Wartości określające jakość życia

W podręcznikach ekonomii czasami utożsamia się jakość życia z dobrobytem społecznym. Dzieje się tak wówczas gdy autor poszukuje syntetycznego miernika jakości życia (D. R. Kamerschen 1991, s. 114). Skonstruowanie takiego narzędzia pomiaru jest praktycznie, a można zaryzykować stwierdzenie, że i teoretycznie niemożliwe lub prawie niemożliwe. Dlatego też przyjmuje się założenie upraszczające, które ogranicza jakość życia do jednego wymiaru a mianowicie dobrobytu ekonomicznego. Tak ograniczone pojęcie nie jest jakością życia a tylko jednym z jej aspektów, czyli dobrobytem.

Dobrobyt ekonomiczny netto (Net Economic Welfare - NEW) jest zmodyfikowaną koncepcją produktu narodowego brutto (Gross National Produkt - GNP), która uwzględnia nierynkowe dobra i straty przez:

• dodanie niektórych pozycji, takich jak prace domowe, czas wolny, itp.,
• odjęcie pewnych nieuwzględnianych zwykle kosztów (lub "antydóbr") takich, jak: zanieczyszczenie środowiska, hałas, zaśmiecenie, które pojawiają się w trakcie tworzenie GNP,
• wykluczenie niektórych usług pośrednich takich jak ochrona policyjna i przeciwpożarowa.

Oczywiście NEW podobnie jak GNP nie jest w stanie mierzyć kosztów ludzkich takich jak: napięcie umysłowe i fizyczne, bezpieczeństwo działalności gospodarczej, monotonia, stres i ryzyko, poziom wolności obywatelskiej (D. R. Kamerschen 1991, s. 114).

Czasami do prezentacji dobrobytu osiągniętego w danym kraju w jakimś okresie na tle osiągnięć innych państw stosuje się wskaźniki określające zamożność ludności (ilość samochodów, mieszkań, lodówek, telewizorów, itp. na 100 mieszkańców) troską państwa o społeczeństwo (ilość osób z wyższym i średnim wykształceniem, liczba studentów, ilość łóżek szpitalnych, ilość telefonów itp. na 100 mieszkańców). Wszystkie te czynniki ilustrują jakość życia jednego regionu na tle drugiego ale nie są miernikami jakości życia, tylko zamożności i cywilizacyjnych osiągnięć.

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie jakości życia i jej pomiar. Autor podkreśla, że jakość życia jest subiektywna i zależy od jednostki. Wartości określające jakość życia można podzielić na trzy grupy: psychologiczno-moralne, społeczno-kulturowe i techniczno-ekonomiczne. Istnieją różne mierniki subiektywne i obiektywne, które pozwalają ocenić jakość życia. Istnieją również problemy z pomiaru jakości życia, takie jak subiektywne oceny i zmienność warunków życia. Jakość pracy ma również wpływ na jakość życia, a oba te czynniki wzajemnie się oddziałują.

Istota jakości życia

Jakość życia to kategoria filozoficzna określająca stopień w jakim życie dostarcza człowiekowi zadowolenia w długim okresie czasu. Jakości życia nie mierzymy w danym momencie wzlotu lub upadku, ale oceniamy ją w dającym się wyodrębnić okresie czasu, np. w okresie dzieciństwa spędzonego na łonie rodziny, okres studiów, okres pracy i zamieszkania w jakiejś miejscowości. Przypomina się tu wiersz Adama Mickiewicza "Polały się łzy", w którym poeta dokonuje syntezy jakości swego życia w poszczególnych jego etapach.

Każdy człowiek jest władny do oceny jakości tylko swego życia. Dokonuje tego według przyjętych przez siebie kryteriów, posługując się wybranymi miernikami i sposobami pomiaru. Próba znormalizowania tych ocen nie jest możliwa, albowiem każda ingerencja z zewnątrz w ocenę jakości życia innej osoby jest tylko zewnętrznym punktem widzenia, który zawsze jest nieadekwatny do immanentnej samooceny osoby ludzkiej. Sąd może oceniać postępowanie człowieka poprzez odniesienie zachowań osoby w stosunku do obowiązującego prawa pozytywnego czy naturalnego. Sąd nie orzeka o jakości życia podsądnego, tylko ocenia jego postępowanie i zachowanie w kontekście obowiązującego prawa.

Każda osoba ludzka jakość życia pojmuje inaczej i postrzega w inny sposób wartości, które jej zdaniem wpływają na poziom jej jakości życia. Spróbujmy wśród najbliższych przeprowadzić ankietę i poprosić w niej o wymienienie wartości, w miarę możliwości w sposób uporządkowany od najważniejszych, które zdaniem osoby ankietowanej wpływają na poziom jej jakości życia. Otrzymamy bardzo zróżnicowane odpowiedzi. Jeśli taką ankietę rozprowadzilibyśmy wśród wszystkich mieszkańców Polski to wówczas okazałoby się, że pewne wartości powtarzają się bardzo często, inne rzadziej. Można więc w tej olbrzymiej ilości zebranych zhierarchizowanych wartości określających jakość życia wybrać te, które pojawiają się najczęściej, usystematyzować je i pogrupować. Otrzymalibyśmy wówczas listę wartości, które najczęściej respondenci uznają za czynniki determinujące jakość życia.

