Homo Economicus

Homo Economicus (homo oeconomicus, człowiek ekonomiczny) - termin określający racjonalną istotę ludzką. Teza o racjonalność człowieka jest powszechnie przyjęta przez współczesnych ekonomistów do celów budowania teorii i modelów ekonomicznych oraz wyjaśniania zachowań rynkowych ludzi i grup. Problemem racjonalności człowieka pierwszy zainteresował się Adam Smith, ojciec ekonomii, jednak autorem, który szczególnie przyczynił się do rozwoju tego pojęcia uznaje się Johna Stuarta Milla. Główne założenie homo economicusa polega na tym, że człowiek jest egoistyczny i w pogoni za bogactwem kieruje się wyłącznie interesem własnym

Socio-economicus

Jednak człowiek z reguły funkcjonuje w społeczeństwie, jest to naturalne. Człowiek wykorzystując koncepcję "człowieka ekonomicznego", a także współistnienie w społeczeństwie może odwołać się do egoizmu drugiego człowieka. Przykładem może być zawarcie najprostszej umowy: ja dam ci to, jeśli ty dasz mi to. Często też człowiek realizując swoje cele realizuje jednocześnie cele całej społeczności, w której żyje Niestety model homo economicus jest zbyt uproszony, by mógł odwzorowywać prawdziwie żyjącego człowieka. Złożona natura ludzka i psychika człowieka powoduje, że ludzie nie zawsze podejmują decyzje, które nie są stricte ekonomiczne. W ten sposób, w związku z rozwojem mediów i środków masowego przekazu, powstał homo socio-economicus

Pojęcie homo socio-economicus wywodzi się z rozszerzenia modelu homo economicus o czynniki społeczne. Model ten zakłada, że zachowania jednostek są kształtowane nie tylko przez motywację ekonomiczną, ale również przez czynniki społeczne, polityczne i kulturowe.

Główną różnicą między modelem homo socio-economicus a homo economicus jest uwzględnienie czynników społecznych w analizie zachowań jednostek. Model homo socio-economicus zakłada, że jednostki podejmują decyzje w kontekście swojego otoczenia społecznego, uwzględniając wpływ norm, wartości, relacji społecznych i struktury społecznej.

Czynniki społeczne, polityczne i kulturowe mają znaczący wpływ na rozwój modelu homo socio-economicus. Społeczne normy, wartości, relacje społeczne oraz struktura społeczna kształtują zachowania jednostek i wpływają na podejmowanie przez nie decyzji. Polityczne konteksty, takie jak systemy rządów, prawo i polityka publiczna, również mają wpływ na zachowania jednostek i zmieniają model homo socio-economicus.

Model homo socio-economicus znalazł szerokie zastosowanie w badaniach społeczno-ekonomicznych. Analizy oparte na tym modelu pozwalają lepiej zrozumieć wpływ czynników społecznych na zachowania jednostek oraz na funkcjonowanie rynku. Badania dotyczące nierówności społecznych, ubóstwa, migracji i innych zagadnień społeczno-ekonomicznych korzystają z modelu homo socio-economicus.

Modelowanie zachowań człowieka w kontekście modelu homo socio-economicus spotyka się z pewnymi ograniczeniami. Przede wszystkim, model ten nie jest w pełni kompleksowy i nie uwzględnia wszystkich czynników wpływających na zachowania jednostek. Ponadto, modelowanie zachowań człowieka w kontekście modelu homo socio-economicus jest trudne ze względu na złożoność czynników społecznych i kulturowych, które wpływają na te zachowania.

Krytyka modelu homo economicus

Model homo economicus, który zakłada, że jednostki podejmują decyzje wyłącznie w oparciu o racjonalne rozważania i maksymalizację własnego zysku, spotyka się z licznymi zarzutami. Pierwszym z nich jest uproszczenie tego modelu, które nie odzwierciedla pełnego spektrum czynników wpływających na proces podejmowania decyzji. Model homo economicus pomija emocje, wartości etyczne, społeczne konteksty oraz czynniki kulturowe, które mają istotny wpływ na zachowania jednostek.

Wpływ emocji na zachowania jednostek jest niewątpliwy, jednak model homo economicus pomija ten aspekt. Emocje mogą wpływać na podejmowanie decyzji, zmieniać preferencje, a nawet prowadzić do irracjonalnych zachowań. Brak uwzględnienia emocji w modelu homo economicus powoduje, że ten model nie jest w pełni realistyczny i nie odzwierciedla rzeczywistości.

W odpowiedzi na krytykę modelu homo economicus powstało wiele alternatywnych teorii i modeli, które starają się uwzględnić emocje, społeczne konteksty oraz inne czynniki wpływające na zachowania jednostek. Przykładem takiej alternatywy może być model homo socio-economicus, który rozszerza zakres analizy o czynniki społeczne i kulturowe, uwzględniając ich wpływ na zachowania jednostek.

Krytyka modelu homo economicus ma istotne implikacje dla nauki ekonomii. Wprowadzenie emocji, społecznych kontekstów oraz innych czynników wpływających na zachowania jednostek może prowadzić do bardziej realistycznych analiz i prognoz. Nauka ekonomii musi uwzględnić te krytyki i poszukiwać bardziej kompleksowych modeli, które odzwierciedlają rzeczywistość.

