zrozumiałe, stabilne i powszechnie znane. Obywatel jest w stanie przewidzieć prawdopodobną reakcje władz na jego postępowanie, ponieważ panują klarowne przepisy prawne. Państwo prawne nie musi być jednoznaczne z państwem demokratycznym i odwrotnie. Prawa i wolności człowieka możemy spotkać tylko w relacjach jednostki z państwem (M. Nowicki (2016), s. 2).

"Współczesne koncepcje praw człowieka mówią o trzech rodzajach praw:

1. Wolności i prawa osobiste. Należą do nich m. in.: prawa do ochrony życia; zakaz tortur, okrutnego traktowania oraz stosowania kar cielesnych; gwarancja nietykalności i wolności osobistej; zasada "nie ma przestępstwa, nie ma kary bez ustawy obowiązującej w czasie popełnienia czynu zabronionego (nullum crimen, nulla poena sine lege), prawo do obrony, zasada domniemania niewinności; prawo do sądu; prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami; wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się; nienaruszalność mieszkania (tzw. mir domowy); wolność sumienia i religii, wolność wypowiedzi.
2. Wolności i prawa polityczne. Zalicza się tutaj m. in.: wolność zgromadzeń, wolność zrzeszania się; prawo do informacji o działalności organów władzy publicznej; prawo do udziału w referendum i uczestnictwa w wyborach.
3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Klasycznie wymienia się tu: prawo do własności i innych praw majątkowych; wolność wyboru i wykonywania zawodu, prawo do pracy i minimalnego wynagrodzenia; prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i dni wolnych od pracy (chodzi tutaj o cotygodniowy, comiesięczny i coroczny odpoczynek - urlop i święta); prawo do ochrony zdrowia; prawo do nauki; zasada uwzględniania dobra rodziny w polityce społecznej i gospodarczej; ochrona praw dziecka; swoboda wyrazu twórczego i badań naukowych (B. Wojciechowski (2014), s. 241)".

Zdaniem Marka Nowickiego rozwój praw człowieka rozwija się z czasem, a ich katalog poszerza się jednocześnie w wewnętrznych systemach państw oraz w prawie międzynarodowym. Przypomina jednak, że prawo międzynarodowe określa jedynie minimalny standard praw człowieka, który jest generalny dla państw z różnymi tradycjami i kulturą, a dalsze prawa i wolności określane są przez prawo krajowe. Wspomina on także o nowych problemach i zagrożeniach, które coraz częściej napotykamy w dzisiejszych czasach jak choćby:

• prawo do prywatności w związku z rozwijającą się informatyką
• granice wolności badań naukowych (M. Nowicki (2016), s. 8).

"Formułuje się więc nowe prawa i wolności, poszukuje procedur skuteczniej gwarantujących ich przestrzeganie oraz za pomocą rozmaitych technik przeciwdziała się naruszeniu przez rządzących formalnie uznanych dziś praw człowieka. Ponieważ skłonność do ograniczeń praw jednostek jest immanentną cechą władzy, w tym władzy większości, wydaje się, że społeczne działania na rzecz praw człowieka potrzebne będą zawsze. Dziś widać, że im bardziej dojrzała jest demokracja, tym silniejsze i liczniejsze są organizacje chroniące indywidualizm i niepowtarzalność osoby ludzkiej przed zakusami rządzących (M. Nowicki (2016), s. 8)".

Prawa człowieka — artykuły polecane

Norma moralna — Demokracja pośrednia — Prawo — Oszczerstwo — Kodeks etyki zawodowej — Korupcja — Obywatel — Dziedzictwo kulturowe — Technokracja

Bibliografia

• Barczewski M. Sykuna S. (red.) (2010), Prawa człowieka. Leksykon ochrony praw człowieka, C.H.Beck, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Nowicki M. (2016). Co to są prawa człowieka?, Helsińska Fundacja Praw Człowieka
• Osiatyński W. (2011). Prawa człowieka i ich granice, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak
• Wasiński M. (2014), Prawa człowieka w zarysie. Skrypt wykładu, Uniwersytet Łódzki
• Wojciechowski B. (2014), Prawa człowieka. Zagadnienia podstawowe, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, tom 3, nr 2

Autor: Kamila Sokołowska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.