Wartości określające jakość życia

Najogólniej rzecz ujmując najczęściej występujące, czyli typowe wartości określające jakość życia można podzielić na trzy podstawowe grupy:

• wartości psychologiczno-moralne,
• wartości społeczno-kulturowe,
• wartości techniczno-ekonomiczne.

Grupy tych wartości odpowiadają trzem aspektom pracy jakie przedstawiono na początku opracowania. Jakość życia jest bowiem w dużym stopniu konsekwencją jakości pracy.

Do pierwszej grupy - wartości psychologiczno-moralnych człowieka zaliczamy, między innymi następujące:

• poglądy filozoficzne na życie, w tym wyznanie,
• wrodzone cechy psychiczne,
• nabyte cechy charakterologiczne,
• aktualna hierarchia wartości moralnych i ich rola w życiu osoby,
• sprawność psycho-fizyczna,
• aktualna hierarchia wartości intelektualnych i etycznych oraz ich rola w życiu osoby,
• zadowolenie z pracy,
• zdarzenia losowe oddziaływujące na psychikę człowieka i jego poglądy na życie.

Do wartości społeczno-kulturowych człowieka, oddziaływujących na jego jakość życia, zaliczyć możemy między innymi:

• pochodzenie społeczne,
• wykształcenie,
• poziom inteligencji,
• znajomość języków obcych,
• cechy nabyte, w tym hobby,
• umiejętności i zdolności,
• miejsce urodzenia,
• kolejne miejsca zamieszkania,
• kontakt z kulturą,
• umiejętność współżycia międzyludzkiego,
• umiejętność współdziałania z innymi,
• stosunek do fauny i flory,
• środowisko ludzkie w którym osoba przebywa,
• kręgi przyjaciół, znajomych i związki rodzinne,
• dotychczasowe doznania społeczno-kulturalne.

Ostatnią grupą omawianych wartości wpływających na jakość życia stanowią wartości techniczno-ekonomiczne takie jak:

• cechy naturalnego środowiska człowieka (klimat, położenie geograficzne, ukształtowanie terenu, szata roślinna),
• cechy fizyczne (wiek, wzrost, waga, stan zdrowia, skłonności, nawyki, uzależnienia),
• poziom zamożności mierzony stanem posiadanych zasobów (np. domy, mieszkania, samochody, dzieła sztuki, stan konta, złoto, papiery wartościowe) dziś i w przeszłości,
• poziom dochodów realnych uzyskiwanych z pracy i posiadanego kapitału,
• darowizny, prezenty, nagrody, kwoty wygrane,
• podatki,
• poziom jakości nabytych wyrobów i usług,
• ceny dóbr i usług,
• dostęp do dóbr i usług,
• koszty jakości,
• koszty eksploatacji dóbr,
• system gwarancji i rękojmi,
• system kredytowy i poziom odsetek,
• wynalazki, innowacje, ruch racjonalizatorski.

Mierniki określające jakość życia

Jakość życia można określić za pomocą mierników subiektywnych. Informują one jak stan rzeczywisty rzeczy jest przez poszczególne osoby lub grupy społeczne postrzegany i oceniany. Mierniki subiektywne można podzielić na dwie grupy: dotyczące zamierzeń respondenta oraz mierniki wyrażające oceny wartościujące. Mierniki dotyczące zamierzeń respondenta odnoszą się do preferencji w sferze konsumpcji oraz obierają za cel zbadanie tych potencjalnych preferencji. Mierniki wartościujące są to charakterystyki samooceny: zadowolenia z pracy, mieszkania, poziomu dochodów, standardu świadczonych usług, oraz charakterystyki stopnia satysfakcji: z pracy, sytuacji materialnej czy mieszkania. Do oceny stanu jakości życia można również użyć miar w postaci wzorców i standardów, które pomagają określić stopień satysfakcji i zaspokojenia potrzeb. Wskaźniki oceny jakości życia można również podzielić cząstkowe i globalne. Wskaźniki cząstkowe zasilają badaczy w wiedzę o zadowoleniu z określonej grupy potrzeb lub z konkretnej dziedziny życia. Natomiast wskaźniki globalne zasilają badaczy w wiedzę z syntetycznej oceny zaspokajania potrzeb odnoszącej się satysfakcji, która uzyskiwana jest we wszystkich istotnych dziedzinach życia (J.Piasny s. 78)