W reakcji na krytykę modelu homo economicus, pojawiły się propozycje wprowadzenia bardziej realistycznego modelu człowieka do analiz ekonomicznych. Jednym z kierunków rozwoju jest uwzględnienie psychologicznych aspektów podejmowania decyzji, takich jak emocje, motywacje, i ograniczenia poznawcze. Również rozwój ekonomii behawioralnej, która analizuje zachowania jednostek, uwzględniając zarówno czynniki racjonalne, jak i irracjonalne, jest odpowiedzią na krytykę modelu homo economicus.

Homo economicus w praktyce

Model homo economicus znalazł szerokie zastosowanie w wyjaśnianiu zachowań rynkowych. Przykłady takiego zastosowania można znaleźć w analizach dotyczących cen, podaży, popytu oraz konkurencji na rynku. Model homo economicus zakłada, że jednostki dążą do maksymalizacji swojego zysku, co jest często przyjmowane jako podstawowa motywacja w analizach ekonomicznych.

Badania empiryczne często potwierdzają pewne założenia modelu homo economicus, ale równocześnie kwestionują inne. Na przykład, badania dotyczące zachowań konsumentów pokazują, że preferencje jednostek są często bardziej złożone niż zakładają uproszczenia modelu homo economicus. Ludzie często podejmują decyzje nie tylko na podstawie racjonalnych rozważań, ale również na podstawie emocji, wartości etycznych i społecznych.

Model homo economicus może być użyteczny w dziedzinach takich jak marketing, zarządzanie zasobami ludzkimi i ekonomia behawioralna. W marketingu, model ten pomaga w analizie preferencji konsumentów i tworzeniu strategii produktowych. W zarządzaniu zasobami ludzkimi, jest stosowany do analizy motywacji pracowników i podejmowania decyzji dotyczących wynagrodzeń. W ekonomii behawioralnej, model homo economicus jest często wykorzystywany jako punkt odniesienia do analizy zachowań jednostek.

Praktyczne zastosowanie modelu homo economicus spotyka się z pewnymi ograniczeniami. Model ten zakłada, że jednostki są doskonale racjonalne i zawsze dążą do maksymalizacji swojego zysku, co nie zawsze odzwierciedla rzeczywistość. Ponadto, model ten nie uwzględnia wielu czynników społecznych, kulturowych i emocjonalnych, które mają wpływ na zachowania jednostek. Wykorzystanie modelu homo economicus wymaga więc ostrożności i uwzględnienia tych ograniczeń.

W kontekście zmieniających się warunków rynkowych, model homo economicus musi ewoluować i dostosowywać się do nowych realiów. Rozwój ekonomii behawioralnej, uwzględniającej irracjonalne zachowania jednostek, jest jednym z kierunków rozwoju. Ponadto, model ten może być rozwijany poprzez uwzględnienie czynników społecznych, kulturowych i emocjonalnych, które mają coraz większe znaczenie w dzisiejszym świecie.

Klasyfikacja

Racjonalność człowieka dzieli się na racjonalność względną i bezwzględną.

• Racjonalność względna występuje, gdy posiadamy dane i informacje i są one ograniczone, ale staramy się je wykorzystać. W ten sposób wykorzystane dane przy wykonywaniu pewnych działań sprawiają, iż te działania są całkowicie racjonalne. Racjonalność względna dzieli się także na ograniczoną i pełną.
• Racjonalność bezwzględna ocenia racjonalność innych wykonanych działań.

Wzory

Wzór na racjonalność bezwzględną jest określony: $r_{x_{t}}=h(I_{x_{t}},w_{x_{t}})$

• ${x}$ oznacza dany podmiot
• ${t}$ moment w czasie
• $r_{x_{t}}$ to racjonalność bezwzględna
• ${I_{x_{t}}}$ dane informacje
• ${w_{x_{t}}}$ wykorzystana wiedza przez podmiot ${x}$ w czasie ${t}$
• $h$ funkcja informacji od wiedzy

Wzór na racjonalność względną przedstawia się w sposób następujący: $S_{x}={\frac {h(I_{x_{t}},w_{x_{t}})}{h(I_{max_{t}},w_{max_{t}})}}$

• ${x}$ oznacza dany podmiot
• ${t}$ moment w czasie
• ${I_{x_{t}}}$ dane informacje
• ${w_{x_{t}}}$ wykorzystana wiedza przez podmiot ${x}$ w czasie ${t}$
• $h$ funkcja informacji od wiedzy

Homo Economicus — artykuły polecane

Inżynieria społeczna — Mechanizm obronny — Informacja — Psychologia poznawcza — Manipulacja językowa — Sztuczna inteligencja — Technokracja — Herbert Simon — Algorytm ewolucyjny — Dziennik praktyk — Model ekonomiczny

Bibliografia

• Grzesiuk K. (2014), Powstanie i ewolucja modelu homo economicus, Roczniki Ekonomii i Zarządzania, Tom 6(42), nr 2
• Jurek M., Rybacki R. Model Homo Oeconomicus i jego dostosowanie do współczesnych uwarunkowań
• Michalski M. (2011), Kim jest postmodernistyczny homo oeconomicus, czyli pytanie o współczesne relacje pomiędzy rodziną a rynkiem
• Rowley C. (1993), Public choice theory. Homo economicus in the political market place, Aldershot: E. Elgar
• Wojcieska L. (2014), Współczesna koncepcja Homo Socio-oeconomicus, Studia Ekonomiczne / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 180

Autor: Anna Ludwiszewska