Problemy pomiaru jakości życia

Z badań wynika, że obiektywne warunki poziomu życia nie są wystarczające do jednoznacznej oceny jakości życia. Wynika to z faktu, iż w życiu bywa różnie jedni ludzie mają zły stan zdrowia inny bardzo dobre warunki finansowe, nie oznacza to, że ludzie z dobrymi warunkami finansowymi będą mieli lepsze poczucie jakości życia od tych ze złym stanem zdrowia, bo w dłuższym czasie ich sytuacje życiowe mogły być inne, zatem i pomiar jakości ich życia mógłby być różny. Ważne jest aby zminimalizować błędy pomiarowe dla subiektywnej oceny, gdyż inne będą odpowiedzi osób, które wypełniają ankietę w domu a inne jak będą rozmawiać bezpośrednio z osobą badającą. Trzeba brać również pod uwagę stan emocjonalny osoby badanej, gdyż jakaś nagła sytuacja negatywna emocjonalnie np. wypadek, albo sytuacja pozytywna emocjonalnie np. wygrana na loterii, będzie negatywnie wpływała na subiektywną ocenę jakości życia (H. Sęk, s. 112)

Jakość pracy a jakość życia

W tym miejscu postawmy sobie pytanie - na które w wyżej wymienionych wartości wpływa jakość pracy wszystkich zatrudnionych w Polsce ludzi. Nie ulega wątpliwości, że gdy bliżej przyjrzymy się tym wartością, to w długim okresie czasu, na każdą z nich, wpływa poziom jakości pracy zatrudnionych w: przedsiębiorstwach, szkołach, szpitalach, urzędach, kościołach, stowarzyszeniach, partiach politycznych, armii, itd. Jakość pracy determinuje więc poziom jakości życia.

Jakość życia z kolei oddziałuje na jakość pracy. Obowiązkiem państwa jest stworzyć warunki aby to koło kręciło się we właściwym kierunku i rosła jakość pracy. Wówczas wzrośnie jakość produktów i podniesie się jakość życia, która z kolei stworzy warunki do wzrostu jakości pracy. Efektem tego mechanizmu będzie zadowolone społeczeństwo, dobrze oceniające jakość pracy parlamentu, rządu i funkcjonowania państwa. Słuszny jest pogląd Hipolita Chojeckiego, "że jakościowy efekt pracy ludzkiej jest nierozerwalnie związany z rozwojem człowieka, a jego wiek, znaczony wiekiem ludzkości" (H. Chojecki 1974, s. 21). Efekt jest tu konsekwencją nakładu pracy czyli rzetelnego wysiłku. "Jakie często się okazuje" pisze Tadeusz Kotarbiński w "Traktacie o dobrej robocie", "że męczarnie doraźnego wielkiego jak na nasze siły, wytężenia wolimy zastępować akcją rozwlekłą, lecz łatwiejszą. Jednak ilość nie zastąpi jakości. Łatwizna jest ucieczką tych, co rezygnują z prawdziwej twórczości" (T. Kotarbiński 1965, s. 144). Wybierając niską jakość pracy nie możemy oczekiwać wspaniałych efektów i żądać wysokiej jakości życia; zrezygnowaliśmy bowiem z prawdziwej twórczości i możemy liczyć tylko na imitacje dzieł i niezadowolenie z uzyskanych efektów, czyli powinniśmy oczekiwać na niską jakość życia jako zapłatę za niską jakość pracy. Także Bronisław Oyrzanowski uważa "że ilość bez jakości nie na wiele się zda, a ponadto że za dużo niska jakość kosztuje, musimy doprowadzić do budowy i realizacji odpowiedniego kompleksowego programu zabezpieczenia jakości w kraju" (B. Oyrzanowski 1989, s. 166). Nadal temat "jakości pracy" wywołuje radość lub irytacje zarówno w przedsiębiorstwach jak i urzędach, szkołach i szpitalach. Wszyscy domagają się wyższej jakości życia, niewielu oferuje wzrost jakości pracy. Ta wewnętrzna sprzeczność w postrzeganiu jakości powoduje, "że decydenci ciągle jeszcze nie zdają sobie sprawy, iż podstawowym i najważniejszym czynnikiem wyjścia z kryzysu jest podniesienie jakości (pracy, produktów i życia) (B. Oyrzanowski 1989, s. 13). Te słowa napisane w 1987 roku do dziś są aktualne mimo zmiany systemu społeczno-politycznego w Polsce. Proces transformacji w tym zakresie jest bardzo wolny. Żywić należy nadzieję, że rząd dostrzeże konieczność gruntownego i kompleksowego zajęcia się stworzeniem warunków oraz wymogów radykalnej poprawy jakości pracy: rządu (ministrów, urzędów, przedsiębiorstw, szkół, szpitali, radia i telewizji oraz nauki polskiej.

Wartości określające jakość życia — artykuły polecane

Wartość — Opinia publiczna — Dobrobyt — Ubóstwo — Etyka biznesu — Badanie Geerta Hofstede — Konsumpcjonizm — Etyka — Jakość

Bibliografia

• Chojecki H. (1974). Optymalizacja jakości. Metody psychologiczne, PWE, Warszawa
• Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C. (1991). Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ "Solidarność", Gdańsk
• Kotarbiński T. (1965), Traktat o dobrej robocie, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław
• Oyrzanowski B. (1989), Jakość dla konsumenta, producenta i gospodarki narodowej, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Piasny J. (1993), Poziom i jakość życia ludności oraz źródła i mierniki ich określania, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 2
• Sek H. (1993), Jakość życia a zdrowie, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 2

Autor: Tadeusz Wawak, Wioleta Oleśniewicz